Tilîlîyê Pirîka Eyşoni!

Wexto ke radyoyî newe resaybî dewanê ma, hewa verî ke goşdarîyê ci kerdêne vatêne “Yew ha yo zerreyê qutî de xeberî dano.” Tayêne zî vatêne “Eno gureyê şeytanî yo!” Tayê nîme-melayan vatêne “Eno elametê qîyametî yo.”

Yew mude ra pey senî ke radyoyî hinî bî zaf û kewtî her keye, înanê ke verê cû aleyhê radyoyî de bî, ena rey bî nêweşê ci, înan goşan ver ra nêameyne war.

Ez vona qey serre 1967 bî, yeno mi vîr, rehmetî babîyê mi yew gayê ma yê cite o en hol, xurt û qelew da, pê yew radyo erîna.

Uca ra pey, ena hewe televîzyonî vejîyayî. Derheqê televîzyonî de zî wina sey radyoyî reaksîyonî nîşan diyayî. Tayê melayan û sofîyan heta peynîya emrê xwu zî televîzyon nêberd keyeyê xwu. La semedê televîzyonî çi nêvajîyêne? Herambiyayiş ra bigîrê heta îcadê gawiran, her çî ameyne vatiş.

Eno zî yew dewr bi, vîyart şi. Êro hinî yew qalanê wina nêvano. Çimkî bi umûmî û her keye de enê aletî estê. Munaqeşe tim semedê çiyê neweyî beno. Wexto ke şar ci rê wayir vejîya, hinî o çî beno normal, beno ê her kesî. Enê xisûsî ser o zaf qal û qîlî bî, zafine nuşt, fikrê xwu va. Meqsedê mi çiyo ke biyo û şiyo ser o newe ra vindertiş nîyo. Meselaya ke ez wazena wa hol biyo famkerdişî rê yew mîsal o. Aye ser mi destpêk de wina yew girîzgah ard ra.

Ma ra ver, zemanê verî de zî çiyê neweyî ser o wina munaqeşeyî virazîyayê. Awropayijan ma ra hîrê sey serrî verî cû metbea de kitabî çap kerdê. Şeyxulîslamê Usmanîyan hema fetwa daya û metbea enê welatan de kewta fealîyet. Bi sayeyê metbea ewropijan Ronensans vet orte û aver şî. Ê hîrê qernî kewtî vernîyê ma.

Ez vona qey taybetîyê enê qernê ma îcadê telefonê destan û înternet o. Îcadê telefonê destan yê mekanîkî de problem nêvejîya. Çimkî eno îcad cuya şarî rê hol bi, feydeyê ci bibi. La çi wext ke telefono biaqil îcad bi û bi ê telefonî dekewtişê înternetî dest pê kerd, munaqeşeyî virazîyayî. Seba ke tutan ser o tesîrêko menfî virazeno û perwerdeyê înan rê zerarê ci esto tayê pedegog û perwerdekeran, tayê dadî û babîyan semedê tutan enê cinsê telefonî qedexe kerd. Semedê pîlan zî dewletê ke otorîter ê,  sînorê dekewtişê înternetî teng kenê yan zî bin ra qedexe kenê. Çimkî uca de yew muhîtêko azad esto û ti çi malumat biwazê eşkenê biresî ci. 

Ez wazena ena babete de di mîsalanê muşexesan bidî. Yew ma ra, pîrika Eyşoni û yew zî Keşîşê dêreyê rûsan Patrîk Kirill o.

Emrê pîrika Eyşoni neway serrî ra vêşêr o. Heyatê ci dewe de viyarto. Bê ziwanê xwu yê kirdkî yewna ziwan nêzana. Ne zana biwano ne mekteb dîyo. Senî ke enê telefonî her ca de wina bî vila, torinê ci zî yew telefon berd dewe de da ci. Vano “Dapîr, wexto ke telefonê to da piro gişta xwu ena dugma ser ne, bibere verê goşê xwu û xeberî bide.”

Herçiqas goşê ci bineyke biyê giran zî, hîna wexto ke tutê ci yan tornê ci telefon bikerê, êdî mûsaya, kena a û bena verê goşê xwu.

Telefon zaf weşê ci şiyo. Çi rey telefon xwu kişte ra dûrî nîfînena. Nameyê telefonî zî nêzona vajo. Telefon ra vana “tilîlî”. Wexto ke qijan vengê pirodayişê ci eyar kerdo, vengê “tilîlî” barkerdo, aye ser o tira vana “tilîlî”.

Dapîra Eyşoni hinî biya muptelayê telefonî. Wexto ke telefonê ci nêaso welwele kena. Vana "Erê qijên! O tilîlîyê mi ho ça? Tilîlîyê mi biyarêne lez!"

Hinî o tilîlî biyo sey yew parçeyê dapîre. Bê tilîlî nêeşkêna yew deqa vindero. De hesab bikerêne yewa sey dapîra Eyşoni nêeşko bê telefon vindero, ê bînî senî vindenê!

Extîyaranê ma semedo ke feyde elektrîk û telefon ra dîyo, êyê ke enê çî îcad kerdê rê dua kenê. Ena yew taybetîyê ma kurdan o, oyo ke ardim bikero, feydeyêk biresno înan rê duayî kenê.

Ena hewe sewbîna yew munaqeşe vejîya meydan. Enê merdimê ke eno çiyo feydeyin îcad kerdo, holîya înan resaya miletî la misilman zî nîyê, gelo şinê cenet yan nêşinê? Merdim eşkeno înan rê duayî bikero yan nê?

Ma bêrin mîsalê xwu yê diyinî ser. Servîsê tirkî yê BBC roja 9 çile 2019 de rojnameyê  English Daily Telegraph ra wina neqil keno: “Keşîşê dêreyê ortodoksanê rûsan Patrîk Kirill, roja dişemeyî bi munasebetê roşanê noelî derheqê telefonê destan de vato ‘Enê telefonî qeydo ke îna biyê zaf ameyişê Decalî rê yew zemîn hazir kenê.’ Û dewam keno vano ‘Şeytan biaqil o, wina yew çî visto însanan dest û pê înan kay keno’.”

Eno ke vano alimê dînî yo. Verê cû alimanê ma zî derheqê îcadê neweyî de wina çî zaf vatêne.

Muxabîrê rojnameyî vano “Eno keşîş medyaya sosyalî zaf bi kar ano. Heta semedo ke xortan bianco hetê xwu ser, yew konsey zî saz kerda û ena konsey medyaya dijîtale de zaf aktîf a.”

Hem vano eno gureyê şeytan û decalî yo, hem zî eno gure keno. De bê safî biker. Ena dahkera derg a, ma badê cû dewam kenê.