Alfabeya Ma

Alfabeya Ma
Amadekar: Roşan Lezgîn

Dersa ma ya verîne derheqê alfabeya ma de ya. Eke şima alfabe bişinasnê, şima asan wanenê. Eke şima asan wend, êdî şima wendişê xwu ra zî weş fam kenê.

Alfabeya Kurdî ya Latînî serra 1930 de hetê Celadet Alî Bedixanî ra Şam de amade biya. Ekrem Cemîlpaşa û Hemzeyê Muksî ena alfabe rexne kenê. Badê rexneyan, Celadet Alî Bedirxan, Hemzeyê Muksî, kurdanê Şamî ra Mûsa Beg û Ekrem Cemîlpaşa serra 1931 de Şam de keyeyê Elî Axa Zilfoyî de yenê pêser û sey komîsyon ena alfabe qebûl kenê.

A roje ra nat kurdê ke bi alfabeya Latînî nusnenê, ena alfabe şixulenê. Alfabeya Kurdî ya Latînî 31 herf ê. Alfabeyêka fonetîk a. Her herfe teqrîben yew veng temsîl kena. Zaf asan a, kesê ke Tirkî wendo, eşkeno miyanê çend deqayan de alfabeya Kurdî bişinasno. Mesela, 23 herfê alfabeya Kurdî û yê alfabeya Tirkî mişterek ê, eynî sey yewbînî yê: Aa, Bb, Cc, Çç, Dd,Ee, Ff, Gg, Jj, Hh, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Vv, Yy, Zz

Enê 23 herfê corînî eynî sey alfabeya Tirkî yenê wendiş.

Çar herfê ke alfabeya Tirkî de estê la yê ma de çinê yê: Ğğ, İ, ı, Öö, Üü

Kurdî de herfa “i“ gama ke gird nusîyeno, sey alfabeya Îngilîzî bênuqta, sey “I“ nusîyena.

Herfê ke alfabeya Tirkî de çinê yê la yê ma de estê zî enê yê: Êê, Îî, Qq, Ûû, Ww, Xx

Vengê “ğeyn”ê Erebî Kurdkî de çinê yo. La çend kelîmeyê ke eno veng tede esto, bi herfa “Xx“ nusîyenê, ma vajê, sey “xerîb“ û “Xalib”î. Çimeyê vengê “x“ û vengê “ğ“ yew o, tenya ferqêko nuansî miyanê enê her di vengan de esto. Coka hewce nêkeno ke merdim her vengê nuansî rê yew herfe rono û alfabeya xwu giran bikero. Heme ziwanan de, di yan çend vengê ke fonetîk de çimeyê înan yew o, la sey nuansî ferqê vengî miyanê înan de esto, tenya bi yew herfe temsîl benê. Wendox yan qiseykerdoxê ziwanî bi hawayêko tebiî enê vengan ferq kenê. Ma vajê gama ke ma vanê “kate, kalik” û gama ke ma vanê “kesa, kewe”, di vengê ciyayî yê “k” vejîyenê. Ferq miyanê vengê “h”yî ke “Hesen” û “halîn”î de esto zî wina yo.

Alfabe de, hewce nêkeno ke merdim seba her vengê nuansî herfêk rono. Çimkî usûlê wendişî de merdim neke yew bi yew herfan waneno, merdim hemeyê kelîme reyêk de waneno.

Seba vengan, tenya yew îstîsna alfabeya Kurdî de esto ke o zî, vengê “r”yê qalindî bi di “rr”yan nusîyeno. Ma vajê ke kelîmeya “kerra” û “serre” de.

ALFABEYA KURDÎ

Kirdî (Zazakî)

Tirkî

A a

adir, asin, Almanya

adam, at

B b

bira, ban, Bidlîs

bıyık, bir

C c

ca, cêr, cor

can, cadde

Ç ç

çim, Çewlîg, Çemişgezek

çocuk, çöp

D d

dest, Dîyarbekir, Dêrsim

dal, dayı

E e

ez, Erzingan, Erzirom

el, eldiven

Ê ê

êrxat, êlçî, êqbal

-

F f

fek, fariskî, Fransa

fare, fıstık

G g

ga, giran, Gimgim

göl, güven

H h

her, heş, Hollanda

hemen, hava

I i

bin, kirmanc, solin

ısırmak, ışık

Î î

îsot, Îran, Îtalya

iş, İran, insan

J j

jêhat, jan, Japonya

jandarma, jimnastik

K k

kitab, kar, Kurdîstan

kalkan, küçük

L l

lal, lazut, Licê

limon, leke

M m

ma, mase, Mûş

mavi, maya

N n

nan, newe

ne, neden

O o

oda, ordu, Osman

olmak, odun

P p

Payîz, Pîran, Pali

parmak, pınar

Q q

qeleme, qumaş, Qibris

-

R r

rind, radyo, Riha

resim, rüzgar

S s

sipî, simer, Sêwregi

serin, sarı, süs

Ş ş

şima, şeş, şaş

şişirmek, şişman

T t

ti, tarîx, Tirkîya

tatlı, tavşan

Uu

utî, uca, ucret

ütü, ücret

Û û

ûsul, ûrris, ûrrim

uzak, unutmak

V v

verg, velg, vate

var, ver

W w

wisar, weş, welat

-

X x

xirab, Xarpêt, xal

-

Y y

yaban, yar, yadîgar

yayla, yol

Z z

zaf, zerd, zaza

zeybek, zavallı

Bu haber toplam 14470 defa okunmuştur
HABERE YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
5 Yorum