Destpêk

Destpêk
Roşan Lezgîn

Ewro wasitayanê enformasyonî yê teknolojîkî ra oyo tewr muhîm Înternet o. Înternetî qedexeyê îqtîdar û dewletanê zorbazan heta dereceyêk betal kerdî, azadî û îmkanê bêsînorî pêşkêşê însanîyet kerdî. Çimkî tora Înternetî meydanêko azad o. Îqtîdarî, otorîteyî nêeşkenê hende asan enê meydanî kontrol bikerê. Merdim tora Înternetî ser o yew vîstike de, bê ke raştê sînorêk bibo yan qedexeyî vernîya merdimî bigêrê, eşkeno xwu biresno zaf tewirê mehlûmatan. Hewna, bê ke merdim raştê sînorêk bibo yan qedexeyêk vernîya merdimî bigêro, merdim eşkeno her tewir mehlûmat vila bikero. Tora Înternetî de, hem hetê resayişê bi mehlûmatan ra hem hetê vilakerdişê mehlûmatan ra, hema vajêne ke her kes, her milet, wayirê eynî îmkanan o. Ti maldar yan feqîr bê, dewleta to esta yan çinê ya, polîs, leşker û artêşa to, çek û cebilxaneyê to estê yan çinê yê, tora Înternetî ser o zaf ferq nêkeno. Ti eşkenê tora Înternetî ser o zorê dewleta tewr zorbaz û xidare biberî. Tenya ti jîr be, jêhatî be, heqê xwu ra vejîye, xwu rê bibe, bizane cila xwu awe ra veje, bes o.

Her milet ra bi hezaran, beno ke bi milyonan merdimî eynî wext de bi amancanê ciyayan tora Înternetî ser o geyrenê. Helbet miletê ma ra zî, yanî kurdî zî tora Înternetî ser o geyrenê. Gelek keyepelê (web site) şexsî û grûbanê resmî yê kurdan tora Înternetî ser o estê. Bi sehezaran kurdî têkilîye de yê; êyê ke nusnenê û fikrê xwu vila kenê, êyê ke wanenê. Labelê hema vajêne ke zafê înan bi Kurmancî yan bi Soranî yê.

Vanê 3-4 milyonî kurdê zazayî estê. Feqet enê nufûsî gore, Zazakî de fealîyetê kulturî, edebî û hunerî, tora Înternetî ser o zaf tay ê, heta ke çinê yê. Ne ke kurdê zazayî tora Înternetî ser o çin yê, estê la ziwanê xwu bikar nêanê. Zafaneyê înan Tirkî mûsayê, Tirkî îstîhmal kenê. Tayê zî estê, herinda ke ziwan, kultur, edebîyat û miletê xwu raşt bişinasnê, baş bişinasnê û bi ziwanê xwu raşt binusnê, miletê xwu rê yew xizmet bikerê, wurzenê bi ziwanê Tirkî, bi teorîyanê zûreyînan, bi falsîfîkasyonan vera kurdan de, vera miletê xwu de tovê fitnetî ramenê. Qismêk zî estê, bê ke îlmê ziwanî ra, tarîx ra çiyêk fam bikerê, bê ke ziwanê xwu bişinasnê, wurzenê bi Tirkî kurdanê kurmancan rexne kenê ke çi ra înan rê programan nêvirazenê. Heto bîn ra, esas, kurdanê zazayan ra zaf kesî seba ke bi leheçeya xwu qisey nêkerê, bi ziwanê xwu nênusnê, hezar behane peyda kenê. Ma vajê, eke ti Çewlîgijêk dir qisey bikerê, do vajo, zûn ma û zûn şimû pênigêno, ma vûn “ûnyêno”, şima vûn “ewnîyeno”. Yan ma vajî, eke ti Dêrsimijêk rdir qisey bikerê, do vajo, ma vanîme “emso”, sima vanê “emşo”. Hezar behaneyan peyda kenê, xwu nêdanê ver ke bi ziwanê xwu qisey bikerê, seke bin ra ziwanê înan çinê yo, winî têwgeyrenê. Senî ke ena dewleta zorbaze goreyê polîtîkaya asîmîlasyonî ra şekil dayo fikir û hîsanê ma, ziwan û kulturê ma çimê ma de bêqîmet kerdo, ma zî winî bawer kenê, ma qayil ê ke terkê ziwanê xwu bikerê, ci ra bixelesîyê. Xwura, eke şiûrê neteweyî (mîlî) zî kêmî bo yan çinê bo, êdî çi hewce bi enê ziwanî maneno?

Dewleta Tirkîye ya dagîrker û nîjadpereste mekteban de, bi zorê çuwa Tirkî mûsnaya ma. Eke ma raşte vajê, her tewir heqaret ro ziwanê ma, ro kulturê ma, ro mîlîyetê ma, ro şexsîyetê ma kerdo. Ziwan û kulturê xwu, mîlîyetê xwu ma ser o ferz kerdo. Nizdîye se serrî yo ke ziwanê ma qedexe kerdo, kesê ke wayirtî ro ziwan, kultur û mîlîyetê xwu kenê, hezar tewir zilim û tehda ro înan biya. Yanî, ena dewlete çimê ma tersnayo, ma bindest kerdê, ma mûsnayê rewşa bindestî. Labelê heto bîn ra, ma vajê, beno ke merdim bindest bo, binê zilmî de bo, êsîr bo, yanî beno ke qewetê miletêk, qewetê kurdan çinêbiyo ke dewleta xwu ronê, binê destê enê zaliman de bindest mendê, feqet fek erjanê xwu ra, fek xeyalanê azadî ra veradayiş rebenî, belengazî û pepûgî nîya? Qey rebenî, belengazî û pepûgî sifetê baş ê? Eke merdim bindest û êsîr bo la reben, belengaz û pepûg nêbo, merdim eşkeno bindestî de zî zaf çiyan bikero. Merdim fîzîken bindest û êsîr bo zî merdim eşkeno ruh û fikrê xwu azad bigêro. Eke merdim xwu layiqê bindestî nêvîno, bindestî miweqet a. Senî ke firsend kewt destê to, ti eşkenê hukmê serdestan betal bikerê. Mesela, tora Înternetî ser o, îmkanê her miletî sey yewbînan ê. Tora Înetrenetî de her kes sey yewbînan o, hukmê serdestî betal o. Yanî, tora Înternetî yew firsend o, hem zî firsendêko zaf baş. Labelê eşkera yo ke ma kurdê zazayî eno war de zî zaf apeymende yê. Yanî, esasê xwu de sebebê enê halê ma tenya zilmê dagîrkeran nîyo, ma bi xwu zî zaf sûcdar ê.

Eke ma bêrê sazkerdişê keyepelê Zazaki.Netî ser, ez verê verkan enê vajî ke, ez bi xwu zaf pêt xeyalan kena. Çiyo ke ez xeyal kena, ez hewnê xwu de zî vînena. Esas, her roje, her serê sibayî ke ez hewn ra wurzena, xeyalanê xwu gore, fikir û waştişanê xwu gore ez xwu rê duayan kena. Mesela, duayanê mi ra qismêk hertim wina yê:

Homayê mi! Ti miletê mi, miletê kurdî bindestî ra bixelesnê, bikerê muqtedîr, bikerê wayirê dewlete. Ti ziwanê ma, ziwanê Kurdî; Zazakî, Kurmancî, Goranî, Soranî, Lûrîya ma fekê ma de şîrîn bikerê; bikerê ziwanê dewlete, ziwano resmî, ziwanê perwerdeyî. Homayê mi! Ti sîneyê mi hîra bikerê, hişê mi bizêdnê, ti firsend, îmkan û qewet bidê mi ke ez hîna baş ziwanê xwu rê, miletê xwu rê xizmet bikerî. Û ti xizmetê mi tewş de nêberê, ti miletê mi miyanê miletan de serberz bikerê...

Eke merdim wayirê yew şîarî bo û cûya xwu zî fikrê xwu gore, xeyal û waştişê xwu gore organîze bikero, beno ke heme çerxê kaînatî merdimî rê ardim bikerê.

Rojêk kek Sidqî ame va, ma Înternet de to rê yew keyepel akerê, beno? Mi va, baş û fewqlede beno, senî nêbeno? Kek Sidqî û bitaybet zî Bîlalê delalî mi rê nameyê keyepelî herîna û keyepel da viraştiş, www.zazaki.net wina ame meydan. Amadekerdişê keyepelî de bitaybetî ezîyetê Bîlalî zaf bi. Ardimê Hebûnî zî zaf bi. Enê her di xortê ma yê tern û tezeyî, îstîqbalê ma yê; garantîya cûyayişê ziwanê ma yê. Ez kek Sidqî rê û xaseten enê her di ciwananê ma yê hişyaran rê zaf sipas kena.

Çiyo muhîm eno yo ke merdim wayirê yew hedefî bo, yew şîar û xeyalê merdimî estbo û merdim hêzê xwu yê nimiteyî ra haydar bo, cewherê xwu bivîno, bişinasno û bikar biyaro, xwu raşt organîze bikero, miheqeq beno, çi ra nêbo? Tabî kî her xeyal, her şîar, her hedef raşt, meşrû, însanî û mehqûl nîyo. Ma vajê, o merdimo ke hedefê ey, hema senî beno wa bibo, helal-heram, heq-neheq, qet ferq nêkeno, tenya dewlemendîya madî bo, bi çimê ticaretî biewnîyo her çî ra û o merdimo ke hedefê ey çerçewayêka meşrû, însanî û mehqûle de micadelayê şeref û hesyetî bo, gelo sey yewbînan ê? Yan zî merdimo ke seba xirabî û fitnetî xebetîyeno û merdimo ke seba başî û tifaqî xebetîyeno, sey pê benê?

Wayirvejîyayişê ro milîyetê xwu wayirvejîyayiş, weyekerdiş, averberdiş û geşkerdişê ziwan û kulturê xwu hedefêko meşrû yo, heq o, ferz o. Belkî tayê merdiman rê giran bêro la mi çim de tersê (eksê) enê rebenî, belengazî û pepûgî ra zî wetêr bêxîretî û bêhîssîyatî ya, esas, bêeslî ya. Merdim senî hende asan terkê ziwan û kulturê baw û kalanê xwu, terkê mîlîyetê xwu keno? Merdim senî ziwanê xwu nêmûsneno tutanê (doman, gede, qij, qeçek) xwu? Merdim senî ziwanê xwu, kulturê xwu, mîlîyetê xwu ra fedî keno, şermayeno? Seba ke merdim terkê ziwanê xwu bikero, bi ziwanê xwu qisey nêkero, senî hezar behaneyanê vengan peyda keno? Merdim senî bi keyf û eşq tenya qîmê xwu bi ziwanê serdestanê xwu, bi ziwan û kulturê dagîrkeranê xwu ano û peyê xwu dano mîlîyetê xwu, peyê xwu dano ziwanê xwu? Wazenê wa ziwanê dagîrker û serdestan nêbo zî, ma vajê ke, merdim hezar ziwanî bizano, merdim her roje bi hezar ziwanî qisey bikero, hewna zî, merdim senî ziwanê baw û kalanê xwu ziwananê şarî de dano? Vanê, ziwan muhîm nîyo, însanîyet muhîm o. Dê baş o, terkê ziwanê baw û kalanê xwu kerdiş, bêeslî nîya? Bêeslî û însanîyet?!

Her ziwan de problemî estê, tu ziwan bê teşqele û problem nîyo. Herinda ke merdim bala xwu bido ziwanê xwu ser, ziwanê xwu bişinasno, problemanê ziwanê xwu vera-vera hel bikero, merdim senî wurzeno enê probleman keno behane, keno mehne û peyê xwu dano ziwanê xwu? Bi deshezaran, beno ke bi sehezaran zazayê wendeyî, ê wayirê formasyonî estê; doktorî, avûkatî, mialimî, muhendisî… Mesela, alfabeya Tirkî 29 herfî ya, alfabeya Kurdî 31 herfî ya. Her di alfabeyan de 23 herfî eynî sey yewbînan ê. La gama ke ti yew metin danê destê yew zazayî ke doktor yan mialim o, ti ewnîyenê, seke to metnêkê Asûrî, Sumerî yan Japonî dayo dest, hende xwu xeşîm keno, xwu xam keno, xwu lal keno ke zerrîya merdimî pê veşena, guneyê merdimî pê yeno.

Hetêk ra zî zafê merdiman bawer nîyê ke bi ziwanê ma her çî nusîyeno. Ez yew nimûne bidî: Murad Canşad nuştoxêkê ma kurdan o. Dêrsim ra, Pilemûrîye ra yo. Gama ke Îstanbul de Fakulteyê Zanistîyanê Siyasîyan (Siyasal Bilgiler Fakültesi) de waneno, dozê YCK ra tepîşiyeno û cazaya muebedî gêno. Nika ho hepisxaneyê Edirne de yo. Reyerey ma yewbînî rê mektûban nusnenê. Ez mektûbê ey o ke roja 28.07.2008 de mi rê şawito ra yew paragraf tiya neqil kena. Murad mektûbê xwu de eynen winî vano:

Seneler önce ilçenizden (Lice) biriyle karşılaştım. “Zazakî” dedim. Yüzünü ekşitti. İsteksizce bir-iki kelime sarfetti. “Geri” dedi, “ilkel” dedi. Düzgün bir cümle kurmayı bile gerekli görmedi. Birkaç ay geçti aradan. “Binê Dara Valêre De” kitabını verdim. Okuyup bitirdi. Gözlerinde oluşan ışıltı o güne kadar görülmüş bir şey değildi. Hayalistandan duvarlar arasına düşmüş gibi konuşuyordu kitap hakkında.

Seke aseno, însanê ma, kurdê ma heta ke bi çimanê sereyê xwu nêvînê bawer nêkenê ke ziwanê înan çend zengîn o. La heta dereceyêk heqê înan zî esto. Mi bi xwu zî, gama ke hîkayeyê kitabê Binê dara valêre de nuştî, mi zaf zehmet dî. Ziwan mi rê qîm nêkerdêne yan zî ez nêeşkayne bi ziwanê ma hîkayeyanê modernan ke mekanê înan şaristan o binusnî. Mi enê ziwanî de zaf ezîyet dî, mi zaf sereyê xwu ser o dejna. Ê hîkayeyan ser de dades serrî ra vêşêr wext vîyart. Şukir Homayî rê, ewro êdî dinyayêk metnî estê. Eke merdim enê metnan tehqîb bikero, êdî mûsayiş û şixulnayişê Kirdî Tirkî ra zî asanêr beno.

Eno keyepel, yanî www.zazaki.net do enê waran de bi şiûrêko mîlî xizmet bikero. Kesê ke biwazê ziwanê xwu, qeydeyanê ziwanê xwu bimûsê, ziwanê xwu weş qisey bikerê, ziwan, edebîyat, huner, kultur, cografya, siyaset û mîlîyetê xwu bişinasnê û nasnameyê xwu yê mîlî rê wayirtî bikerê, do bibo çimeyê miraceatî, do bibo çimeyê moralî, do bibo çimeyê mehlûmatan, do bibo meydanê xwuîfadekerdişî…

Derheqê www.zazaki.net de xeyal û fikrê mi wina yo: Enê keyepelî de, çi çiyê ke kirdan ra eleqedar ê, ma do bidê arê, kom bikerê û arşîv bikerê. Ma vajê, folklorê ma, muzîkê ma, biyografîya nuştoxan û hunermendanê ma, eserê înan, nameyê dewan, şaristanan, koyan û royanê ma, fotograf û fîlmê cayanê welatê ma, sanikê ma, şiîrî û hîkayeyê ma yê modernî, meqaleyî, axir çi ke eşkeno Înternet de ca bigêro, ma do hemîne bidê arê, kom bikerê û arşîv bikerê. Keyepelê www.zazaki.net do warê Înternetî de heta dereceyêk bibo vîrê ma, bibo hafizaya ma. Helbet neke tenya arşîvkerdiş, roportajî, xeberê neweyî, aktîvîteyê ke benê zî, qasê qewetê xwu ra, ma do înan pêşkêş bikerê. Zazakî.Net do seba mehlûmatanê derheqê zazayan û Zazakî de bibo çimeyo referansan, bibo warê miraceatî.

Ma qismê Kurmancî, Tirkî û Îngilîzî zî îlawe kerd. Ma eşkenê her tewir nuşteyanê Kurmancî, Tirkî û Îngilîzî zî pêşkêş bikerê.

Eke şarê ma ra kesî dest eşt yew kar, eke yewî camêrdîya xwu ra ardimêk kerd, mesela eke yewî nameyê dewa xwu, nameyê yew royî, yew koyî yan yew fotograf, yew vate, yew nuşte, yew xebere şirawite, keyeyê ey awan bo, wa weş û war bo, nê, eke nêkerd, xwu rê tenya temaşe kerd, hewna wa waş û war bo, keyeyê ci awan bo. Labelê hêvîya ma xurt û pêt a. Ez zana ke şarê ma ra zaf kesê bi xîretî do bi her hawayî ardim bikerê. Roje bi roje www.zazaki.net do bibo yew arşîvo dewlemend yê Zazayan. Ez ha vînena ke enê ziwanê şîrîn û delalî pirênê mergî dirnayo. Vernîya ma akerda ya. Wa www.zazaki.net ma hemîne rê, şarê kurdî rê, Kurdistanî rê pîroz bo, bimbarek bo.

Bu haber toplam 2902 defa okunmuştur
HABERE YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.