Yewna Şiîra Mela Huseynê Dilbe

Ena meselaya ke Mela Huseynê Dilbe (1929-2007) bi yew hawayo menzûm nuşta, derheqê herbê kurdan û tirkan yê serra 1925î de ya.

Badê herbî, dewleta tirkan bi hîle veng dana şeştî kesî ke îfadeyê înan bigêro, la înan kişena. Êyê ke hema nêkişîyayê, remenê şinê xwu koyan de nimnenê. Mehmet Şah Aslanî defterê ke Mela Huseynî ra mendê ra ena şiîre alfabeya Erebî ra transkrîbeyê alfabeya Latînî kerda. Mi zî tekrar kontrol kerde, derheqê tayê nameyê kesan û cayan de sey not îzehetî îlawe kerdî.

Mela Huseynê Dilbe kurdanê zazayan ra yo, la îfadekerdişê ci ra zaf akerde aseno ke sey heme verînanê ma, kurmancî û zazayî têdir kurd dîyê. Mesela, vano “Girewt ard Hênî mono, kirdo hucûm da Cewz mono” û hema cêrê ci de zî vano “Hem zaza û kurmancî, ma donê piro oncî”. Yewna beyte de vano “Ṭalan berdo malê rical, Şêx Seîdê Kurdîye”, yanî Şêx Seîd Efendî û herbê kurdan û tirkan yê serra 1925î hem herbê kurdîtî hem herbê dînî name kerdo. Bineyna cêrê ena beyte de zî vano “Şarê kurdî rê ẓarrî hewar, ne kal mendo ne xortî, kerdê qerar”. Seke aseno, zaf akerde, fesîh û zelal zazayan û kurmancan piya sey şaro kurd name keno. Xwura şarê ma tarîx ra nat, sey milet xwu kurd name kerdo. Şiîrê Mela Huseynê Dilbe enê xisûsîyetî tekrar îsbat kenê. (Roşan Lezgîn)

* * *

Ez ḥîkayeykê ma rê vono / ame dewi, ṭop kerdî

Ma berdî binê Ḥemekono / destê ma gireday bi kendilono

‘Ededê nefsê ma şeştî / ma şeştî merdim bî

Ma pêro pêra giredaybî / va pêro biyarêne ma îfade gênê

Ma şima etya ra verdonê / yew alayqûmandan o, yew tumen o

Yew zî ‘eskerî ẓaf ê / îfadey ma gênê

Çutey ewilî berdî / veng ame, va “Kiştî!”

Va ki “Ma şêr, remawo” / va ki “Rem kewti ma wo”

Hewar û gazî bi ẓaf / verê tifingo da ma wo

Ṭoyê ma ra remayê / ṭoyê kiştî bêcawo

Duyes tenî kiştî / hîrisê yi birîndar ê

Ma remay birawo / ma kewtî koyonê ma wo

Cenî yû carmêd remawo / şî koyonê Şeynonê ma wo

Yew cawo dar û bi gir o / yew to nêveyneno birawo

Ma şî kohê Barṭono / ma çewres rocî mendî mono

Ḥerbê şêxêm giron o / firqe ame Hênê mono

Ḥerb virazîya Hênê mono / nêmend cenî û carmidono

Ḥerbê qirrî ẓaf şedîd o / va “Pirodê Ellah ḥemîd o .”

Ḥerbê Gabanî ẓaf şedîd o / firqe girewt esîro

Paşa Cemîl Cewad o / de rî nêmend îmdado

Girewt ard Hênî mono / kirdo hucûm da Cewz mono

Bedrî Begî berdî keye / reḥmet û şefqet kerd dey rê

Şêxêm ḥerb kerd îlano / hadîne, ma şê Diyarbekir mono

Hem zaza û kurmancî / ma donê piro oncî

Dewrê Darbekir girewto / nêmend kal û xorṭo

“Ellahu Ekber” vato / yew qewetêk girewto

Va “Pirodonê ma bigêr ṭext / ṭextê ma biyo rext”

Ellahî emir kerd weqt / ‘eskerê ma bi bext

‘Eskerê ma zi şerî‘et o / dînê ma rê ẓaf qîmet o

Ellah bido ẓaf hîmeto / wayir ma zi Xaliq o

Ma zî derdê xwu ẓonê / îmdad şahê Geylanê

Rûḥê xwu bidên îmano / dunya ma rê dewrono

Ez pirodo ‘aṣî nêbeno / şimşirê xwu ez gêno

Sere û çimon şikneno / ez yin helak beno

Meḥbûb şahê Xunisê / şimşir bigê bikişê

Qeybi şer‘a nebî / Şêx Seîdê Xunisî

Emir ame Onqera di / ẓalimo de rê îmza kerd

Dînê Îslamî berd / Şêx Seîd şêxê ma wo

Ez nêkeno ez nêkeno / qanûnê ẓalimo ez îmza nêkeno

‘Edeletê yin qebûl nêkeno / Şêx Seîd şêxê ma wo

Îmzay qanûnê decalî / ma ti ra kewtê ẓaf mecalî

Wariştê cenî û ricalî / Şêx Seîd şêxê ma wo

Şêx Seîd gula raşt a / axret girewt dunya verda

Qeybi kufrî îmza nêda / Şêx Seîd şêxê ma wo

Şêxêm warişt bi con û mal / hem cenî û hem rical

Qey şerî‘et warişt decal / Şêx Seîd şêxê ma wo

Ay şerî‘eta ponka delal / qebûl nêkerd ehlê ḍelal

Ṭalan berdo malê rical / Şêx Seîdê Kurdîye

Ay carmidê rinde emîn / serey xwu dar di kerd hemîn

Qey ceneto ẓaf ne‘îm / Şêx Seîd bêmisal o

Qiyam ma rê biya meşhûr / dînê Îslamî nêkerd qebûl

Mesûl nêbenê ya resûl / Şêx Seîd şêxê ma wo

Emir ame Onqera di / qebûl mekê îmza medê

Sirê xwu medê ma xeber dê / Şêx Seîd şêxê ma wo

Serey xwu da mergay cenetî / nêda qey keyf û lezetî

Hem şehwet û hem qîmetê / Şêx Seîd şêxê ma wo

Wardin wardin ehlê îman / kalme bigîn îẕnê reḥman

Xudê bidê ma ehlê îman / Şêx Seîd şêxê ma wo

Qebûl nêkerd kufrê verî / xwu eştê monê adirî

Hucûm dawo ehlê kufrî / ne xortî mendê ne kalî

Hucûm da kal û pîran / nêda qey mal û peran

Da qey dîn û îman / dunyay ma biya wêran

Şi Muḥemmed ḥerbê girono / ḥerbik vecîya duşmenê Muḥemmedîyon o

Ṣaliḥ Beg qumandan o / emrêk ‘eskerî dono

Va “Pirodêne, eya ehlê îmano!” / va “Metersêne kufrê zeman o.”

Îmdadê ma şahê merdan o / hem wahîrê dîn û Quran o

Va “Ḥerbê ma wellahî şîdet o / ẓaf şehîd kewtê bê‘eded o.”

Hem carmêd û hem cenî bê‘eded o / hem cenî carmêd merdo

Fermanê şêxê ma dawo / ferman daw Onqera wo

Can û cesed va ḥelîyawo / îdamê şêxê ma dawo

‘Îdam kerd şahê kubar / Diyarbek mon di eşto dar

Ṣaliḥ ‘alimo kubar / eşto dar ẓalimê ġidar

Çewres û hîrê kerdê dar / Berê Koyî di bi qerar

Şarê kurdî rê ẓarrî hewar / ne kal mendo ne xortî, kerdê qerar

Şêxê ma şi axreto / de rê esto nûr û qîmeto

De rê esto ‘edeleto / de rê esto ceneto

Şêx ‘Ebdulahê Mel[ek]anî / îmdad ame Geylanî

Xwu kerd qurban ruḥ û cani / va “Îmdadê ma şahê Quranî.”

Şêx Semsedînê Qomişlî / ḥîdedê yi bi belî

Lingey xwu ez weşanê / serê darbêk biko benê

Şêx Seîdî va “Ona mekê / welîyonê Ellahî neẓer kê

Ṣebir û teḥemul bikê / welîyonê Ellahî ‘eciz mekê.”

Ṣebir da Ellahî da de rê / ṣebir kerd ḥilm kerd xwu rê

Yew welîyo kamilî / ṣebir qerar dabi xwu rê

Ṣebir û qerar weş o / ṣebir kerd ẓaf baş o

Dar di kerd nêweş o / Şêxêm rind û baş o

Şêxêm şîrîn kamil o / gune kerd ẓalim milo

Xeneqna bê‘adilo / gune kerdî xwu milo

Darey şêxêm kamil a / kaf û lam ma rê bi bela

Şêx xeneqna derd û bela / biyo qatilê kamila

Derdî ver merdo / way hewana berdo

Qomişlî di defin kerdo / Homay cenet der do

Ṣaliḥ beg kubar o / de rî daw yew qeraro

Pirodin ma rê bêḥal o / kişte yin ma kar o

Ṣalih Beg şêx û mîre / tifing girewt kewt teber

Ne mal nêva pere / tifing girewt kewti kerre

Pirodên ehlê îman / ma rê vecîyawo yew ferman

Erzenê dar ehlê îman, pirodênê enê ruḥ û can

Pirodên karê welîyon o / şer‘ê Muḥemmedî hewanono

Nêverda dîn û îmano / xort û kal pêro ẓono

Derdê ma rê çinî yo dermano / hewana nûrê Qurano

Fermanê şêx û melo dono / yew ẓalimo bêîmano

__________

Hemekon: Mabeynê Hêneyî û Pîranî de, teqrîben 10 km nizdîyê Hêneyî de yew mintîqe yo.

Şeynon: Nêribê Şeynan, dewlete nameyê ci resmîyet de kerdo “Çukurköy”.

koyê Barṭon: Peyê Şeynon de yew ko yo.

Gaban: Cêrê Hêneyî de koyo ke rojawan ra ver bi rojhelat derg beno û mintîqeyê Hêneyî deşta Têrkan ra abireno.

Cemîl Cewad: Muhtemelen efseranê artêşa tirkan ra Cemil Cahit Toydemir (1883-1956) o, dima biyo general.

Cewz: Yew dewa Hêneyî ya, dewlete nameyê ci resmîyet de kerdo “Gürbüz”.

Bedrî Beg: Eşrafê Hêneyî ra, muhtemelen aîleya Salih begî ra, o wext yew merdimo muhterem biyo.

şahê Geylan: Şêx Evdilqadirê Geylanî (1077-1166) ronayoxê terîqetê Qadirî yo.

şahê Xunisê: Şêx Seîd Efendî

Ṣaliḥ Beg: Salih Begê Hêneyî (1873-1925) Şêx Seîd Efendî dir Diyarbekir de ameyo dardekerdiş.

Berê Koyî: Bedenê Diyarbekirî de bero ke hetê bakurî ser abeno, bi Tirkî ci ra vanê “Dağkapı”.

Şêx ‘Ebdullahê Mel[ek]an: Melekan yew dewa Solaxanî ya. Dewlete nameyê ci resmîyet de kerdo “Mutluca”. Şêx Ebdulahê Melekan 1925 de Şêx Seîd Efendî dir Diyarbekir de ameyo dardekerdiş.

Şêx Semsedînê Qomişlî: Şêx Şemsedînê Bukarkî, 1865 de dewa Silîvan Qamişlî de ameyo dinya, 1925 de Şêx Seîd Efendî dir Diyarbekir de ameyo dardekerdiş.

Bu haber toplam 180 defa okunmuştur