zazaki.net
19 Adare 2024 Sêşeme
Girdîya Karakteran : 12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto
18 Sibate 2020 Sêşeme 17:06

Orhan Kotan’ın Şiiri

İsmail Beşikçi

Orhan Kotan (1944-1998), değerli bir Kürd entelektüel, şair.

Orhan Kotan’ın, Gururla Bakıyorum Dünyaya, (Ankara Komal Yayınevi, Mayıs 1975) şiir kitabında 18 yerde türkü sözcüğü kullanılmış. Bu sözcükleri, şarkı, ezgi şeklinde okumak gerekir. Veya türkü sözcükleri yerine, hiç çeviri yapmadan, klam, stran, dilok… gibi sözcükleri kullanmak,  şiirleri bu şekilde okumak gerekir.

Türkü, Türk’e ait demektir.  Türkçe bir şiir, anonim bir şiir veya Türk halk şiiri melodiyle ifade edildiği zaman, türkü olur. Bu açıdan, Kürd türküsü olmaz. Arap türküsü, Ermeni türküsü, İngiliz türküsü vs. olmaz. Bunlar şarkı şeklinde ifade et mek veya Arap halk şarkıları, İngiliz halk şarkıları şeklinde ifade etmek daha doğrudur.

Orhan Kotan’ın sözü edilen şiirinde türkü sözcüğü şu şekilde kullanılıyor.

ve türküsünün söyleyemeyen halkım gibi

yiğitsen uslandır beni/türkü çağıran kızlarımı sustur

şehri yiğit bir türkü gibi dolaşmak

bu türkü mor dağların emanetidir

firari mahpuslara bir avuç su

bir türkü dilimi içerdekine

çeyiz sandığına oyalı yazma

memeye süt

ve baharın toprağa bereketidir

mor dağların türküsü gelir

söyle türkünü sen

ve bir gurbet türküsü gibi durmaktadır hayat

türkü söylemesini bilmez çocuklar

bir top ateş olur türküler

va savurmuş kara türküsü açlığın

türküleri ezgileri yalan

hilali bir türküdür dersim mağaraları

bu dağlarda vuruldu boyunduruk /kınalı türkülerin boynuna

kan revan içindedir türkülerimiz

ve bir türküde söylerler bizi

* * *

Türkü sözcüğü, asimilasyonun derinliğini, yaygınlığını gösteren nirengi sözcüklerden biridir. ‘Diyarbakır’da gerçekleşen düğünde, türküler eşliğinde halay çekildi’, ‘Bir Kürd düğününde, türküler halaylar eksik olmaz’ vs. böyle bir söylemdir. Bu, asimilasyonun, beyinlerin en küçük hücrelerine kadar nüfuz ettiğini gösterir.

1975… Kürdler, Kürdistan, Kürdçe hakkında yepyeni bir bilincin gelişmeye başladığı dönem. Bu dönemin,  12 Mart 1971 Rejiminde, Diyarbakır, Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi’nde  gerçekleşen duruşmalardan sonra başladığı açıktır. Türkü bu dönemde kullanılmış bir sözcük. Orhan Kotan yaşama devam etseydi, bu özeleştiriyi bizzat kendisi  yapacaktı…

Orhan Kotan’ın Gururla Bakıyorum Dünyaya,  kitabındaki şiirleri, Bedirxan Epözemir, Kürdçe’ye çevirmiş. Türkü sözcükleri stran olarak çevrilmiş.

Şiirler, 2003’de, Bedirxan Epözdemir tarafından, Bi Serbilindî Li Cîhanê Dinêrim  adıyla yayımlandı. (Weşanên Afiş Medya,  Roterdam, Adar 2003)

Türk Solu’nun Etkisi

Türk solunun, ‘burjuvazi şarkı söyle, devrimciler türkü söyler’ şeklinde bir anlayışı var. Şarkı sözcüğüyle, ‘Türk Sanat Müziği’ veya Klasik Türk Müziği’ kastediliyor. Kürdlerin, türkü sözcüğünü sık sık kullanmaları kanımca bu etkilenmeyle yakından ilgilidir. Kürdlerdeyse durum çok değişiktir. Dengbêjler, müziğini, mîrlerin saraylarında icra eder ama, Kürd halkının tamamı dengbêjleri ilgiyle izler.

Na xebere 2853 rey wanîyaya
No nuşte hema şîrove nêbîyo.