Kayê “Ti Gara Nîyî” Ser o

Ti Gara Nîyî (Sen Gara Değilsin), nameyê kayêkê populer yê tîyatroyî yo. Kayêko sade, hetê hîrê kaykerdoxan ra kay beno. No kay hetê nuştoxê tirkan Ezîzî Nesînî ra nusîyayo û hetanî ewro hetê gelêk grûbanê tîyatroyî ra ameyo kay kerdene. Kayî de bi hawayêko mîzahî tinaz bi sifetê qaremananê seserra 20. yeno kerdene, bi hawayêko mîzahî sîyaset û sîyasetkarî rexne benê. Tam uslûbêko hîcvî yê Ezîz Nesînî.

Gara bi xo karakterêko winasî yo ke zêde zanayîşê xo çin o. Şar vano qey o ceng de şehîd kewto. Hewceyîya şarî û sîyasetî bi qaremanêk esto. Werzenê bi vat-vatanê mubalexeyan Garayî xo rê kenê qareman û meydanê şaristanî de heykelê ey ronanê. La çira Garayo rastikên bi xo nêvejêno û nêno! Kay wina dewam keno…

No kay verê cû tercumeyê lehçeya kurmanckî bibi û amebi kay kerdene. Nika zî tercumeyê lehçeya kirdkî bi. Reya verêne Dîyarbekir de, roja 19.10.2010, şan de saete 8 de, salona Beledîye de hetê kaykerdoxanê “Tîyatroyê Şaristanî (Şehir Tiyatrosu)” yê beledîye ra ame kay kerdene. Serekê beledîya girde yê Dîyarbekirî Osman Baydemir û cinîya xo, serekê beledîya Sûrî ya Dîyarbekirî Abdulah Demirbaş û serekê beledîya Yenîşehîrî Selîm Kurbanoğlu zî tede qasê 250 kesan kay temaşe kerd.

Na reya verên e bîye ke Dîyarbekir de yew kayê tîyatroyî bi kirdkî (zazakî) ameyêne kay kerdene. Coka şarî bi eleqeyêko germ bala xo da kayî ser, hetanî peynî bi dîqet temaşe kerd.

Seke mi cor ra zî va, kay xora kayêko hadre û meşhur o. Ez wazena karê kurdanê ma ser o çend çîyan vajî. Bi kirdkî pêşkêşkerdişê kayî çîyêko muhîm o, ganî merdim teqdîr bikero. Mi gore dekorê sehneyî hol bi û her hîrê kaykerdoxî zî rolê xo de serkewte bîy. Wina asayêne ke zerrî ra xebitîyayê, xo weş amade kerdo. La hetê ziwanî ra problemê zaf cidî estbîy. Kaykerdoxî hetê telafuzê ziwanî ra qasê nêmeyê rolê xo zî serkewte nêbîy. Esas tercume zaf xirab bi. Ziwanêko viraşte, teberê qaydeyanê kirdkî de amebi şuxulnayene. Kirdkî bi zor kerdebî sey kirdaskî la ziwan zaf xeripîyabi.

Çend formê çekuyan yê sey “do”, “finu”, “ewta” “gede” hetê Sêwregi û Pîranî ra dekerdbîy mîyan û bi no qayde seke ziwano muşterek peyda kerdbi. Labelê çekuya “finu” herinda “sey (gibi)” şaş ameyêne şuxulnayene. Vatêne “Keso finuy Gara…” Zafê cayan de edatê “do” zî bîlasebeb amebi şuxulnayene. 

Metnê kayî destê mi de nîyo, qaso ke mi goşdarî kerd, ez wazena tayê çîyanê şaşan tîya nîşan bidî. Vatêne “ez do ro ser Gara” yanî, sey kirdaskî “ez dê li ser Gara”. Kirdkî de bi no qayde yew qalib çin o. Mesela, kirdaskî vanê “ser çavan” la kirdkî de nêvanê “ser çiman”, ney, vanê “çiman ser”. Bi no qayde, merdim vano “Ez do Garayî ser o…”

Açarnayoxê kayî birêz Sebahedîn Gültekin ke bi naznameyê “Xoser Welat” tayê rojnameyan de nuseno, heme nuşteyanê xo de wina keno. Bi zor gramatîk û qaydeyanê kirdkî xeripneno, keno sey kirdaskî. Û bi no hawa yew ziwano viraşte şuxulneno. Mesela nameyê çend heywanan ke hetê tayê dezgeyan ra serê bîlbordanê Dîyarbekirî de bi kirdaskî û kirdkî nusîyabîy zî eserî nê embazî yê. Seba îbareyê “Nameyê Heywanan” ey “Nameyey Sewalan” nuştbi. Herinda “Na ema min a” yanî vera “Ev meta min e” yê kirdaskî de ey “Na naca min a” nuştbi. Kayê “Ti Gara Nîyî” de zî ziwan bi no qayde şuxulnayo. Seba kirdkîya nê embazî biewnîye: http://www.haberdiyarbakir.com/news_detail.php?id=37584  

Edatî şaş amebîy şuxulnayene. Mesela, herinda “Mi ra hêrs benê” de vatêne “Mi rê hêrs benê”. Herinda edatê “rê” de zî edatê “ra” amebi şuxulnayene. Edatê “di” ke kirdkî de bîyo vîndî la kirdaskî de esto, seraser amebi şuxulanayene: “Di şer de”, “di mîyan de…” Tirkî de vatişêkê teqdîrkerdişî esto vanê, “Varol”. Açarnayoxî no vate sey “Ti estbî” açarnabi. Tayê çekuyê bînî ke mi vîr de mendê: juyayîş (yanî, yaşam), serbaz (manaya subay de), pêk nêard, nakokî, ciwat, niştecih, dibistan, fermî, pirtûkxane, maf, di dim şewe de (gecenin sonunda), mi vîna (yanî, mi dî), zîyafetê şanî, sozê to ravêreno, berpirsîyara dik…

Kayê “Ti Gara Nîyî” ke bi kirdkî kay kerd, seba ma kayî ra wetêr ziwan muhîm bi. Xora eleqe seba kayî bi xo ney, seba ke bi kirdkî kay bîyêne, ame nîşan dayene. O semed ra ma rê hetê ziwanî ra muhîm bi. Coka kayî ra zaf wetêr bala mi bi xo ziwanî ser o bî. Ez hêvîdar a ke embazê sey Sebahedîn Gültekinî ke wina kirdkî ser o şuxulîyênê, bineyna bala xo bidê xususîyetanê ziwanî ser.

Beledîya Dîyarbekirî bîy 6-7 serrî ke Dîyarbekir de festîvalan û aktîvîteyanê kulturî virazena. Rewna ra şar teleb keno ke ca bidîyo kirdkî la merdim şêno vajo ke hîna newe beledîye yew aktîvîteya kirdkî viraşte. Serekê Beledîye birêz Osman Baydemirî peynîya kayî de vilî dayî kedkaranê kayî, ê pîroz kerdîy û va, “Ez nika tena kurmanckî zana. No yeno na mana ke ez se ra 75 kurd a. Ez ke zazakî bimusî, hema ez se ra se bena kurd.” Ma hêvîdar ê ke tîya ra pey qet nêbo çarine ra yew, yanî se ra 25ê aktîvîteyan bi kirdkî virazîyê.