zazaki.net
19 Adare 2024 Sêşeme
Girdîya Karakteran : 12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto
18 Sibate 2019 Dişeme 15:19

Ziwan - Medenîyet - Zêhnîyet

Roşan Lezgîn

Yeno mi vîr, zemanêk eke çimê kesêk de yew seqetî bibîyêne, vatêne “kor”. Semedê merdimê ke linga ci de nuqsanîyêk bibîyêne zî vatêne “qop” yan vatêne “topal”, vatêne “leng”. Eke dest ra nuqsan biyêne vatêne “qot” yan zî “çolax”. Eke paştîya xwu ra seqet biyêne vatêne “paştkuz”, vatêne “qilûz”. Eke kesêk de hetê aqil û hişî ra kêmanîyêk bibîyêne vatêne “gêj”, vatêne “cinêr”, vatêne “xêvik”, vatêne “saxik”. Eke sewbîna yew ezayê bedenê ci de seqetîyêk bibîyêne vatêne “seqet”.

Helbet enê heme çekuyî semedê însanan giranî bî; xirûrê însanî şikitêne, şexsîyetê însanî rencîde kerdêne la seba ke medenîyetê ma hende aver nêşibi, bi hawayêko tebîî ma vatêne, ma bi rehetî bikar ardêne.

Eno termînolojî neke tenya miyanê ma kurdan de wina bi, tirkan de zî wina bi. Mesela, yeno mi vîr Diyarbekir de “Körler Derneği” estbî. Ancî “Sakatlar Derneği” estbî.

Labelê zeman çiqas viyart û medenîyet aver şi, ziwan zî tedir vurîya bi nerm, bi kîbar û medenî. Mesela, tirkî de herinda termanê sey “kor, qop, topal, leng, qot, çolax, kuz, qilûz, gêj, seqet” de çekuya “uzrin: özürlü” vejîya. Nameyê komeleyan zî tedir vurîyayî biyî “Özürlüler Derneği”.

Herçiqas çekuya “uzr”î çekuyanê sey “kor, qop, topal, leng, qot, çolax, kuz, qilûz, gêj, seqet” ra bineyna nerm û medenî bo zî, ancî weş nîya, çimkî sûcdarî ana vîrê merdimî. Ma vajin merdimêk netîceyê yew qeza de yan biyayişê xwu ra nuqsanîyêk bedenê ci de bibo, bi termê “uzir: özür” îfadekerdiş de, seke sûc kerdo, o qayde îmaj virazîyeno. Oxro ke tu sûcê ci çinê yo. Coka komelî ena çeku ra zî lez fek verada, herinde de termê “astengdar: engelli” ard.

Nika semedê kesê ke hetê bedenê xwu yan zî hişê xwu ra yew kêmî bibo, înan ra vanê “astengdar.” Ena çeku bineyna medenî ya, nerm a; merdimî pê nêşikîyeno. Beno ke meşte-bîro ena çeku zî hewanîyo û yewa hîna mutebere ronîyo.

Hetê medenîyetî dir vuriyayişê ziwanî de eno tenya yew nimûne bi ke mi tiya behs kerd. Esasê xwu de zaf çiyanê bînan de zî medenîyetî xwu dir ziwan vurnayo. Labelê zêhnîyet sewbîna çi yo, her ke medenîyet aver şino û ziwan vurîyeno, zêhnîyetê zafê merdiman xeripîyeno! Oxro ke çiyo tewr muhîm vurîyayişê zêhnîyetî yo.

Na xebere 3099 rey wanîyaya
ŞÎROVEYÎ
Hamza
Hamza Doğan
Ez şımarê çiê vaca , tı yazı kenê se zıwandê ma ya yazı bık tiyê tay kelımey a Kırdaski (Kurmanci) ya kenê yazı . Yazı to heme Zazaki niyo . Eger Zazaki bo se mi heme kardê fehm hema mi heme nê kerd fehm . Ez o şımarê jew tawsiye keno zıwanê ma ya yazı bıkerê kı ma bişem fehm kem

Tiyê vana ila çıçi ez kena yazı se wa heme Zazaki bo eger wıni se tay kelımey a bind anlamê Tîrki yazıkı .
__________
Hamza efendî,
Ez kelîmeyanê Kurmancî qesten nêkena miyanê Zazakî. Ê ke estê xwu ra estê. Mesela, kurmancî vanê “dest” ma zî vanê. Kurmancî vanê “nan” ma zî vanê.
Labelê dê ti xwu ra çiyêk vaje! Çimkî ti bi ziwanê ma nênusenê, ti kelîmeyanê Tirkî dekenê miyan. Mesela, ti vanê “yazı”, ena tirkî ya. Ti vanê “anlam”, eno tirkî yo. Ti vanê “se”, eno zî “ise”yê tirkî yo.
Nuştişê mi zî bi destûr û îcazeyê to nîyo! Xwura Zazakî zî tenya ziwanê Sêwreke nîyo. Ez xwu rê Zazakîya xwu nusnena. Ez Licê ra ya.
Ti ziwanê mi ra fam kenê nêkenê, mi eleqedar nêkeno. Ez nêeşkena binê her nuşteyê xwu de semedê Sêwrekijan Tirkî binusnî. Meşte-bîro Dêrsimijî vajê, Paliyijî vajê, Modkanijî vajê, ez se kena?
Ma zî fekê Sêwreke ra fam nêkenê! Ez to ra vana “Bin de Tirkîya ci binusne?” Nê!
Biewnî, ti vanê “ziwandê ma”, ma vanê “ziwanê ma”, ti vanê “jew” ma vanê “yew”, ti vanê “çiçî” ma de “çiçî” çin o.
Xwura ez qet behsê alfabeya to û îmlaya to nêkena. Mesela, to nuqta (.) bîle cayê ci de nêronaya.
Xulase, wa uslûbê to medenî bo. Ti verî Zazakîya heme cayan bişinasne, zazakîya xwu raşt binusne, hema mi rê tewsîye bike vaje “tı yazı kenê se zıwandê ma ya yazı bık!”
22 Sibate 2019 Îne 15:03