Yewna Şiîra Mela Huseynê Dilbe
Ena meselaya ke Mela Huseynê Dilbe (1929-2007) bi yew hawayo menzûm nuşta, derheqê herbê kurdan û tirkan yê serra 1925î de ya.
Badê herbî, dewleta tirkan bi hîle veng dana şeştî kesî ke îfadeyê înan bigêro, la înan kişena. Êyê ke hema nêkişîyayê, remenê şinê xwu koyan de nimnenê. Mehmet Şah Aslanî defterê ke Mela Huseynî ra mendê ra ena şiîre alfabeya Erebî ra transkrîbeyê alfabeya Latînî kerda. Mi zî tekrar kontrol kerde, derheqê tayê nameyê kesan û cayan de sey not îzehetî îlawe kerdî.
Mela Huseynê Dilbe kurdanê zazayan ra yo, la îfadekerdişê ci ra zaf akerde aseno ke sey heme verînanê ma, kurmancî û zazayî têdir kurd dîyê. Mesela, vano “Girewt ard Hênî mono, kirdo hucûm da Cewz mono” û hema cêrê ci de zî vano “Hem zaza û kurmancî, ma donê piro oncî”. Yewna beyte de vano “Ṭalan berdo malê rical, Şêx Seîdê Kurdîye”, yanî Şêx Seîd Efendî û herbê kurdan û tirkan yê serra 1925î hem herbê kurdîtî hem herbê dînî name kerdo. Bineyna cêrê ena beyte de zî vano “Şarê kurdî rê ẓarrî hewar, ne kal mendo ne xortî, kerdê qerar”. Seke aseno, zaf akerde, fesîh û zelal zazayan û kurmancan piya sey şaro kurd name keno. Xwura şarê ma tarîx ra nat, sey milet xwu kurd name kerdo. Şiîrê Mela Huseynê Dilbe enê xisûsîyetî tekrar îsbat kenê. (Roşan Lezgîn)
* * *
1
Ez ḥîkayeykê ma rê vono / ame dewi, ṭop kerdî
Ma berdî binê Ḥemekono / destê ma gireday bi kendilono
2
‘Ededê nefsê ma şeştî / ma şeştî merdim bî
Ma pêro pêra giredaybî / va pêro biyarêne ma îfade gênê
3
Ma şima etya ra verdonê / yew alayqûmandan o, yew tumen o
Yew zî ‘eskerî ẓaf ê / îfadey ma gênê
4
Çutey ewilî berdî / veng ame, va “Kiştî!”
Va ki “Ma şêr, remawo” / va ki “Rem kewti ma wo”
5
Hewar û gazî bi ẓaf / verê tifingo da ma wo
Ṭoyê ma ra remayê / ṭoyê kiştî bêcawo
6
Duyes tenî kiştî / hîrisê yi birîndar ê
Ma remay birawo / ma kewtî koyonê ma wo
7
Cenî yû carmêd remawo / şî koyonê Şeynonê ma wo
Yew cawo dar û bi gir o / yew to nêveyneno birawo
8
Ma şî kohê Barṭono / ma çewres rocî mendî mono
Ḥerbê şêxêm giron o / firqe ame Hênê mono
9
Ḥerb virazîya Hênê mono / nêmend cenî û carmidono
Ḥerbê qirrî ẓaf şedîd o / va “Pirodê Ellah ḥemîd o .”
10
Ḥerbê Gabanî ẓaf şedîd o / firqe girewt esîro
Paşa Cemîl Cewad o / de rî nêmend îmdado
11
Girewt ard Hênî mono / kirdo hucûm da Cewz mono
Bedrî Begî berdî keye / reḥmet û şefqet kerd dey rê
12
Şêxêm ḥerb kerd îlano / hadîne, ma şê Diyarbekir mono
Hem zaza û kurmancî / ma donê piro oncî
13
Dewrê Darbekir girewto / nêmend kal û xorṭo
“Ellahu Ekber” vato / yew qewetêk girewto
14
Va “Pirodonê ma bigêr ṭext / ṭextê ma biyo rext”
Ellahî emir kerd weqt / ‘eskerê ma bi bext
15
‘Eskerê ma zi şerî‘et o / dînê ma rê ẓaf qîmet o
Ellah bido ẓaf hîmeto / wayir ma zi Xaliq o
16
Ma zî derdê xwu ẓonê / îmdad şahê Geylanê
Rûḥê xwu bidên îmano / dunya ma rê dewrono
17
Ez pirodo ‘aṣî nêbeno / şimşirê xwu ez gêno
Sere û çimon şikneno / ez yin helak beno
18
Meḥbûb şahê Xunisê / şimşir bigê bikişê
Qeybi şer‘a nebî / Şêx Seîdê Xunisî
19
Emir ame Onqera di / ẓalimo de rê îmza kerd
Dînê Îslamî berd / Şêx Seîd şêxê ma wo
20
Ez nêkeno ez nêkeno / qanûnê ẓalimo ez îmza nêkeno
‘Edeletê yin qebûl nêkeno / Şêx Seîd şêxê ma wo
21
Îmzay qanûnê decalî / ma ti ra kewtê ẓaf mecalî
Wariştê cenî û ricalî / Şêx Seîd şêxê ma wo
22
Şêx Seîd gula raşt a / axret girewt dunya verda
Qeybi kufrî îmza nêda / Şêx Seîd şêxê ma wo
23
Şêxêm warişt bi con û mal / hem cenî û hem rical
Qey şerî‘et warişt decal / Şêx Seîd şêxê ma wo
24
Ay şerî‘eta ponka delal / qebûl nêkerd ehlê ḍelal
Ṭalan berdo malê rical / Şêx Seîdê Kurdîye
25
Ay carmidê rinde emîn / serey xwu dar di kerd hemîn
Qey ceneto ẓaf ne‘îm / Şêx Seîd bêmisal o
26
Qiyam ma rê biya meşhûr / dînê Îslamî nêkerd qebûl
Mesûl nêbenê ya resûl / Şêx Seîd şêxê ma wo
27
Emir ame Onqera di / qebûl mekê îmza medê
Sirê xwu medê ma xeber dê / Şêx Seîd şêxê ma wo
28
Serey xwu da mergay cenetî / nêda qey keyf û lezetî
Hem şehwet û hem qîmetê / Şêx Seîd şêxê ma wo
29
Wardin wardin ehlê îman / kalme bigîn îẕnê reḥman
Xudê bidê ma ehlê îman / Şêx Seîd şêxê ma wo
30
Qebûl nêkerd kufrê verî / xwu eştê monê adirî
Hucûm dawo ehlê kufrî / ne xortî mendê ne kalî
31
Hucûm da kal û pîran / nêda qey mal û peran
Da qey dîn û îman / dunyay ma biya wêran
32
Şi Muḥemmed ḥerbê girono / ḥerbik vecîya duşmenê Muḥemmedîyon o
Ṣaliḥ Beg qumandan o / emrêk ‘eskerî dono
33
Va “Pirodêne, eya ehlê îmano!” / va “Metersêne kufrê zeman o.”
Îmdadê ma şahê merdan o / hem wahîrê dîn û Quran o
34
Va “Ḥerbê ma wellahî şîdet o / ẓaf şehîd kewtê bê‘eded o.”
Hem carmêd û hem cenî bê‘eded o / hem cenî carmêd merdo
35
Fermanê şêxê ma dawo / ferman daw Onqera wo
Can û cesed va ḥelîyawo / îdamê şêxê ma dawo
36
‘Îdam kerd şahê kubar / Diyarbek mon di eşto dar
Ṣaliḥ ‘alimo kubar / eşto dar ẓalimê ġidar
37
Çewres û hîrê kerdê dar / Berê Koyî di bi qerar
Şarê kurdî rê ẓarrî hewar / ne kal mendo ne xortî, kerdê qerar
38
Şêxê ma şi axreto / de rê esto nûr û qîmeto
De rê esto ‘edeleto / de rê esto ceneto
39
Şêx ‘Ebdulahê Mel[ek]anî / îmdad ame Geylanî
Xwu kerd qurban ruḥ û cani / va “Îmdadê ma şahê Quranî.”
40
Şêx Semsedînê Qomişlî / ḥîdedê yi bi belî
Lingey xwu ez weşanê / serê darbêk biko benê
41
Şêx Seîdî va “Ona mekê / welîyonê Ellahî neẓer kê
Ṣebir û teḥemul bikê / welîyonê Ellahî ‘eciz mekê.”
42
Ṣebir da Ellahî da de rê / ṣebir kerd ḥilm kerd xwu rê
Yew welîyo kamilî / ṣebir qerar dabi xwu rê
43
Ṣebir û qerar weş o / ṣebir kerd ẓaf baş o
Dar di kerd nêweş o / Şêxêm rind û baş o
44
Şêxêm şîrîn kamil o / gune kerd ẓalim milo
Xeneqna bê‘adilo / gune kerdî xwu milo
45
Darey şêxêm kamil a / kaf û lam ma rê bi bela
Şêx xeneqna derd û bela / biyo qatilê kamila
46
Derdî ver merdo / way hewana berdo
Qomişlî di defin kerdo / Homay cenet der do
47
Ṣaliḥ beg kubar o / de rî daw yew qeraro
Pirodin ma rê bêḥal o / kişte yin ma kar o
48
Ṣalih Beg şêx û mîre / tifing girewt kewt teber
Ne mal nêva pere / tifing girewt kewti kerre
49
Pirodên ehlê îman / ma rê vecîyawo yew ferman
Erzenê dar ehlê îman, pirodênê enê ruḥ û can
50
Pirodên karê welîyon o / şer‘ê Muḥemmedî hewanono
Nêverda dîn û îmano / xort û kal pêro ẓono
51
Derdê ma rê çinî yo dermano / hewana nûrê Qurano
Fermanê şêx û melo dono / yew ẓalimo bêîmano
__________
Hemekon: Mabeynê Hêneyî û Pîranî de, teqrîben 10 km nizdîyê Hêneyî de yew mintîqe yo.
Şeynon: Nêribê Şeynan, dewlete nameyê ci resmîyet de kerdo “Çukurköy”.
koyê Barṭon: Peyê Şeynon de yew ko yo.
Gaban: Cêrê Hêneyî de koyo ke rojawan ra ver bi rojhelat derg beno û mintîqeyê Hêneyî deşta Têrkan ra abireno.
Cemîl Cewad: Muhtemelen efseranê artêşa tirkan ra Cemil Cahit Toydemir (1883-1956) o, dima biyo general.
Cewz: Yew dewa Hêneyî ya, dewlete nameyê ci resmîyet de kerdo “Gürbüz”.
Bedrî Beg: Eşrafê Hêneyî ra, muhtemelen aîleya Salih begî ra, o wext yew merdimo muhterem biyo.
şahê Geylan: Şêx Evdilqadirê Geylanî (1077-1166) ronayoxê terîqetê Qadirî yo.
şahê Xunisê: Şêx Seîd Efendî
Ṣaliḥ Beg: Salih Begê Hêneyî (1873-1925) Şêx Seîd Efendî dir Diyarbekir de ameyo dardekerdiş.
Berê Koyî: Bedenê Diyarbekirî de bero ke hetê bakurî ser abeno, bi Tirkî ci ra vanê “Dağkapı”.
Şêx ‘Ebdullahê Mel[ek]an: Melekan yew dewa Solaxanî ya. Dewlete nameyê ci resmîyet de kerdo “Mutluca”. Şêx Ebdulahê Melekan 1925 de Şêx Seîd Efendî dir Diyarbekir de ameyo dardekerdiş.
Şêx Semsedînê Qomişlî: Şêx Şemsedînê Bukarkî, 1865 de dewa Silîvan Qamişlî de ameyo dinya, 1925 de Şêx Seîd Efendî dir Diyarbekir de ameyo dardekerdiş.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.