Tewrat de Çekuya "Zaza"

Tewrat de kitabê Tarîx-I de Ademî ra heta Îsraîlî (Yaqûb pêxamberî) û badê ey nameyê babîyan rêz benê. Çekuya "Zaza" ke Tewrat de vîyarena, sey nameyê şexsî ayeta 33. ya beşê 2. yê kitabê Tarîx-I de ena çarçewa de esta. Eno merdim duwês lajanê Îsraîlî ra nesla Yahûdayî ra lajê Yonatanî yo.

Tewrat de sey kitabê 13. kitabê Tarîx-I  winî dest pêkeno:

"1.1. Adem, Şît, Enoş,

1.2. Kenan, Mahalalel, Yeret,

1.3. Hanok, Metuşelah, Lemek,

1.4. Nûh. Lajê Nûhî: Sam, Ham, Yafet.

1.5. Lajê Yafetî: Gomer, Magog, Meday, Yawan, Tuwal, Meşek, Tiras.

1.6. Lajê Gomerî: Aşkenaz, Dîfat, Togarma.

1.7. Lajê Yawanî: Elîşa, Tarşîş, Kîttîm, Rodanîm.

1.8. Lajê Hamî: Qûş, Misrayîm, Pût, Ken'an.

1.9. Lajê Qûşî: Sewa, Hawila, Sawta, Ra'ama, Sawteka. Lajê Ra'amayî. Şewa, Dedan.

1.10. Bi nameyê Nemrûd yew lajê Qûşî bi. Bi mêrxasîya xwu dinya de veng dabi.

1.11-12. Misrayîm kalikê Kaslûhan û Keftoran bi ke, ê zî kalikê Lûdan, Anaman, Lehawan, Maftuhan, Patrusan û Filîstan bî.

1.13-16. Lajo verên yê Ken'anî babîyê Sîdonî û kalikê Hîtîtan, Yewusan, Amoran, Girgaşan, Hîwîyan, Arkan, Sinan, Arwatan, Semaran û Hemayan bi. (Sîdon kalikê Saydayijan o.)

1.17. Lajê Samî: Elam, Asûr, Arpakşad, Lûd, Aram, Ûs, Hûl, Geter, Meşek.

1.18. Arpakşad babîyê Şelahî bi: Şelahî ra Ever bi.

1.19. Di lajê Everî bî. Nameyê yewî Pelek bi, çimkî rîyê dinya de însanî zemano ke o ciwîyayêne de cêra abirîyayî. (Pelek, îbrankî de yeno manaya abirîyayişî)

1.20-23. Yoktan kalikê Almodat, Şelef, Hasarmawet, Yerah, Hadoram, Uzal, Diklay, Ewal, Awîmael, Şeway, Ofir, Hawîlay û Yowawî bi. Nê heme cisnê Yoktanî ra bî.

1.24 Sam, Arpakşad, Şelah,

1.25 Ewer, Pelek, Reu,

1.26 Seruk, Nahor, Terah,

1.27 Avram (Îbrahim)."

Tewrat de Ademî ra heta bi Nûhî, ancî Nûhî ra zî heta bi Îbrahîmî babî winî rêz kerdê. Tîya ra pey rêzila nameyê sulale hîna sehîh asenê.

Tîya de ma yew nuqta îşaret bikin. Eke zemanê Pelekî de însanî cêra aibirîyayê, eno wextê viraştişê Birca Babîlî biyo. Tarîxnasî vanê, teqrîben tîya ra panc hezarî serrî verê cû Birca Babîlî virazîyaya.

Nesla Îbrahîmî winî dewam kena:

"1.28. Lajê Îbrahîmî: Îshaq, Îsmaîl.

1.29. Cisnê Îsmaîlî: Lajo verên yê Îsmaîlî Nevayot. Dima Kedar, Adbeel, Mîwsam,

1.30. Mişma, Duma, Massa, Hadat, Tema,

1.31. Yetûr, Nafîş, Kedema yenê. Nê lajê Îsmaîlî bî.

1.32. Lajê carîyeya Îbrahîmî Ketura: Zimran, Yokşan, Medan, Mîdyan, Yişbak, Şuah. Lajê Yokşanî: Şewa, Dedan.

1.33. Lajê Mîdyanî: Efa, Efer, Hanok, Avîda, Elda'a. Nê heme cisnê Ketura ra bî.

1.34. Îshaq lajê Îbrahîmî bi. Lajê Îshaqî: Esav, Îsraîl [Yaqub].

1.35. Lajê Esavî: Elîfaz, Reuel, Yeuş, Yalam, Korah.

1.36. Lajê Elîfazî: Teman, Omar, Sefi, Gatam, Kenaz û Amaleko ke Tîmna ra ame dinya.

1.37. Lajê Reuelî: Nahat, Zerah, Şamma, Mizza."

Beşê 2. yê kitabê 13. yê Tewratî Tarîx-I de nameyê duwês lajanê Îsraîlî yanî Yaqûb pêxamberî estê:

"2.1. Lajê Îsraîlî enê yê: Rûben, Şîmon, Levî, Yahûda, Îssakar, Zevûlûn, 

2.2. Dan, Yûsuf, Benyamîn, Naftalî, Gad, Aşer."

Tîya ra pey nameyê cisnê Yahûdayî hûmarîyenê: 

"2.3. Lajê Yahûdayî: Er, Onan, Şela. Keynaya Şuayê Kenanijî nê her hîrê lajî Yahûdayî rê ardî dinya. Lajo ewilîn yê Yahûdayî Er çimê Rebî de xirab bi. Coka Rebî o kişt.

2.4. Veyva Yahûdayî Tamare ci rê Peres û Zerah ardî dinya. Pêro pîya panc lajê Yahûdayî estbî.

2.5. Lajê Peresî: Hesron, Hamûl.

2:6 Cisnê Zerahî: Zîmrî, Etan, Heman, Kalkol, Darda. Pêro pîya panc tenî bî.

2.7. Akano ke meselaya eşyayê ke seba çinêkerdişî nezr bîyê de Rebî rê îxanet kerd û Îsraîl berd helak.

2:8 Lajê Etamî: Azarya.

2:9 Lajê Hesronî: Yerahmeel, Ram, Kalev.

2:10 Amminadav lajê Ramî bi. Sermîyanê Yahûdayîyan Naşon lajê Ammînadavî bi.

2:11 Salma lajê Nahşonî bi. Boaz yê Salmayî,

2:12 Ovet lajê Boazî, Îşay lajê Ovetî bi.

2:13 Hewt lajê Îşayî bîy: Ewilîn Elîav, diyin Avînadav, hîrêyin Şima,

2:14 çarin Netanel, pancin Radday,

2:15 şeşin Osem, hewtin Dawid.

2.16. Wayê ey Serûya û Avîgayîl bî. Hîrê lajê Serûya estbî: Avîşay, Yoav, Asahel.

2.17. Avîgayîla ke Yeterê Îsmalîlî dir zewicîya Amasa ard dinya.

2.18. Kalevê lajê Hesronî, cinîya ey Azûva ra û Yerîote ra lajê ey ameyî dinya. Lajê ey ke cinîya ey ra ameyî dinya enê yê: Yeşer, Şovav, Ardon.

2.19. Azûva ke merde, Kalev Hûra ke ci rê Efrat ard dinya dir zewicîya.

2.20 Urî lajê Hûre bi, Besalel lajê Urî bi.

2.21. Badê pey, Hesron şi verê keynaya Makîrê babîyê Gîlatî. Gama ke şeştî serre bî zewicîya, ena cinî ci rê Segûv ard dinya.

2.22. Yaîr lajê Segûvî bi; welatê Gîlatî de vîst û hîrê bajarê ey estbî.

2.23. Labelê Geşûr û Aramî dewê dorê Havvot-Yaîrî û Kenatî de, pêro pîya şeştî bajarî qefilnayî. Heme şarê ke nê cayan de ciwîyayêne cisnê Makîrê babîyê Gîlatî ra bî.

2.24. Badê ke Hesron Kalev-Efrata de merd, cinîya ey Avîya ronayoxê/pîlê Tekoayî Aşhûr ard dinya. 

2.25. Lajê lajê ewilîn yê Hesronî Yerahmeelî: Lajo verên Ram, Buna, Oren, Osem, Ahîya.

2.26. Yewna cinîya Yerahmeelî ya bi nameyê Atara estbî; a zî dadîya Onamî bî.

2.27. Lajê lajê ewilînî yê Yerahmeelî Ramî: Maas, Yamîn, Eker.

2.28. Lajê Onamî: Şammay, Yada. Lajê Şammayî: Nadav, Avîşûr.

2.29. Bi nameyê Avîhayîl yew cinîya Avîşûrî estbî; ey rê Ahban û Molît ardî dinya.

2.30. Lajê Nadavî: Selet, Appayîm. Selet korzinde merd.

2.31. Lajê Appayîmî: Yîşî. Lajê Yîşî: Şeşan. Lajê Şeşanî: Ahlay.

2.32. Lajê Yadayê birayê Şammayî: Yeter û Yonatan. Yeter korzinde merd.

2.33. Lajê Yonatanî: Pelet, Zaza. Nê cisnê Yerahmeelî ra ameyêne."

Seke aseno, "Zaza" nameyê yew merdimî yo. Merdimêko sade, rêze ra. Nesla lajê Yaqûb pêxamberî Yahûdayî ra, cisnê Yerahmeelî ra lajê Yonatanî yo. Tena yew ca de nameyê ey vîyareno. Sewbîna tu taybetîya ci çin a.

Dawid pêxamber qralê hîrêyin yê Qiralîyetê Îsraîlî yo. Tarîxnasî vanê wextê qraltîya Dawid pêxamberî teqabulê Mîlad ra ver serranê 1000-962 keno. Yanî eno merdimo nesla Yahûdayî ra ke nameyê xwu "Zaza" yo û Tewrat de vîyareno, teqrîben tîya ra hîrê hezarî serrî verê cû ciwîyayo.

Ena çekuya "Zaza" ey ra ver zî estbîya. Mesela, vanê Mîlad ra ver, serranê 2500-3000î de, bajarê Sumerîyan Marî de nameyê yew mabedî "Nînnî-Zaza" yan zî "Înnana-Zaza" biyo.

Gelo telafuzê ena çekuye, seke ma zanê, yan zî seke bi alfabeya latînkî nusîyeno, winî yo? Ez texmîn nêkena. Gereka merdim baş biewnîyo telafuzê orîjînalî ra. Çimkî beno ke telafuzê nê her di çekuyan zî bi hawayê "زاعزاع" (za'za') bo. Gama ke bi alfabeya latînkî nuşto, sey "zaza" nusîyaya û ma zî winî wanenê. Coka merdim vano qey form û telafuzê xwu sey çekuya "zaza"ya ma ya.

Sey nameyê merdiman, hema zî mîyanê tayê miletan de, hem nameyê cinî hem camêrdî "Zaza" estê ke tu xebera înan ma ra çin a. Mi bi xwu yew romanê fransizan de wendbi ke nameyê yew qehremana cinî ya romanî "Zaza" bîye. Heto bîn ra, tu îşareto ke nîşan bido tarîx de mabeynê ma û nê merdimê ke nameyê ey Tewrat vîyareno de yew eleqe yan têkilî esta zî çin o.

Ez vana gereka ma behs bikin ke Tewrat de nameyê "Zîza" zî esto ke hetê fonetîkî ra maneno nameyê "Zaza". Nameyê "Zîza" çar cayan de vîyareno:

Kitabê Tarîx-I, qismê 4. de:

"4.37. û Zîzayo lajê Şîfîyê lajê Allonê lajê Yedayayê lajê Şîmrîyê lajê Şemaya."

Kitabê Tarîx-I, qismê 23. de:

"23.10 Lajê Şîmî yê bînî: Yahat, Zîza, Yeûş, Berîa. Enê çar lajê Şîmî bî.

23:11. Yahat yewin, Zîza lajo diyin bi. La seba ke hende zêde lajê Yeûşî û Berîa çinê bi coka yew barixe hesab bî."

Kitabê Tarîx-II, qismê 11. de:

"11.20. Rehavam badê Mahalate keynaya Avşalomî Maake dir zewicîya: Maaka ey rê Avîya, Attay, Zîza, Şelomît ardî dinya."

Tena mi waşt ke wa eno nameyo ke Tewrat de vîyareno, bineyna baş, bi teferuat bêro zanayiş.