Sedemê Saxlemîya Sedê Çînî Eşkera bi

Çîn ra profesorê kîmya Zhang Binjian netîceyê cêgirayîşê ke Sedê Çînî ser o kerdo eşkera kerd. Profesor Zhang Binjianî da zanayîş ke qismê dêsê Sedê Çînî ke zemanê Xanedanîya Mîngî de virazîyayo, xercê mîyanê kerrayanê dêsî ardanê birincî yê zeliqokan û tozê kirêcî yê veşayî ra virazîyayo. Çunke ardê birincî yê zeliqokî bi hawayêko pêt kerrayan pêra dusnenê. Coka hetanî ewro mîyanê kerrayan de tu vaş zî zergun nêbîyo.

Profesorê Unîversîteya Zhejiangî ya Çînî Zhang Binjianî meqaleya xo ya ke kovara Cemîyetê Kîmya yê Amerîka de weşanaya de vano, “Xercê dêsî têkelîyêka xususî ya madeyanê organîk û înorganîkan ra virazîyayo. Madeyê amilopektinî ke mîyanê ardanê zeliqokan yê birincî de yo, madeyo organîk yê xercî yo. Herîra ke ardanê zeliqokan yê birincî ra amade bîya, dekenê mîyanê xercê kalsîyum û karbonatinî. Sayeyê madeyê amilopektinî de xercê mîyanê kerrayanê dêsî saxlemêr beno. Dêsê sedî bi no qayde hetê fizîkî ra pêt bîyo û hetanî ewro wina saxlem mendo.”

Asyaya Rojhelatî de keşfkerdişê nê xercî, yanî ardanê zeliqokan yê birincî ra viraştişê xercê dêsî, o wext keşfêko teknîkî yo tewr muhîm bîyo. Coka Xanedanîya Mîngî ke mabeynê seranê 1368-1644 de Çîn de hukm kerdbi, nê dewrî de tirbê mezelan û quleyê ke virazîyayê sayeyê nê xercî ra vera erdlerz û afatanê tebîîyan de xovero dayo û wina saxlem hetanî ewro payanî ra mendê.

Vanê, o wext seba mirdkerdişê bi hezaran karkeran û seba viraştişê nê xercê taybetî, împaratorîye ferman veto ke ramitişê birincî bêro zêdnayene. Coka hetê başûrê welatî de ke uca birinc ramîyêno, rîyê nê fermanî ra mîyanê şarî de bêhuzurîye virazîyaya.