Eşek Oğlu Eşek! (*)

Henry Astarjianî ena meqale 6 kanûno verîn 2009 de Armenian Weekly (Kovarêka hewteyî yê arminîyan) de nuşta. Hevalê mi Richard Asadorianî zî mi rê erşawite. Mi zî balkêş dî û Îngilîzî ra tercumeyê Zazakî kerde, mi va, ez wendoxanê Zazakî.netî dir pare bikerî. (Nusret AYDIN)

Kalîfornîya, 17.12.2009

* * *

Vatişê “Eşek oğlu eşek (Her lajê herî)” belkî tayê merdiman rê heqaret bêro la yew rehetî, yew ferahî dana pîskolojîya merdimo ke ena qale vano.

Yew merdimo ke vera to de vindeno yan zî muxalifê to yo, seba ke ti ey rencîde bikerê, qîmetê ey şenik bikerê, ti ena qala “her lajê herî” ey ra vanê. Ziwanê Arminî de tercumeyê ena nenge “Shoun shan vortî” yo. Wexto ke ena nenge tercumeyê Înglîzî bibo, mehnaya ci bedelîyena. Înglîzî de tenya nêrkî vajîyena, yanî tenya camêrdan rê heqaret beno. Hetta, Înglîzî de tercumeyê aye mehnaya “Lajê qehpike” yo.

Eşek oğlu eşek! (Her lajê herî!) Wexto ke hêrsî reyra bêro vatiş, vatoxî rê yew rehetbiyayîş, yew sikûnetî xwu dir ana.

Miyanê tirkan de yewna çî nêşîyayo cayê ena nenge bigêro. Ena nenge tenya yew tebeqe, yew sinifî îfade kena. Ena qale bi heqê xwu enê warî de madalyaya zernîne girewta. Qala “Eşek oğlu eşek (Her lajê herî)”î miyanê miletê tirkî de zaf pere kena. “Eşek oğlu eşek” tenya nenga pîs a ke zaf zî bi rehetî yena vatiş.

Ena nenge gama ke wextê xwu de bêro vatiş, gereka îsabetê hedefê xwu bikero. Hewteyêk verê cû gama ke mebûsanê mecliso pîl yê miletî yê Tirkîye derheqê meselaya arminîyan û meselaya kurdan de qisey kerdêne, yewbînî rê heqaret kerdêne vatêne: “Eşek oğlu eşek!”

Gama ke wezîrê karê zereyî projeyê arminîyan û kurdan ser o qalî kerdêne, tayê mebûsî qîrayne ey ser. Enê mebûsan eleyhê arminîyan de afîşî akerdbî, sloganî eştêne û nengê xwu yê “Eşek oğlu eşek”î dir kursî yan sewbîna çî verdayne yewbînan. Yewbînan dir pêrodaynê. Qanûn destûr dano ke mebûsî çeke xwu rdir biberê enê tewir kombiyayişan. La înan xwu de girewt û çeke nêante bi yewbînan.

Mecliso pîl yê miletî yê Tirkîye xerîbê enê hawa pêrodayişanê demokratîkan nîyo. Enê hawa çiyî verî zî biyê û ez bawer a ke tiya ra pey zî do bibê. Eke merdim banderê çiyêk bibo, fek ci ra veradayiş zehmet o. Mesela, leoparî qet cayê xwu nêvurnenê.

Mustefa Kemal Atatürkî roja 23 nîsan 1920 de mecliso pîl yê miletî yê Tirkîye rona. Ê zemanî ra heta nika enê meclisî ra zaf qanûnî vîyartî. Wexto ke cûntaya leşkerî îqtîdar girewt xwu dest, qanûnê şewqeyî ne tede, qanûnanê bînan dir tinazê xwu kerdêne. Qanûnê şewqeyî fesa ke edetê Îslamî bî û şelwalê ke edetê Usmanîyan bî, qedexe kerdî. Gereka tirkî modern biaseyne. Qanûnî winî emir kerdbi. Gereka înan sey ewropijan pantolî û çakêt pira bigirewtêne û gereka krawete zî biameyne biresayne heta naka înan. Gereka wicûdê înan çep û raşt bikerdêne di leteyî. Êdî xwu nawitişê sey ewropijan virazîyabi. Şar cahil bi, seba bicaardişê emirê qanûnî înan rê mialimî lazim bî. Heta enê hukmatê ke boya Îslamî ey ra yena, enê qanûnî îqtîdar de hukim kerd. Şaro tirk enê vurîyayişî dir hewna tadîya edetanê xwu yê verînan ser. Înanê ke tikêna xwu modern hesebna, krawata xo hîna derg kerde û çakêtê xwu zî cayêk yan zî di cayan ra qeleşna (yırtmaç viraşt). Cînîyan zî goreyê edetê Îslamî şalpa ante sereyê xwu ser.

Tiya ra çendeyêk verê cû, gama ke hukmatê Necmedîn Erbakanî bi îqtîdar (hukmatê AKP yê Teyîb Erdoganî nê) yew mebûse [Merve Kavakçı] meclis de yew sendelî qezenc kerd la meclisî ca nêda aye. Çimkî sereyê aye de şalpa estbî. Hema vajêne yew esir o ke qanûnê şewqeyî hukim keno.

Eynî eno meclisê miletî hema zî wazeno ke bibo endamê Yewîya Ewropa. Şeş hebî mebûsê kurdan yê partîya DEPî enê meclisî ra ameyî eştiş. Sebeb zî eno bi ke înan miletê kurdî rê tayê heqî û mintîqeyê kurdan rê reformî waştbî. Înan enê mebûsî bi hetkarîya Partîya Karkeranê Kurdistanî (PKK) îtham kerdî û ey sûcdar vetî.

Leyla Zana, Ehmed Türk, Xetîb Dicle, Mehmûd Alınak, Orhan Doğan û Sirrî Sakık pêro mehkeme biyî û pêrune epey zî ceza werde. Leyla Zana 12 serrî ceza werde. Wexto ke a hepis de bî, dinya alemî a kerde sembola xwuverodayiş, azadî û edaletî.

Rojêk mebûsanê şaristanê Ruha meclisê Tirkîye de yew zîyafetê werdî organîze kerd. Enê zîyafetî ra vatêne “şewa çîkufteyî”. Eno zîyafeto şenik tadîya bi hedîseyêko enteresan.

Mebûsanê Ruha va, çîkufte Ruha de Îbrahîm Pêxemberî îcad kerdo û çîkufteyo heqîqî goştê peskovî û belxulî ra virazîyayo. Goştê dewarî û pesî ra nêvirazîyeno. Nika qîyme, belxul, pîyanz û baxdenûs têmîyan de alawîyenê.

Esas eno zîyafet verî yew semtê Anqera de dîyayne. La Meclis de yew meselaya muhîme ameyne minaqeşekerdiş. Kombiyayiş heta şefeq dewam kerd. Eno semed ra zîyafetê çîkufteyî şi Meclis. Westayo ke bi sinetê xwu wesefîyayne dest bi alawitişê çîkufteyî kerd. Goreyê vatişê nuştoxêka [Leyla Tavşanoğlu] rojnameyê Cumhuriyetî, badê ke westayî alawitişê çîkufteyî qedêna, çîkufte kerd gude û vir kerd eşt serbanê (tavanê) meclisî. Goreyê edetî ra, eke guda çîkufteyî serbanî ra bidusyo, çîkufte tam alawîyayo. Ena nuştoxa Cumhuriyetî û şarî, eno hereket bi “bêaqiltî” îtham kerd û seke şerefo pîroz yê meclisî rê heqaret biyo, winî qebûl kerd. Mebûsanê ke eno ziyafetê çîkufteyî organîze kerdbi, epey ameyî şermezarkerdiş.

Seba ke peynî ro ena mesela (minaqeşeyo milî) bêro, nuştoxe [Leyla] Tavşanoğlu veng da yew werdpewjê (aşçı) tirkî û ey dir yew roportaj kerd. (Nameyê enê werdpewjî nika nîno mi vîrî.) Eno werdpewj Îstanbul ra bi, wina vatêne: “Çîkufte werdê heran o.”

[Leyla] Tavşanoğlu parsa va: “Eke merdim şerabê sûrî dir biwero se beno?” Werdpewjî va: “A game efûkerdiş mimkun nîyo. Vera miletî de yew sûc o. Sûcê dardekerdişî heq kerdo. Şerabê Bordeouxî (Fransa de yew şaristan o, şerabê ey meşhûr o) çîkufteyî ver de heremîyeno.” Eno werdpewj heqdar bi, ey edetê Usmanîyan dewam kerdêne. Ê edetê ke arminî dar de kerdêne, aleqnayne. Dewlete het sûc bi. Enwayî tewir sedeman ra tirkan û kurdan arminî lînç kerdêne.

Çîkufteyî dir şerabê Bordeouxî werdiş? Cezaya ey aleqnayiş o.

Eno mecliso pîl yê miletî yê Tirkîye enwayî tewir sedeman ra arminîyan û kurdan ra nefret keno. Enê qaşo ewropaperest-enetelektuelê sexteyî, zafê înan şovenîst ê, qaşo hemeyê memleketî temsîl kenê. Hema zî sey pîlanê xwu, sey Usmanîyan fikirîyenê.

Tayê merdiman enê protokolê arminîyan û tirkan de wezîfe girewto. Heta ke wezîrê karê teberî yê Tirkîye [Ehmed) Davutoglu meselaya Qerebaxî de averşiyayişî tesdîq nêkero, înanê ke protokol de wezîfe girewto engişta xwu nêlebetnenê. Homa hezar rey sebir û sebat bido înan. Çimkî înan rê lazim o!

Hemşerîyê min ê arminî, eke şima heta nika çîkufteyî rdir şerab nêwerdo, şima nêzanê ke şima çiyî ra mehrûm mendê. Şima rê afîyet bo.

______________

(*) Eşek oğlu eşek!: Her lajê herî!