Festîvalê Hewramîyan de - III (Çekuyî)

Bi beşdarîya Festîvalê Hewramîyan, mi bineyna nêzdî ra hewramî şinasnayî, mi firsend dî ke ez tayê çekuyanê hewramkî arêdî, ancî mi tayê cumleyê hewramkî û kirdkî dayî têver.

Qenaetê mi gore, hewramkî û kirdkî tam yew nêbîyê. Kirdkî çiqas nêzdîyê kurmanckî û sorankî ya hende nêzdîyê hewramkî ya. Mesela, antişê fîlan de hewramkî de zî eynî sey kirdkî nêrkî, makî û zafhûmarîye esta. La zafê qaydeyanê bînan de kirdkî û kurmanckî pêmanenê. Mesela, hetê oblîkîye ra, hetê ergatîvîye ra kurmanckî û kirdkî motamaot pêmanenê. Eke zaf verê cû kirdkî û hewramkî yew bîyê zî, dima hewramkî ser o tesîrê fariskî zaf bîyo, hewramkî vurîyaya la zazakî hîna pak menda. Zazakî xususîyetê kurdkîya kane hîna zaf muhafeze kerdê. Mesela, kek Ehwen Horamî va, tayê şîîrê hewramkî ke tîya ra se û pancas serrî verê cû nusîyayê de zemîrê “ez” esto. La nika şar nê zemîrî nêşuxulneno, tena zemîrê “min” mendo.

Herçiqas çekuyê ma yê muşterekî zaf bê zî ez bawer nêkena ke kirdê ma û hewramî reyke de yewbînan ra fehm bikerê. Seba ke ma yewbînan ra fehm bikin, lazim o ke ma demeyêk pîya bimanin û seba fehmkerdişî xeyret bikin, eleqe nîşan bidin, bi hawayêko xususî bala xo bidin ziwanî ser. Mesela, tîya ra da-des serrî verê cû mi fekê Dêrsimî ra zî fehm nêkerdêne la nika ez weş fehm kena.

Demeyê festîvalî de hetêk ra ma festîval teqîb kerd la hetêk ra zî ma çekuyê hewramkî arêdayî. Qismêkê înan mi bi xo persayî, qismêk zî gama ke înan qisey kerdêne, mi fekê înan ra arêdayî. Ez tîya çend çekuyan û çend cumleyanê hewramkî ke mi arêdayî, pêşkêş kena:

FERHENGEKÊ HEWRAMKÎ - KIRDKÎ (ZAZAKÎ)

ap (n): ap (n), dat (n)

asyaw (n) / aşyaw (n): arêye (n)

asyawan (n): arêwan (n)

asyawani (m): arêwane (m)

awî (n): awe (m)

balaben: bilûre (m)

bêşîke (m): bêşîge (m), derguşe (n)

bîber (n): bîber (n), bacike (m), îsot (n)

birîng (n): hevrîng (n)

bizî (m): bize (m)

bwullî (m): welî (m), wele (m)

cerre (n): cerr (n)

cor (n): cor (n)

cûcellê (m): çuçike (m), lîçike (m), leyreke (m)

daristan (n): daristan (n)

das (n): vaşturî (m)

deng (n): veng (n)

dere (n): dere (n)

desar (n): destare (m)

destedim (n): birke (n), şûrik (n)

destkêş (n): lepik (n)

dêzah: dêza (m)

dih: dewe (m)

dîwar (n): dîwar (n), dês (n)

dîwardî (m): meqes (n)

dîyar (n): 1.me’lum, dîyar (n) 2.dîyar (n), cor (n)

doyine (n): doyine (n), keşk (n)

durele (m): bilûre (m)

eçikucî (m) heçkucî (m): eşkice (m)

êlyane (n): halîn (n), halên (n), alîng (n)

engurî (m): engure (m)

êr (n), ayir (n): adir (n)

êsa, îse: nika

eske (n): kondês (n)

faqe (n): faqe (m)

ferncî (m): êleg (n) (êlego mexsusê Hewramanî)

gaw (n): ga (n)

gawe (m): manga (m)

gawsin (n): sirsî (m)

gicî (m): kincî (zh)

gile (n): gil (n)

gor (n): gor (n), gore (m)

goristan (n): goristan (n)

goşe: goşe (n)

hak (n): hak (n)

hamîn (n): hamnan (n), hamin (n)

hare (n): destare (m)

hengvîn (n): hengemîn (n), engemîn (n)

heqbe (n): heqbe (n)

hewcar (n): aletê cite

hêzim (n): êzime (m)

hîzî: vizêr (n)

hoşe (n): weşe (n), gûşe (n)

hûnî (m), wûnî (m): gonî (m), gunî (m)

kardî (m): kardî (m)

keleşêr (n): dîk (n)

kemer (n): kemer (n), kerre (n)

kergî (m): kerge (m)

killawe: kilawe (m)

kinaçê (m): kêna (m)

kitêb (n): kitab

kunc (n): kunc (n)

lingî (m): linge (m)

mam (n): ap (n), dat (n)

mejg (n): mezg (n)

meşke: meşke (m)

mêwî (m): mêwe (m)

mirîçilî (m): mîlçik, -e, mîrçik, -e

mîrkut (n): sercûnî (n)

nal (n): nale (n)

nîre (n): nîre (n)

pa: linge (m)

pasar (n): sifirne (n)

paşne (n): paşne (n)

payîz (n): payîz (n)

perawerê: perarey

perê (n): perey

pişe (m): pişe (m), pisinge (m)

pîyaz (n): pîyaz (n)

qelem (n): qeleme (m)

qolî hewcar: hengaje (m)

raz: sanike

rojname (n): rojname (n)

sawî (m): saye (m)

simaq (n): simaq

sowz: kesk (n), hêşîn (n)

sûç (n): goşe (n)

şerbe (n): şerbik (n)

şêxre (n): şixre (n)

şîmşêr (n): şimşêr (n), qilîç (n)

şut (n): şit (n)

tewêl (n): çare

tewenî (m): kerra (m), kemere (m), sî (m)

tewergî (m): torge (m)

tîsk (n): tilmik (n) (weşeyo qijkek, nêmeyê weşeyî)

tuyî (m): tuye (m)

vamî (m): vame (m)

varan (n) / waran (n): varan (n), varite (m), dijne (m)

varikî (m): varike (m)

wallî (m). waye (m)

war (n): war (n)

wêjenî: vînce (n), vîncele (n)

werg (n): verg (n)

werwe (m): vewre (m)

wezî (m): goze (m)

wezllî (m): gozêre (m)

wihar (n): wisar (n)

wilî (m), vilî (m): vile (m)

xencer (n): xincere (n)

zeng (n): zengil (n)

zimsan (n): zimistan (n)

zincîr (n): zincîre (m), rêzile (m)

ZEMÎRÊ KESÎ (ŞEXSÎ)

min: ez, min (yh)

to: ti, to (yh)

ad (n): o, ey (n)

ade (m): a, aye (m)

ême (zh): ma (zh)

şime (zh): şima (zh)

adê (zh): ê, înan (zh)

NAMEYÊ ROJAN

şemme: şeme

yekşeme: yewşeme, bazar

duwêşeme: dişeme

yerêşeme: sêşeme

çwarşeme: çarşeme

pencşeme: panşeme

cum’e: îne

HÛMARÎ

yow: yew (1)

duwê: di, didi (2)

yerê: hîrê (3)

çwar: çar (4)

pênc: panc (5)

şîş: şeş (6)

hot: hewt, hot (7)

heşt: heşt (8)

now: new (9)

deh: des (10)

yazde: yewendes (11)

duwazde: duwês (12)

sîyazde: hîrês (13)

çwarde: çarês (14)

panzde: pancês (15)

şanzde: şîyês (16)

hevde: hewtês (17)

hijde: heştês (18)

nozde: newês (19)

vîst: vîst (20)

sî: hîris (30)

çil: çewres (40)

se: se (100)

yerê sey: hîrê sey (300)

hezar: hezar (1000)

MESDERÊ KARAN

berdey: berdene, berdiş

kerdey: kerdene, kerdiş

nusey: nuştene, nuştiş

waney: wendene, wendiş

wardey: werdene, werdiş

watey: vatene, vatiş

wirazney: viraştene, viraştiş

wurastey: deştene, deştiş

berdin: berdiş

kerdin: kerdiş

wardin: werdiş

ŞUXULNAYÎŞÊ KARAN

bikuwe: bikuwe (yh)

biwandê: biwanên (zh)

biwane: biwane (yh)

hene: esta (m)

henê: estê (zh)

heno: esto (n)

kuwam: mi kuwa

kuwaş: kuwa (kerdox dîyar nîyo)

kuwat: to kuwa

mewandê: mewanên (zh)

mewane: mewane (yh)

nîyane: nîya, çin a (m)

nîyanenê: nîyê, çin ê (zh)

nîyo: nîyo, çin o (n)

vaçe / waçe: vace, vaje

wardim: mi werd

wardiman: ma werd

wardişan: werd (kerdoxî dîyar nîyê)

wardit: to werd

warditan: şima werd

vatim: mi va

vatiman: ma va

vatiş: vat (kerdox dîyar nîyo)

vatişan: vat (kerdoxî dîyar nîyê)

vatit: to va

vatitan: şima vat

wanam: mi wend

wanaman: ma wend

wanaş: wend (kerdox dîyar nîyo)

wanaşan: wend (kerdoxî dîyar nîyê)

wanat: to wend

wanatan: şima wend

wardiş: werd (kerdox dîyar nîyo)

wutên: rakewto

wutêne: rakewta

wutênê: rakewtê

wutênî?: rakewenê?

ÇEND CUMLEYÎ

Î kitêb e (n): O kitab o. (n)

Î kitêb ê (zh): Ê kitab ê. (zh)

A kardî y (m): A kardî ya. (m)

Awîm werdi: Mi awe werde.

Nanîm werd: Mi nan werd.

Emin nanem were: Ez nan wena.

Emin nan biwerû: Ez do nan biwerî.

Emin nanem werde: Mi nan werdo.

Nan werû: Ez nan wena.

Nan wero: O nan weno.

Nan wermî: Ê nan wenê.

We çî nanît newerd?: Şima çira nan nêwerd?

Sawîm werdî: Mi sayî werdî.

Sawîm werde: Mi saye werde.

Min kitab miwane: Ez kitab wanena.

Min kitabim wahna: Mi kitab wend.

Min kitabim wanabî: Mi kitab wendbi.

Mûnem kitab bihanî: Ez wazena kitab biwanî.

Min be to vaçû: Ez to ra vana.

Min ce to persû: Ez to ra persena.

Ci Silêmanî: Silêmanîye ra / Silêmanîye de.

Qelemê fir ê: Qelemî zaf ê.

Qelem nîye: Qeleme nîya / çin a.

Qelemê nîyenê: Qelemî nîyê / çin ê.

Min qelemeka berûne: Ez qeleman bena.

Min qelemekan gêna: Ez qeleman gêna.

Min millû nan were: Ez şina nan wena.

Inû yow, inû duwi: Ino/no yew, ino/no di.

Ci ew sall: A serre ra.

Telefon pê kirdim: Mi ci rê telefon kerd.

Telefon pêm kird: Mi rê telefon kerd.

Cejnallê muwarek bo: Roşanê to bimbarek bo.

Ceşnaw to îç muwarek bo: Roşanê to zî bimbarek bo.

Bê nebê, kesê ci Xwa gowreter nebê: Bibi nêbi, Homayî ra pîlêr kes nêbi.

Dillê Dîyarbekir şûtî hen: Zereyê Dîyarbekirî de zebeş esto.

Dillê Dîyarbekir kergî heni: Zereyê Dîyarbekirî de kerge esta.

Dillê Dîyarbekir kergê henê: Zereyê Dîyarbekirî de kergî estê.