Mektuba Sebahedîn Gultekînî
Ziwanê (tercume) kayê “Ti Gara Nîyî” ser o ke hetê kaykerdoxanê tîyatroyî yê beledîya Dîyarbekirî ra amebi kay kerdene, Roşan Lezgînî yew nuşteyê krîtîkî keyepelê Zazakî.Netî de weşana. Tayê wendoxanê baldaran zî naye ser o fikrê xo nuşt, şîroveyî kerdîy. Mamosta Malmîsanijî zî na babete ser o mektubêk şawite.
Nika zî çarnayoxê metnê kayê “Ti Gara Nîyî” birêz Sebahedîn Gultekînî yew mektube şawita. Ma mektuba ey sey şeklê orîjînalî weşanenê.
* * *
Nuşteyê verênî:
* * *
Ez Sebahettîn Gultekîn, serra 2000’î ra na heta bi qasê wemkerdiş(têgihiştin) û zanayişê xo ro ser ziwanî (kurmancî, kirmanckî) xebate kena. Di nê xebatanê xo de, ez tim û tim ro ser qeydeyanê ziwanî vinderta. Bi goreyê min, eke merdim xîçêke/misqal ziwanê xo rê rêzdar û ro ser ziwanî bişiko çîyêke vajo yan zî binûso,ganî di serre de,di derbarê rayziwanîya gramerê ziwanê xo de wayir zanayiş û rogêrayişan bo.Semedo ke ziwan bê qeydeyan nêbeno. Çîyêy ke ziwanî kenê ziwan qeydeyêy rayziwanîya ey ziwanî yê.
Ziwano bêqeyde, yeno vajiyayiş nîno nûştiş.Fina ke, kirmanckî bixo zarawa ya labelê semedê çinbîyişê qeydeyanê nûştişî ra,tay mendo di miyanê xo de bibo wayir zarawayan.No semed ra, sînorêy xeyalanê ma yê di derbarê kirmanckî de bi qasê sînoranê dewa ma yê. Çekuyêka di dewa ma de nêyena/nîna vajiyayiş çewta û kirmanckî nîyaYan zî vîrê ma yo di derbarê ziwanî de bi goreyê vajiyayişê dewa ma yo. Rayziwanî hewce nêkena, eke di dewa min de “di” nîno vatiş se“ di” çîn o. Nûşteyêy des kesanê ke, bi kirmanckî nûsenê bîyerê têhete, di nûştayêy ke bişibêyê yewbînî do çinê bê. Sedemê na ye çîyo gelo?
Di heme ziwanan de di hawayê bikarardişê ziwanî estê.Awayo fekîn û awayê nûştişî.Di awa- yo fekîn de armanc yewbînî serewextkerdiş û yewbînî ra femkerdiş o. Hewceyî bi qeydeyan çîna.Di serewextkerdiş de raya zafêrî rihete kamca bo se, a yena bikarardiş.Di ziwano fekîn de dem tay û fikiryayiş çîn o.Vajiyayiş bi leze yo.Di rêzekerdişê çekuyan de raybazîy hewce nêkenê.Digargkerdiş, serre ra destpêkerdiş, averşîyiş û apey ameyiş rihet ê.Na rihetî bena semedê kilmkerdiş û dergkerdişê çekuye,bedilyayişê tîpan(herfe),cabedilnayişê hîmanê(öğe) rista(hevok). Reyna ziwano fekîn bi goreyê vîr,vînayiş,bawerî,juyayiş,erdevînayîya xozayî û awayê kerdişê debare bedilyeno.Estey(varlık) bi nameyêy cîyayan yenê namekerdiş.Eke na nîya se, di kirmanckî de zafiya çekuyêy hemwateyan do bi kamco mantiq bîyero rawekerdiş/ îzahkerdiş.Gelo kerra zaf çîyêka weşikebîya ke, bi hire nameyan“ kerra,siye,kemere” yan zî wesleyê merdimî yo en weşik pirnike bîya ke, bi nameyanê ” pirnike, zince, kepûge, firnike” ameyê namekerdiş.Beno ke heman namey bi awayêy ciyayan zî estbê.Merdim şikeno finakêy/ nimûneyêy ciyayan bido ke, vîst nameyêy ey estê(morcele/karınca). Bi goreyê wemkerdiş û zanayişê min, semedê na yo binkeyîn çînbîyişê nûştiş û qeydeyanê nûştîşî yo.
Di ziwanê nûştişî de dem hîra yo, fikiryayiş esto. Nûştiş bi tîpan o.Tîpîy bi goreyê kes, vîr, bawerî, juyayiş û awayê debare nêbedilyenê. Bi goreyê qeydeyan rêsyenê. Digargkerdiş, serre ra destpêkerdiş nêbeno. Çekuy hetê heme kesan ra bi heman awayî yenê nûştiş. Di çekuyan de kilmkerdiş,dergkerdiş,tîpan de bidilyayiş nêvirazyeno.Joka juyayişê ziwanî bi nûştişî ra gireda ye yo. Eke kirmanckî di rewşa vinîbiyayişî de yena nîşandayiş, semedê naye no nîyo?
Verêniya ke ez bîyerî mijara xo ya binkeyine ser, fina vatişê peyênî, ez wazena naye vaja. Kirmanckîya raştîne, kirmanckîya bi goreyê qeydeyanê gramerê ziwanê kurdîya. Ziwan bi çekuyan nê, bi qeydeyanê xo ziwan o.Ziwanêke şikeno her ziwanî ra çekuyan bigiyero labelê nêşikeno qeydeyan bigiyero.
Kaya Ezîz Nesînî ya bi nameyê “ Sen Gara Değilsîn” min açarna. No açarnayiş zî min bi kelecan û kêfweşîyêka zerre ra kerd. Semedo ke dora yewîne do bi zarawaya kirmanckî xebatêka hinayine biyamebê kerdiş. Min zanayê do kêmanîy û şaşîyêy min est bê.Min zanayê do rexney zî bîyerê kerdiş.Labelê ez hîviyê/pawokê rexneyanê ro ser mantiqê açarnayişî bîya. Rexneyêy ke ameyê kerdiş di derbarê çend çekuyêy ke qaşo kirmanckî nîyê de yê. Reyna ez rexneyanê embazan rê sipas kena û vana destêy şima ternî, çimêy şima roşnî û zerrîya şima weşe bo.Labelê embazêy erjîyayey! Gama ke merdim şaşîyêke rexne bikero, ganî merdim raştîya aye zî binûso ke, şaşîye raşt bibo. Fina ke Mamosta Malmîsanijî zî nûşto û ez rêz û hurmetê xo ey rê pêşkêş kena “ nêzanayişê çekuye çîyêko cîya, na çekuye kirmanckî nîya çîyêko cîya yo”Hewceyo ke ez raştiyêka bîne zî vaja, embazanê ke di a kaye de ca girewt, gureyê xo zaf weş bi ca ard labelê heta ke, o tekst girewt xo dest çekuyêke zî bi kirmanckî nêwandebî. Înan zî tenê kirmanckîya dewa xo zanayê. Bi goreyê înan zî heme çewtîy bîy. Mamoste Roşan; eke ti a kaye zanê, kaye nîmcete bî. Semedo ke nêşikay tay çekuyan bîyarê ziwan tay beşîy tekst ra amey vetiş. Zaf çekuy bi goreyê kirmanckîya dewa xo ardîy ziwan.
Mamoste Roşan, Çekuya “finu” di o tekst de çîna bî. Min di na nûşta de zî bi kar arda “ fina”. “Gede” gedeyo,çekuya “tût”e weşêrî û bi kurdî ya.Tût tenê di Licê û Pasor de yena bikarardiş. “Gede” ra heme kurdîy fem kenê. Labelê “tût” ez û ti tenê zanenê.( ez zî Pasor ra ya).
“do” kerta/ sufîks demê ameyînî ya. Her çende di Licê û Pasor de vane “go” Ez go vaja. No form o.Ziwan formelî yo.Di her ziwan de formêy cîyay estê.Standard, pejernayişê/qebûlkerdi- şê nê forman ra yewî yo.”Go” çendêke raşt bo, “Do” zî endêke raşt o û demo ameyin bê “do” nêbeno. Qalib nîyo. Edatîy qalib nê, bi goreyê gureyanê xo çekuy yenê hesebnayiş.
“ro ser” Ziwanê kurdî ziwanêko bedilnak/guherbar o.Beşêke çekuy bi goreyê makî/zayend û humarî bedilyenê. “Ser” hevalkarê cayî ya/ hokera cih . Di kurdî de hevalkarîy nêbedilyenê. Gama ke “ Garayî ser o/ser’o” ke raştî “ Garayî ser ro” ya, bîyero nuştiş hevalkar bedilyeno. Nê ez, nê ti ma nêşikenê ney qeydeyî bixerepnê. Yanê bi goreyê gramerê kirmanckî, ma nêşikenê“Destê min binê kerraye de mend” binûsnê.Ganî“destê min di bin kerraye de mend” bîyero nûştiş.Di kurmancî de zî “ ser çavan” vajiyayişo fekîn o.Awayê nûştişî “ li ser çavan”o. Meselaya “eme û nace” raşta. Her çende wayir a şaşîye ez nêbiya zî raşta şaşiyêke virazya bî.
Mamosta min nêhumarnay /nêmardîy la se ra çewresê çekuyanê to bi tirkîyê.Gelo di zarawa- yêkê ziwanê kurdî de bikarardişê çekuyanê tirkî yan kurmancî di ca de yo? Wa biryara na ye zî wandoxîy bide.
- kayêkê popular... kayêko sade...kay beno...grûbanê tîyatroyî....mîzahî... sîfetê qeremanan... tam ûslûbêko hîcvî....karakterêko winasî....mubalexeyan.....tercumeyê lehçeye...beledîye... eleqeyêko germ... dîqet kerd...pêşkêşkerdiş(kurmancî) .muhîm.....problem ...zaf cîdî.... teqdîr.. telafûz.... rol....edat....festival....aktivite.... Mamosta kirmanckî nêmende.
Ez naye baş zanena ke “ewta” “tîya” ye raştêrî ya.
Mamosta, rexneya ke ez gramerê kirmanckî kena kurmancî, niheqiyêka zaf pîl a.Qaboke di nûşteya to de zaf şaşîyêy gramerî estê.Bi nê şaşîyan mafê to çîn o ke, ti behsê gramerî bikerî.
(nimûne/ mesela nê)Finak: To vato “Nameyê heywanan” bi goreyê gramerê kirmanckî çewt a. Ez vana “nameyêy sewalan” Ewta de,qeternake” esta. Semedo ke mijarêka derga ewta nîna nûştiş. Labelê ti şikenî bawnî Kovara Zend- Humara Payizî ra.
“ Ez ke kirmanckî bimûsî” Mamosta keso ke na rista( bi awayê to cumla) hina binûso, tu mafê ey çîno ke derbarê gramerî de çîke vajo.
Edatêy “di-de” Gelo gama ke ti di Licê de bî, di kurmancîya Licê de, “di-de” estbîy. Çinê bîy mamosta. Di ziwano fekîn de çinê bîy.Dim xebatanê gramerî ra amey sereraştkerdiş.
Gelo to qet gramerê kumancî û kirmanckî tê ver ronayê? Eke ti vajî ye.Kremê xo ra, ti sîteya xo de binûsê, ez zî bimûsa.Her çende sîstematîkêk di na mijare de çîna bo zî, Gelo di Lîcê de vatê “ ma kaye bikerê yan ma kayî bikerê”
“Juyayiş” juyayiş o û bi kirmanckî yo.
“Serbaz”subayî başêrî yo.
“pêkardiş/ pêk ard” kirmanckî yo.
“Civat” civat o, kirmanckî yo.
“Nakokî” kirmanckî ya.
“niştecih” nêbe “niştecayî” be. Niştiş > oturmak, ca > yer – niştecayîyêy erjîyayey.
“Dibistan” mekteba erebî weşêrî ya û bi kurdî ya.
Embazo erjîyaye, Kemreş Çewlîg! Rexneyêy to, ro ser çimanê min. Eke Mamosta Roşan na nûştaye di “zazakî net” de biweşno, ez do di derbarê rexneyanê to de zî tay çîyan vaja.
Meseleya “y “ ye, meselayêka derge û xorîya. Labelê eke to qasêke serreyê xo ro ser rayziwanîya kirmanckî bidejnayê to do baş fem bikerdayê. Rêz û silamêy germîy.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.