DERHEQÊ “LO-LOYÊ KIRDASΔ DE

Verê veran, ez restişê Newepelî yê hûmara 100. pîroz kenane. Dest û payê emegdaranê ey weş bê. Newepelî heta ewro ziwan û kulturê ma rê xizmetêdo hêca kerdo û ez hêvî kena ke ewro ra dime kî bi eynî tore karê xo biramo, bireso netîceyanê hîna başan.

No mîyan de na hûmare de nuşteyê Murad Canşadî ke bi nameyê “Lo-Loyê Kirdasî” rîpelê 3. de vejîyo de tayê kêmî û şaşîyî estê. Ez wazena înan ser o çend cumleyan binusnî:

1.Birêz Canşadî her çî ra raver hîyerarşîyê dînî yê dêrsimijan de rayver/rayber nênuşto. Elewîyanê Dêrsimî de hetê dînî ra komel 4 tebeqe yê: 1. talib, 2. rayver/rayber, 3. pîr, 4. pîrê-pîran ya kî murşîd.

2.Murad Canşadî nuşteyê xo de tena talibî wayîrê eşîre nîşan dayê, no rast nîyo. Dêrsim de, tena talibî nê; rayver, pîr û pîrê-pîran kî tede, her kes wayîrê eşîre yo. Na herême de keso ke wayîrê eşîre nîyo, çin o. Çiqas keye ya kî famîlyayê pratîk de xizmetê hewş yan kî ocaxe bikero kî hewş/ocaxe, yê mensubanê eşîre pêrune ya. Rayverîye, pîrî û murşîdîye bikerê-mekerê; heqa mensubanê eşîre pêrune esta ke nê xizmetan bikerê.

3.Paş (Pas) dewa Depe ya, fekê Çemê Pêrre der a û lehçeya xo kî kirmanckî ya. Vakur û rojawanê na dewe de, dewê Nazmîye ca gênê û kirmanckî qesey kenê. Rojhelat û başûr de dewê Depe yê û tede kirdaskî hakim a. Heta ke nefîkerdişê dewan (serranê 1980-1990), Paş bi veyveyanê xo yê weşan namdar bî. Veyveyan de peynîya govend û lawikanê na dewe nêamêne. Çiqas ke lehçeya xo kirmanckî bîye kî nêzdîyê temamê lawikanê înan yê folklorîkî kirdaskî bî, lawikê kirmanckî tek-tuk vajîyêne.

4.Yew-di keyeyan ra qederî (teber) şarê Paşî mensubê şaxê eşîra kurêşan mewalîyan o. Nê hem pîrîye hem kî rayverîye kenê. Mensubê eynî keyeyî hem rayver hem kî pîr nêbeno. Ti yan pîr a yan rayver a. La eynî keye beno ke herême de sey rayverî xizmet bikero, herêmêda bîne de kî sey pîrî. Eşîran no kar xo mîyan de hel kerdo, qayde û qeydeyan ra girêdayo. Ez no derheq de rewşa keyeyê xo ser o nimûne bidîne.

Rayver û pîrê ma mewalij ê. Rayverê ma Paş ra “Çê Nesemî” yê la pîrê ma eynî eşîre “Çê Alîyê Sadiqî” yê û dewa Nazmîya Xalttan/Xaltû de manenê. Bava Alîyê Paşî kurêsij o û wayîrê sîfetê rayver û pîrîye yo. Kurêşan/kurêşijî talibê bamasûran ê. Yanî eslê xo de bamasurijî pîrê-pîran yanî murşîd ê. Hetê Tercan, Bayburt û Gumuşxaneyî de ge-ge pîrîye kî kenê. La sebebo ke goreyê bawerîya elewîyan merdim bê pîr û bê rayverî nêbeno, bamasûrîjî kî wayîrê pîr û rayveran ê. Sey Welî yo seysabûnij rayverê înan o. Sey Welî bi xo, yanî seysabûnijî kî wayîrê pîr û rayveran ê. Bi çekuyêda bîne, elewîyan de tena talib her tim talib o, statuyê ey nêvurîno. La pîr, rayver û murşîd winî nîyê. Ê hem wayîrê sifetanê dînî yê hem kî talib ê. Hîyerarşîyê merdimanê dînî yê Dêrsimî hem ver bi cor o, (rayver, pîr, pîrê-pîran) hem kî gilover o. Her kes talib o, her kes wayîrê rayver, pîr û murşîdî yo. Sîfetê dînî yê elewîyan tesewuf de teqabulê merhaleyê yo. Mavajîme; Çêverê Rayverî/Deriyê Rêberê, Çêverê Pîrî/Deriyê Pîrê, Çêverê Pîrê-pîran yan kî Murşîdî/Deriyê Pîrê-pîran yan jî Murşîdê, Çêverê Rastîye/Deriyê Rastiyê. Herinda “rastîye/rastîyê” de “heqîqete/heqîqetê” kî vajîno. Merheleyê çarin, yanî Çêverê Rastîye, heme kesanê başan rê rakerde yo. Keso ke bi bawerîya xo û bi fikr û xebata xo ya başe heq bikero, şîkîno nê berî de bikuyo zere. Uca êdî tebeqe çin o, talib, pîr, rayver û murşîdî pêro sey yewbînan ê. Uca de merdim reseno homayî, beno yekwucud.

5.Lehçeya seysabûnij û bamasûranijan kirdaskî ya. Yanî bamasûrijî kirdaskî talibanê xo ra (şadij û hîzolijan ra) nêmusê. La sebebo ke talibê xo tayê cayan de kirmanckî qesey kenê, mensubê nê eşîran kî nê herêman de kirdaskî caverdo, kirmanckî qesey kenê. Mavajîme, bamasûrijê hetê Pilemurîye kirmanckî musê, na lehça qesey kenê. Şaîrê Dêrsimî yo namdar Sey Qazî, seysabûnij o û lehça xo kî kirdaskî ya la heme lawikê ey bi kirmanckî yê.

No semed ra “prestijê kirmanckî kirdaskî ra berzêr o” vatiş rast nîyo. Her di lehçeyî çimê şarî de seyyewbîn (jê jubîn) ê. Her diyîne de kî cem û cemat yeno kerdene, “lawikê heqîye” (beyîtî) eynî derece de û bi eynî tore vajînê.  Bi qeneatê mi eger Bava Alîyê Paşî rasti kî “Kilamê Heqîye vurnê, çarnê lo-loyê kirdaşî ser” vato, no tena espîrî yo. Yanî Bava Alî yarenîye kerda. Heto bîn ra kî beno ke qestê Bava Alî lehça nê, naverok bo. Yanî o pey tarzê Sey Welî qayîl nêbîyo, coka winî vato. Lehçe nê, vatiş/tarz/mana çekuyan krîtîk kerda.

__________

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!