NÊWEŞÎYA MASEYAN

Mi ena hîkaye şiyes serrî verê cû nuşta. Ewilî kovara Şewçila de weşanîya, dima kitabê mi "Tarîyîya Adirî de" weşanîya. Nika mi formê tayê kelîmeyan raşt kerd û tiya de weşana. Ez hêvîdar a ke meraqdarê edebîyatê Zazakî wendişê ena hîkaye ra keyf bigêrê...

* * *

“Balîîîx balîîîîîîîyyêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”^*

Diyarbekir ça, maseyê Behrê Siyayî ça?

Eno veng, vengê maseroşî yo. Tim ho goşanê to de. Ge-ge bi şewe zî yeno hewnê to. Ti hesîyenê xwu. Ti nefesê xwu de gênê. Ti goşê xwu danê ser, çend deqayî pawenê. Ti ewnîyenê ke veng nîno, hema newe ti tede vejenê ke to hewn dîyo. Ti şukir kenê. Ti bi fesal goşeyê lihheyfî de gênê, ancenê serê sereyê xwu.

Cayê karê to semtê keyeyê to ra dûrî yo. Ti serê sibayî keye ra vejîyenê şinê karê xwu. La eno veng zî ho to dir, tim ho goşanê to de:

“Balîîîx balîîîîîîîyyêêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Ti vejîyenê teber, bi dîqet ewnîyenê natûwet ra. Erebeyê maseyan cayêk nêaseno. Ti vindenê, pawenê. Kam gama ke ti emîn benê ke veng tekrar nêbeno, hema ti ageyrenê karê xwu ser. Ti tede vejenê ke eno veng, esas, goşanê to de mendo. Miyanê mezgê to de tekrar beno.

To dî merdim gama ke şino konserêk. Konser qedîyeno, merdim vejîyeno teber. La heta saetêk badê zî vengê muzîkî goşanê merdimî de maneno, xumî keno. Her ke wext vîyareno ena xumî kêmî bena. Axirî, roja bîne bin ra goşanê merdimî ra bena xalî. Hiş yeno sereyê merdimî. A eno veng zî eynî winî, ho goşanê to de, xummeno.

Hema vaje ke her roja Homayî, serê sibayî rew eno veng kuçeyê şima ra kêmî nêbeno:

“Balîîîx balîîîîîîîyyêêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Kesî hema vengêko hende bass nêşinawito. Merdim vano qey têlanê qirika ey ra çend hebî têlî bineyke verisîyayê, biyê pirtikinî. Coka veng, bassêko diryaye yo. Esas maneno gurrîya hewran.

To bi xwu o nêdîyo la vengê ey viştereyêkê boxî ano vîrê to. Viştereyêko box ke zimistanî axur de xisûsî weye biyo. Aşma gulanî de mergan ra çerayo. Hende çayir û çîmen, gul û vilikê wesarî werdê ke êdî hêç biyo. Çimsûr biyo. Gayî verê çimê ey de biyê sey bizêkan. Hereşan keno. Bi linganê xwu yê verînan erd keneno. Çayir û çîmenî erd ra wekeno. Qulatanê herrî sereyê xwu ser de pijiqneno. Tefil û dûman erd ra keno ra. Bi sere şino qirmê dare. Dara qalinde ke verarda camêrdêk ro aye nîna pê, qirm ra hejneno. Û seke heme dinya rê meydan biwazo, borrî kewena ser. Gilê dare vengê ey ver lerzenê. Vengê ey xewf dekeno zereyê heywananê kedîbiyaye û kovîyan. Tersan ra çimanê xwu wuşk gênê, vileyê xwu çewt kenê, sereyê xwu kenê miyanê vaşî ra. Eynî seke to sereyê xwu kerd binê liheyfî ra.

Kuçeyê şima esto qasê di sey metereyî derg, çar-panc metreyî zî hîra. Nat û wet, keye keyeyî ver de yo. Yewla, dila, hîrêla, çarla têkaleke de rêz biyê. Vengê camêrdê ma, nat û wet gineno dêsan ro. Zimmî keno. Gama ke kelîmeya “balîxî” a peyîne vejeno, vengê “î”yî zaf keno derg. Meqam diyeno vengî. Nizdîyê ke vengê “x”yî vejîyo, êdî merdim vano qey vano “îyyyêêê”. Di-hîrê deqayan ra reyêk veng gineno piro:

“Balîîîx balîîîîîîîyyêêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Roja ke eno veng ameyo kuçeyê şima, to werdişê maseyan xwu rê qedexe kerdo. Neke tenya xwu rê, to keyeyî rê zî qedexe kerdo. Axirî, keyfê hemsera to enê qedexeyî rê ameyo. Esas pakkerdiş, şutiş, pewtiş û boya maseyan ra xû kena. Vana “boya enê mîratan mitbaxe ra nêvejîyena.” Coka qedexeyê maseyan de zerrî ra paştgirîya to kena. La şima maseyan biwerê-nêwerê, eno veng to gêj keno. Eke veng bi Kurdî biyêne, hende zorê to nêşiyêne. Mesela, çend serrî verê cû yewna maseroş ameyne kuçeyê şima. Kurmancê deşta Bismilî bi. Vatê:

“Ha werne masîyan, werne masîyan. Masîyên teze, masîyên gola Wanêêê!...”

Hewna, di serrî verê cû, yew kirdê corî, camêrdêko zimbêlqeytan ameyne kuçeyê şima. Vengê ey zî weş bi. Bi Kirdî vatêne:

“Bêrê masan, bêrê masan. Haydê masey, maseyî!...”

Merdim vengê înan ra aciz nêbiyêne. La eno boxe! Enê vengî hizûr to rê nêverdayo. Kelîmeya “balix”î û “hemsî” Tirkî ra şinasneno. Homa bizano kokê enê kelîmeyan Yûnanî ra yeno, ça ra yeno? La bibo-nêbo, ena qirike qirika kurdan a. Ti meraq kenê, gelo kird o, kurmanc o? Şarê kamcîn welatî yo? Ti deyîranê kurdan, vengê deyîrbazan anê vîrê xwu ke ti texmîn bikerê.

Mesela, şarê hetê Serhedî, qirika înan eynî sey qirika mêşine ya. Vengê înan barî yo. Gama ke deyîran vanê, sey vereka ke kalena, winî girênenê:

“Wî de payiz e, berfê girtîye serê çilan û çiyan. Ihi hê hê êê ê ê hêêê!...”

Derg kenê. Ti vanê, nê! Eno boxe Serhed ra nîyo.

Şarê hetê Botanî zî vengbarî yê. Gama ke payizokan vanê, vengê înan, seke bikewo vayî ver, hawayêko pentantonîk de ge nizmek beno ge zî bineyke berz beno. Tim wina pêlan dano xwu:

“Ez Xelef im, Xelef im. Hawar e mîr, hawar e mîr. Êzdînşêr, mîrê Botan im…”

Nuçç! Şarê Botanî zî nîyo.

Şarê ma yê hetê Dêrsimî zî vengnazik ê. Miyanê lewan ra qisey kenê. Hende nazik, hende kîbar, hende serê lewan ra qisey kenê ke herinda “xwu”yî de vanê “ho”. Herinda ke vajê “keye”, qet zehmet nêdanê xwu, hema serê lewan ra vanê “çê”. Tirkîya înan zî tam standard a. Gama ke Tirkî qisey kenê, tirkan ra weşêr qisey kenê.

Nê! Eno boxe Dêrsimij nîyo.

Şarê Diyarbekirî? Oooo! Vengê înan borazankî yo. Kertik-mertik qirike de çinê yo. Gama ke qisey kenê, neke miyanê lewan ra, heta ke înan ra yeno xorînîya qirike ra qisey kenê. Hela yê ke şarê zereyê Diyarbekirî yê, qet mevajê! Vanê:

“Diyarbeqir qizlerî qinayî qoyîler baqir sînîye.” ^**

Ziqlûlîke ra veng vejenê.

Ti vanê bibo-nêbo, eno vengboxe yê Diyarbekirî yo.

Ge-ge ti vanê ez vejîyî teber, ez vajî: “Heyran! Ti ma ra çi wazenê? Ti dehwê îmanê ma kenê? Dê bineyke tay biqîre. Vengê xwu nizm bikere. Ti her roja Homayî şefeqêk hewnê ma heremnenê. Ti tutanê ma tersnenê. Qet nêbo roja yewşeme, roja tehtîlî meyere. To hizûr-mizûr ma rê nêverdayo wey!…” La ti cesaret nêkenê. Ti zereyê xwu de vanê, bibo-nêbo wayirê enê vengî yew boxe yo. Eke hêrs bibo û bi her di destanê xwu yê sey pencanê şêrî, sîneyê mi de bigêro, sey yew perperike mi erd ra hewano û zirm bido qina dêsî ro. Ez sey berateyêk erd de meredîyena…

Ti nêkewenê derbî ver. Esas ti vanê ez do miyanê mehla de, verê çimê cînî û tutanê xwu de rezîl û riswa bibî, qîmetê mi bibo panc pereyî. Ti vanê, ez vajî, merdim nêeşko bi kesî, eyb nîyo. Camêrd viştereyo box o, ez delalîyê serê sendelîyan a. La ti vanê, ez se bikerî zî êdî tu qedir û qîmet camêrdîya mi rê nêmaneno. Ez xwu rê bimrî hîna baş o. Hetêk ra zî ti vanê, seba rizqê kulfetê xwu enê karî keno. Eno serd û sipûr de kam canê xwu ra eciz biyo ke wurzo bikewo kuçeyan û winî biqîro? Ti xanima xwu ra persenê, vanê:

“Xanim, qey Homayî, kam enê ra her roje maseyan herîneno? Qey şarê enê kuçeyî maseyan ra mird nêbeno?”

Xanime vana:

“Cînîyê mehla vengê ey ra hes kenê, vengê ey ra. Pê benê mird!”

“Wuşşş bawo! Eno kotî ra vejîya hewwû? To xwu rê dîyo! Cînî bi enê vengê boxeyî benê mird, ha? Hela hela, ena zî esta!”

To rê komîk yeno. Ewilî ti bineyke huyenê. La yeno vîrê to ke, to kitabêk de wendbi. Gama ke Adolf Hîtlerî qisey kerdêne, pê vengê ey payanî ra tetmîn biyêne. Hema newe hiş yeno bi sereyê to. Ti bineyna xorîn de şinê. Tayê fikrê bînî zî gala mezgê to kenê. Cînîyê ma yê siyasî yenê verê çimê to. Cînîyê ma yê ke di engiştê her di destanê înan bineyke çetel biyaye, tim sey herfa V amade yê. Laçeka sipî ke bi mûrayanê kesk û sûr û zerdan mûrakerdî ha înan sere de. Veywe de, şîn de mitîng de, qet ferq nêkeno, to hew dî, bi engiştanê xwu herfa V viraşte û destê xwu hewanayî. Tilîlîyêka tîre tîrtîrna û va “Welato bê boxe, wa jehr tede bo, ma pê se kenê?”

Yaaa! Ma welat bê boxe beno?

Eke boxe çinê bo ma welatî pê se kenê? Wa bibo cayê hêla şarî, jehr tede bo!

Vateyê xanime sereyê to de tekrar benê: “Cînîyê mehla vengê ey ra hes kenê, vengê ey ra. Pê benê mird!”

Hela hela! Ena zî esta? Ecêba girane!...

To serê dêsê banê xwu de “Banê Rotişî” nuşt. La mişterî nêvejîya. Ma vajê ke to yewna semt de keye herîna. Gelo garantîya ey esta ke eno boxe do nêro uca zî? Nê!

Erdo wuşk, asmîno berz! Ti se ra şinê?

Serê sibayî rew şima keno haya, hewnê şima hulûheram keno û vîyareno şino. Şino peynîya kuçeyî ra tadîyeno kuçeyanê bînan ser. Eke texmê keyeyê şima ra vîyart, semedo ke verê ey wetî ser, peyê ey şima ser beno, coka camê pencerayanê keyeyê şima vengê ey ver êdî nêlerzenê. Vera-vera vengê ey dûrî şino, beno kêmî. Labelê veng tim goşanê to de maneno. Heta şan goşanê to ra nêvejîyeno:

“Balîîîx balîîîîîîîyyêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Ti vanê, ez şêrî doktor. Ti vanê ez bipersî, gelo yew çareyê ci çinê yo. Ez nêzana perdeyê goşê merdimî zî sey teyrê tûtî venganê ke şinawenê tekrar kenê, se kenê? Yan, ena rewşe psîkolojîkî ya, çi ya?

Law wilay heqîqeten derdê to giran o. Gunek halê to rê!...

Axirî, ewro senî ke to veng şinawit, to mergê xwu da verê çimê xwu û ti wuriştî. Ti ameyî teber, to berê hewşî bineyke akerd. To ewnîya ke erebeyêkê maseyan ho wet ra yeno la kes nêaseno. Erebeyo hîrêteker. Lodêk maseyê merdeyî hê ser o quçkerde. Û erebe bi xwu yeno. Her ke çend metreyî hetê keyeyê şima ra yeno. Veng gineno piro:

“Haydê balîîîx balîîîîîîîyyêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Subhanela!

Homa merdimî biseterno. Ti çimanê xwu nutik kenê, wina tûj, ziq ewnîyenê. Eno veng kotî ra vejîyeno hewwûû? Hela hela!...

Niqika to pêsero ginena piro, ti awa fekê xwu qurtnenê. Fekê to akerde maneno. Beno zikûzuwa. La erebeyê maseyan dûrî ra ti dîyê. Bineyke lez hetê to ra yeno. Herhal vano, mişterî yo, maseyan herîneno. Reseno goşeyê banê cîranê to. Hewna qîrî kewena erbeyî ser:

“Abê balîîîx balîîîîîîîyyêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Fekê to helebîyêk akerde mendo. Ti xwu rê şaş biyê. Ti vanê, gelo ez hewn vînena? Ez hema zî hewn de nêbî? La ti vengê ey de xwu hesîyenê. Vano:

- Abê balix îstîsen? Qaç kîlo?^*

Ti ewnîyenê ke çi bivînê! Yewêko davîstserre, siyavereko tari, eynî merreyê Amerîka. Mûyin, gijik-mijikê ey heme têmiyankewte, qasê bizêkêkê virnikî yo. Gilêzga maseyan ra sîneyê ci, kinc û kolê ci heme pilxin. Ho peyê erebeyî de, sey moza gîyî ke silê heywanî gud kena, dana xwu ver û bi pepikanê xwu yê peyînan gilolo kena bena, eynî winî yo. Sey kerceyî dusyayo peynîya erebeyî ra, destikê erebeyî de girewto. Pey ra linganê xwu sey di pîjikan dano erd, beşna xwu heme aver kuz keno û erebeyî tehn dano yeno.

Çimê to, her yew sey uskurayêk beloq benê. Fekê to hende abeno ke zebeşe sax şina fekê to. Des kardê kalanî biginê to ro, ti xwu de nêvejenê, çilka gunî to ra teber nêbena. Ti miyanê berî de sey hêkelî cemedîyenê.

Hewna veng gineno moza gîyî ro:

- Abê balix îstîsen yoxsa yox?^**

Vengê ey de ti bineyke hişyarê xwu benê. Ti didananê xwu pêsero şidênenê. Qirçî ginena didananê to ro. Ti çimanê xwu gizgiznenê. Ti zereyê xwu de vanê “Kutikzayê kutikî. Wey mi n… di lana dadîya to bi balixanê to ro!”

Ti zereyê xwu de vanê “Ez her di linganê ey de bigêrî û seke merdim pelase roşaneno, eynî winî bidî qina dêsî ro, bidî qina dêsî ro, bidî qina dêsî ro… Heta ke roqilayê ci heme qina ci ra vejîyê teber. Dima ez yew paskul bidî erebeyê ey ro. Heme maseyan kuçe ra vila bikerî. Pay bigeyrî ser…” La a game de çimê to gineno piro ke yew kardîya kalanî ha serê erebeyî de, kişta terazî de. Hema verê destê moza gîyî de. Ti ceneqîyenê. Ti ferq kenê ke ti bi kincanê şewe wina destveng hê miyanî berî de.

Ancîna veng gineno moza gîyî ro:

- Abê alacaxsan al, almîsen, almîsen! Ma zornan vêracax degêlem!^***

Wey lawo! Eno kerce vano se gidî?

Ti bineyke sereyê xwu hetê ey ra kenê çewt. Ti brûyanê xwu anê pê, çiqrê xorînî tîkankî dekewenê miyanê çareyê to. Ti çimanê xwu tûj kenê, ziq ewnîyenê ey ra. Ti baş bala xwu danê ser. Ti qama ey a çarvincewe ser ra bin feselnenê. Ti zereyê xwu de vanê “Belê. Belêê belê… Eno veng. Eno veng. Eno veng eynî enê kerceyî ra vejîyeno. Sedeeeq.”

Ti hema newe yeqînî pê anê. La ti şoke benê ke eno veng çayê ey ra vejîyeno. Ti nêeşkenê çiyek zî vajê. Ti zî benê sey maseyêkê merdeyî, ti ge ewnîyenê maseyanê merdeyan ra ge ewnîyenê moza gîyî ra.

Kerce ewnîyeno ke ti maseyan nêherînenê, coka winî pîs-pîs awir dano to. Axirî, hewna veng gineno piro:

“Balîîîx balîîîîîîîyyêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!... Teze balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Heme camê pencerayê şima bi şingeşing lerzenê.

Kerce pey ra linganê xwu çutmekî sey pîjikî dano erd. Bi her di pepikanê xwu yê verînan sey moza gîyî goga rêxa gayan gilolo keno beno. Şino peynîya kuçeyî. Tadîyeno şino kuçeyanê bînan. Xwu ra pey boyêka girane yê maseyanê merdeyan verdeno û verê çimî ra beno vîndî.

Ti miyanê berî de sey hêkelî benê kerre û manenê.

Goşanê to de eno veng tekrar keno:

“Balîîîx balîîîîîîîyyêêxx!... Hemsî balixî, balîîîîîîîyyêêêxx!...”

Diyarbekir, 05.11.2009

___________

(*) Maseeey, maseyyyîîî!... Maseyê hemsî, maseeeyyyîîîî!...

(**) Keynayê Diyarbekirî hine dekenê sînîya sifrîne.

(***) Keko, ti masan wazenê? Çend kîloyî?

(****) Keko ti masan wazenê, yan nê?

(*****) Keko ti herînenê biherîne, nêherînenê, nêherînenê! Qey ez bi zor nêdana!