07 Çele 2010 Panşeme 09:17

Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî Vejîya

[Daşinasnayîş]
Weşanxaneyê Vateyî

Çapa hîrêyine ya hîrakerdîye yê Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî/Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük ke hetê Grûba Xebate ya Vateyî ra amade bîyo, vejîya.

Na çape de çekuyê ke Grûba Xebate Ya Vateyî 17 kombîyayîşan de tesbît kerdê ca gênê. Ferheng de 34 hezarî ra vêşêr çekuyî estê. Nînan ra dorê 20 hezarî varyant ê, yanî yê ke manaya “biewnîye” de bi “b.” îşaret bîyê. Çarês hezarî çekuyanê bînan ra, dorê çar hezarî çekuyî kar yan zî çekuyê pêrabeste yê. Grûba Xebate ya Vateyî 17 kombîyayîşan de dorê 10 hezarî çekuyî formê standardî de tesbît kerdê.

Endamê Grûba Xebate ya Vateyî ke no ferheng amade kerdo, kurdê kirmanc (zaza) ê. Kesê ke na grûbe de ca gênê cayanê cîya-cîyayan yê Kurdîstanê Bakûrî ra yê. Serra 1996 ra nat xebata arêdayîş, standardîzekerdiş û averberdişê kirmanckî (zazakî) kenê. Endamê grûbe çerçewaya na xebate de serre di rey kom benê. Kombîyayîşanê Grûba Xebate ya Vateyî de qaydeyê rastnuştişê na lehçe tesbît benê, çerçevaya temayêk de çeku û terman ser o munaqeşe kenê. Peynî de sey meylê grûbe, yew formê çeku yan zî termî sey formo standard qebul kenê. Çekuya ke sey standard qebul bîya, heme versîyonê aye ke tesbît bîyê zî ferheng de ca gênê. Bi nê şeklê xo, mîyanê ferhenganê nê tewiran de na xebate xebata tewr biserûber û biîstîqrar a.

Adresa waştişî:

Vate Yayınları

Katip Mustafa Çelebi Mahallesi, Tel Sok. No: 18 Kat: 3

Beyoğlu – İstanbul

Tel: 0 212 244 94 14

e-post: wesanxaneyevateyi@hotmail.com

Grûba Xebate ya Vateyî, Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî/Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2009, 624 rîpelî, ISBN: 978-975-6278-40-6

Na xebere 8708 rey wanîyaya

ŞÎROVEYÎ

serhat

serhat amed

birêz grube weşane vatey mi şîrovey şima derheqê rexney mide wend û mi fam kerd ke ez çewt hamîya fam kerdişî. Ez wazena di çîyan bîyarî ziwan.

1)Meselay mi tenya ez rexne bikerî nîyo zey ke mi rexney xonê verûcûnîde zî nuştib ez wazena ke şima çîke serê namey zazakîde kenê diha rindtir bo. Nîyetê mi ya zî heqê mi ke şimara vacî xebate serê zazakîde mekerê çinîko û nêşkeno bibo zî. Duştê enîde şima çiqa xebate serê zazakîde bikerê enoyew xizmetêke miletê ma Kurdanrêo û ma pê sereberz benê.

2) Eno şîrovey şima vera ke cewab bido rexney mi zey ke şima hêrs bîyê û bihêrs nuşto. Ez wendekara û ez wazena ziwanê zazakî bimusî. Ez ena pele şima înternete zî zehf zîyaret kena û xebate şimarê zî qîmet dana. Labelê şima zî şîrovanê xode hînke zî bieşkê hêrsê xo qontrol bikerê go rindtir bo. Zey ke şima sî berzê mi şima nuşto "To ferhengê ma de çîyê neweyî nêdîyê. Naye ra fehm beno ke ti zehf weş kirmanckî (zazakî) zanî. Qusurê ma meewnî. Ma hende zanî, ma hende nuşto. Eke zanayîşê ma zey to bi, ma do goreyê zerrîya to binusî. ". Bi raştî beno ke ez şima weşîrê zazakî nêzana û îddîayke mi newîne zî xora çinîka. Labelê ez bawer kena ke en tay qasê şima ez zî wazena zazakî bêro cinde kerdişî û biko xizmetê şarê ma Kurdî.

Ez peynîde hancî zî vana nîyetê minê şimadir minaqeşey çinîko. Mi ferhengê şima zey yew wendekarêke girot û mi wend. Û çîyo ke mi şimara omîd kerdêne ena xebate zehfîrîbi. Û ez omîd kena şima go xebate xo ê newede verhemê (eser) ke rindtir vecê. Ez xebate şimade şimarê serkewtiş wazena.Amedra serhat.
________________________________
Birêz Serhat,
Ma ti "çewt [xelet]" fehm nêkerdî. Ma hêrs zî nêbîyê, ma hêrs nêbenê. Cewabê ma de “hêrsbîyayîş” çin o.
Eke ti baş bala xo bidî, ma bi delîlan, bi nimûneyan, bi ciddîyet cewabê to dayo.
Ma rexne ra zî aciz nîyê. Ma zaf qîymet danê rexneyî. Labelê ti zî zanî ke krîterê rexneyî estê, ûsulê xo esto. Her vate rexne nîyo! Gama ke merdim yew xebate rexne bikero, lazim o ke heme hetan ra waqifê a xebate bo.
Ti zî zanî ke kirdî (zazayî) Modkan ra bigîre hetanî Erzingan estê. Her dewe, her mintiqa de yew fek esto.
Kirmanckî (kirdkî/zazakî/dimilkî) ser o, helbet her kes şêno qala xo vajo, ti zî şênî vajî. Hewna, her kes şêno xizmetê ziwanî bikero, ti zî şênî bikerî. Qey no ziwan tena ziwanê Grûba Xebate ya Vateyî nîyo. La ganî her çî bi ûsul bo.
Grûba Xebate ya Vateyî ra tayê embazî estê ke 1970an ra nat kirdkî/zazakî/kirmanckî/dimilkî ser o xebitênê. Zafê embazanê ma her yewî na lehçe de çend kitabî nuştê. Her yew çend ziwananê bînan zano. Wareyê fîlolojî de wayîrê zanayîşî yê, wayîrê formasyonî yê. Tayê mamostayê ma estê, emrê înan 60 serran ra cor o, nê gureyî de porê xo kerdo sipî.
Na grûbe gramerê kirmanckî (kirdkî/zazakî) tesbît kerdo, qaydeyê rastnuştişî amade kerdê û sey kitabî weşanayo. Hewna, hetanî nika bîy hîrê rey ke ferhengê kirmanckî weşanenê. Çekuyê (kelîmeyê) ke nê ferhengan de ca gênê, tena ê çeku yê ke, Grûba Xebate ya Vateyî kombîyayîşan de ser o munaqeşe kerdo, yew formê înan sey formo standard tercîh kerdo û heme versîyonê ke arêdîyayê, estê. Yanî, heme çekuyê kirmanckî nîyê. Tena çeku û termê (kavram) ke ser o xebate bîya, ferhengan de ca gênê.
Na xebate dewam kena. Ma her serre reyêk yan di rey kom benê. Ma bi îmkananê xo xebitênê, tu dewlete yan tu partî, tu rêxistine piştîya ma de nîya.
Tabî, ma tu kesî ra nêvanî, bêrêne ma rê çepikan bicenêne. Yan bêrêne ma teqdîr bikerêne. Ma hêvîdar ê ke xort û kênayê ma, ciwanê ma yê sey to hişyar û zanayeyî hîna bi baldarî bala xo bidê na xebate ser, hîna vêşî bala xo bidê ziwanê xo ser. La heqê ma zî esto ke ma vajin, ganî ciwanî zî bi êrîşkarîya kelgermî û neheqîye, bi vateyanê kelxaşîyan ney, hîna maqul, hîna bi hurmet, hîna bi îtîna, hîna bi zanayîş, hîna bi îlmî xîtabê na xebate bikerê.
Ma hêvîdar ê ke ciwanê ma yê sey to zaneye û hişyarî hîna vêşî bê.

19 Sibate 2010 Îne 11:19

amed

serhat amed

ez yew wendekara. mi pele internete zazaki.net de reklamê ferhengê şima dî. mi va ez bigîrî beno ke tede çîyê newey ke ma nêzanê ya zî tay yenê zanayîşî bibê. labelê mi serera heya peynîye ferhengê şima wend û mi nêşka çîkeo newe ke ma nêzanê bivînî. şima yew kelîme des rey nûşto û şima serde zî vanê eno ferheng 32 hezarî kelîmeyê. mi nizdê 2 hezarî orjînal keîlme ya dî ya nêdî. şima çîrê serê nameyê xizmetîde zazakîrê ana kenê? heqê şima çinîko. ez bawer kena şima go xebate xo ê newede ena çewtîye xo sereraşt bikerê.

şima tay çî zî lehçeyê kurmanckîra kerdê zerey ferhengê xo. zey gore >pûnce

şima tay çî zî manay îne çewt nûştê. lewe > tepe şima nuşto lewe>kenar

lîş çapak şima nuşto lîş>kir

leqnaye şima asılı nuşto leqnaye >sallanan, sallantılı
_________________________________
Birêz Serhat Amedî,
To ferhengê ma de çîyê neweyî nêdîyê. Naye ra fehm beno ke ti zaf weş kirmanckî (kirdkî/zazakî) zanî. Qusurê ma meewnî. Ma hende zanî, ma hende nuşto. Eke rojê zanayîşê ma zî sey yê to bi, ma do goreyê zerrîya to binusî.
1)Ma varyasyonê cîya yê kelîmeyan nuştî. Labelê no qusurê ma nîyo. Şarê ma nê kelîmeyan tewir bi tewir vano. Ma zî goreyê vatişê şarê xo nuştî. Mavajî “tavşan”ê tirkî ra wina vanî:
hargûş (n), arbêş (n), arbîş (n), argoş (n), argueş (n), arguweş (n), argûş (n), arîweş (n), aroş (n), arûş (n), arwêş (n), awres (n), awrês (n), awrêş (n), awriş (n), erbêş (n), ewrêş (n), harewêş (n), harêweş (n), herbêş (n), herbîş (n), heroşe, owres (n), owrês (n).
Ma zî nê formî nuştî ke nê formî vîndî nêbî û wendox nînan bimuso. Hêrs mebe! Heme wendoxî sey to zanaye nîyê! To rê ney, labelê beno ke tayê wendoxan rê faydeyê nê ferhengî estbo.
Ma weş fehm nêkerd ke ti bi xo çi teklîf kenî. Gelo ti wazenî ke ma ferheng de tena kelîmeyanê dewa to binusî yan tena yê yew dewa xo binusî? Labelê eke ma wina binusî, na rey dewijê bînî, -mesela dewijê dewa ke nêzdîyê dewa şima ya- razî nêbenî. Vanî “Qey şima tena formê kelîmeyanê dewa Serhat Amedî nuştî? Yê ma zî binusî.” Ti vanî ma senî hem to hem dewijanê na dewa bîne razî bikî!

2)To wina nuşto: “… şima serde zî vanê eno ferheng 32 hezarî kelîmeyê. mi nizdê 2 hezarî orjînal keîlme [kelîme] ya dî ya nêdî.”
Labelê ma wina nuşto:
“Na çape de çekuyê ke Grûba Xebate ya Vateyî 17 kombîyayîşan de tesbît kerdê ca gênê. Ferheng de 34 hezarî ra vêşêr çekuyî estê. NÎNAN RA DORÊ 20 HEZARÎ VARYANT Ê, YANÎ YÊ KE MANAYA “BIEWNÎYE” DE BI “b.” ÎŞARET BÎYÊ................”
To ecele kerdo û cumleya bîne nêwenda. Ma GIRD kerde ke ti biwanî.

3)Ma nêzanî ti kamcîn kelîmeyan “orjînal” [orîjînal] hesibnenî! Krîterê orîjînalbîyayîşî to het çi yê? Ma nêzanî.
To rê zehmet nêbo ferhenganê miletanê bînan ra zî biewnî. Gelo kelîmeyê ke “orîjînal” nîyê ferhenganê şarî de estê, yan çin ê?

4)Ti vanî “heqê şima çinîko”. Ti wazenî ma se bikî? To rê zehmet nêbo vaje. Heqê ma û wezîfeyê ma çi yê? Ma rê vaje, ma xo rê bimusî!

5)Ti vanî “şima tay çî zî lehçeyê kurmanckî ra kerdê zerey ferhengê xo. zey gore>pûnce”
şima tay çî zî manay îne çewt nûştê. lewe>tepe şima nuşto lewe>kenar.
lîş çapak şima nuşto lîş>kir
leqnaye şima asılı nuşto leqnaye>sallanan, sallantılı.”

Kirmancê (zazayê) Dêrsimî û Sêwregi “çorap”ê tirkî ra wina zî vanî: gore, gewre, gêwre, gêrwe.
Mesela yew kitab de wina nuşte yo:
“...cînîke şîya fetelîya.... her ju rê citê puç û gorey virastê, xo de ardê”.
Yanî sebebê goreyî şarê ma ra biperse! Guneyê ma çin o!

Manaya ke ti vanî “çewt” zî rast a. Eke ti bawer nêkenî çewlîgijan û gêlijan ra biperse. Mesela ferhengê Mehmat Aydarî ra biewnî.
Yanî “lewe” tayê mintiqayan de “kenar” o la tayê mintiqayan de lewe/lewi: tepe yo. Mesela yew kitab de wina nuşte yo:
“Cawo ki vinderte yî zî yew lewewo heze qela berz o, çendi ki ti wacî endi berz o.”
Kirmanckî de lîş/lîç/liç manaya “çapak”ê tirkî dano. Mesela Ferhengê Mehmet Aydarî ra biewnî. Labelê lîş/lêş, manaya “kir”ê tirkî zî dano.
Tayê mintiqayan de “leqnaye” manaya “asılı”yê tirkî dano. Eke ti bawer nêkenî yew pîranijî ra biperse.
Yew sanike de wina nuşte yo:
“Ey estîyê kurtikê xwi di ra kerd, bindê serey warda xwi na. Lulîya xwi pirr meysî kerdi, ser bê ja ra leqnay........................ Ay birawo şeniko ki telu ninga jeyr ra vejîya, dormarey xwi hewnêno, ina keno ki yew estîyê kurtikî û yew lulî hinik î owra pê ser di leqnaye y.”
Labelê “leqnaye” manaya “tepletilmiş olan/sallanmış olan”ê tirkî zî dano.

Seke ti zî vinenî, çi heyf ke îddîayanê to ra yewe zî rast nîya.

17 Sibate 2010 Çarşeme 15:58

Seba heme şîroveyan bitikne( 2 )