Panc Persan de Ziwanê ke Vîndî Bîyê

Perse: Çîyo ke vîndîbîyayîşê ziwanêk nîşan dano çi yo?

Cewab: Umûmen eke yew aîle ziwanê xo nêmusno domananê xo û qiseykerdişê rojaneyî de ziwanê xo nêşuxulno, no ziwan êdî dest pêkeno vîndî beno.

Perse: 6900 ziwananê ke lîsteyê Ethnologe* de ca gênê ra çend hebê înan nika vîndîbîyayîşî reyde rî bi rî yê?

Cewab: Texmînê derheqê na perse de merdim ra merdimî vurîyenê û tewir bi tewir ê. La ziwannasê pisporê mesela vanê zafê nê ziwanan neqlê (aktarılma) domanan nêbenê. Sewbîna zî hema vajîm ke hemeyê ziwannasan hefikir ê ke nîmeyê temamîya ziwanan na rewşe de yê. Labelê ancî zî derheqê babeta îdîayanê tayê ziwannas û rojnamegeran de ke vanê zafê ziwanan merhaleyêka tehlukeyine de yê, meqaleyê zaf biserûberî çin ê.

Perse: Yew ziwan çira vîndî beno?

Cewab: Faktorê ke na rewşe destek kenê merdim eşkeno wina rêz bikero:

- Ê ziwanî de kêmîyayîşê hûmara qiseykerdoxan

- Emrê înan

- Nîsbetê ê ziwanî de qiseykerdişê domanan

- Zafê cayan de bikarardişê ziwananê bînan

- Hîsê mîlî û vera ziwanê xo de helwêsta qiseykerdoxan

- Qanûn yan zî tetbîqê (uygulama) hukmat, camî yan zî kilîseyan

- Ziwanê perwerdeyî

- Astengîyê ekonomîkî û kedwerîye (ekonomik sömürü)

Heto bîn ra, yewbîyayîşê komelî de çinbîyayîşê rolê ziwanî, umûmen wayîrê alfabeyêka standarde nêbîyayîş û nê ziwanî de taybîyayîşê eseranê edebîyan û taybîyayîşê wendox û nuştoxanê aktîfan yan zî qet nêbîyayîş, na rewşe vejeno meydan. Belkî zî çinbîyayîşê prestîjê ziwanî û kesê ke nê ziwanî qisey kenê nênê destekkerdiş ra ziwan vîndî beno.

Perse: SILL** vano “tu ziwanêk qij nîyo”. No vate, xebata ganekerdişê ziwanêk de rolêko senî kay keno?

Cewab: SILL bi nê prensîbê xo, destekê xo seba bikarardoxanê (kullanıcılar) ziwanê ke hetê tay kesan ra qisey benê pêşkêş keno û wazeno ke mîyanê înan ra kesê ke seba ziwanê xo xebate kenê bîyaro meydan. Serranê verênan de SILL, ziwanê ke hetê se kesan ra qisey benê û grûbê ke merdim eşkeno vajo ziwanê înan merdo reyde xebatî kerdê. Ewro hema zî ê ziwanî nêmerdê û yenê qiseykerdiş. SILL, sey prensîbî nê fikrî de yo ke ziwanê heme komelan her hawa xeyret û xebate heq kenê.

Perse: SILL, babeta seba ziwanêk îhtîyac bi xebeta ganekerdişî bivîno, kamcîn krîteran bellî keno?

Cewab: Krîterî (peymî: ölçü) zaf û tewir bi tewir ê. La sereyê krîteran de “eleqe, waştiş, beşdarî û qerarê ferdan û pêşenganê mensubê komela ê ziwanî” yeno. Merdim eşkeno gelek alternatîfan pêşnîyaz bikero, la SIL xebatanê pawitiş û averberdişî de merdiman rê, sewbîna zî hukmat, camî/kilîseyan rê paştgirîye keno.***

* Ansîklopedîya referanse ke katalogkerdişê 6900 ziwananê dinya de xebate kena.

** SIL, yew dezgeyo mîyanneteweyî yo ke serra 1934 de awan bîyo û ziwanê ke tay yenê qiseykerdişî ser o xebata cigêrayîş û arêdayîş keno.

Keyepelê http://www.sil.org ra ameya tercumekerdiş.

*** Na meqale buroşurê "Polîtîkayê Zafziwanîye û Plankerdişê Ziwanî, Tirkî ra çarnayîş: Roşan Lezgîn, Weşanê DÎSA, Dîyarbekir 2013, r. 23-24" de weşanîyaya.