Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-99

Hetanî des-pancês serrî verê cû zî şarê ma bi deyîran û dûrikan veywe kerdêne. Yew govendgêrî deyîre vatêne, govendgêranê bînan zî yew veng ra açarnayêne. Verê bilûre de, verê def û zirna de zî kay kerdêne. Veywe keye de biyêne; mîyanê dewe de yan zî mehla de, yew meydan de kay kerdêne. Tewr tay hîrê rojî veywe bi, panc rojî yan hewt rojî zî dewam kerdêne. Xwendîyê ke dûrî ra ameyêne, keyeyê wayîrê veyweyî de, keyeyê merdimanê înan de, keyeyê der û cîranan de rakewtêne. Eke veyveke hewelna û arde kerde zere, cem antêne. Xwendîyan nanê xwu werdêne, yew bi yew xatir waştêne, biyêne vila şîyêne.

Şarê ma yê bajaran dest pêkerd êdî cuya şaristanan gore salonan de veywe kenê. Nê serranê peyênan de dewijî zî yenê salonan de veywe kenê û veyveka xwu gênê ageyrenê şinê dewa xwu. Veyweyê salonan de deyîrî, bilûre, def û zirna wedarîyayê! Govendgêrî êdî verê enstrumananê sey org û saz û baterî de kay kenê. Seba ke vengê baterî qîm nêkeno, tey def zî cenenê, heta ge-ge di defî têdir cenîyenê.

Nufûs zêdîyayo, milet biyo zaf; heval û hogirî, nas û dostî, merdim û eqrebayî zaf ê. Mesela, cayêkê sey Dîyarbekirî de, bitaybetî payizî, her hewte yew dawetîye ma rê yena. Dermanê vengdayişî şîyayiş o. Ma zî mecbûr şinê. Şewêk de ma şîyê di veyweyan zî.

Nê veyweyanê salonan de tayê edetê ke hîç weş nîyê estê. Hema sere de, salonan de vengê sazî, vengê baterî û defî zaf zêde ra, bêhed kenê berz; hoparloran hetanî peynî akenê. Exlebê xwu veyweyî şan de saete 19:00 de dest pêkenê, hetanî 23:00 dewam kenê. Tam çar saetî mecbûren merdim salone de esîr maneno. Çimkî heta ke perû nêkerê veyveke û zamayî wa, weriştiş eyb o.

Deyîrê ke veyweyan de vanê, pêro deyîrê sîyasî yê, deyîrê mitîngî yê. Zafê nê deyîran serranê 1990an de kewtî pîyase. Deyîrê ajîtatîfê rijî û wuşk ê! Vanê "Ha lêxe lêxe, ha bijî bijî!..." Ti vanî qey Kurdistan awan kerdo, govendgêrî zî bi her di destan îşaretê zaferî kenê! Ancî tayê deyîrî zî estê, behsê kiştişê xort û keynayanê ma kenê. La meqamê înan hawayê govende de yo. Mesela, behsê rijnayîşê gunî kenê vanê "xwîn herikî weke cokê!" Deyîrbaz û govendgêrî zî vanê "ha ha ha" kiftanê xwu lerznenê, keyf kenê. Gunîya mi vindena! Û xwura deyîrbazê salonan, tu eleqeyê înan bi estetîk û muzîkî çin o. Vengê înan, hawayê vetişê înan, hal-hereketê înan, qet mevajê!…

Veyweyan de hîna zaf kayê "delîlo" kay kenê. Kaya ma kurdan a menşûre! Hîrê gamî aver, hîrê gamî apey; wina gilover, karê to çin o şo û bê, here û were… Kayê sey "govende" û "çepikî" zî kay benê. Nadîren kayê "keşewo", "bablekan" û "duzo" zî kay benê. La kayê verênî yê sey "şûşane", "çaçane", "meyreme", "esmere", "teşî", "bêrî", "giranî", "herranî", "koçerî", "di linge", "hîrê linge", "dondirxane", "verg û pes", "şûr û mertal" û hema çend kayê bînî estbî, êdî terk bîyê, vindî bîyê şîyê. Salone de sergovendo camêrd vejyeno orte û bi fîguranê ke tu estetîk tede çin o, wina gêjo-mêjo xwu beno û ano, seke cinî kewto, her cayê xwu hejneno. Ma vajin da-vîst govendgêrî govende de yê, heme vindenê, tena sergovend orte de, des-pancês deqayî sey dîkê serê silondî xwu beno û ano. Îllahîm zî Diyarbekir û Çewlîg de zaf vejyenê orte. Belkî hetê Ruha û Mêrdînî de zî no edet estbo, ez tam nêzana. La cayanê bînan de, mesela, hetê Botanî de, Hekarya de, Mûş de, Wan de, Tetwan de eke yew camêrd winî vejîyo orte, xwu nat û wet bihejno, şar ey eybneno! Eke merdim raste vajo, kayê hetê Botanî hîna weş û estetîk ê. Kayê Diyarbekir û Çewlîgî wuşk û req ê.

Veyweyan de tayê kesî, bi taybetî qismêk camêrdî nêzanê sendelîya ser o ronişê, qina înan tirûş nêgêna! Sey daruleyî, sey heykelî, sey dîrega elektrîkî tim payanî ra yê. Nêverdanê merdim xwu rê temaşeyê çîyêk bikero. Merdim şerm keno înan ra vajo "dê xwu vernîyê mi ra bide kîşta!"

Dîyabekir de nika biyo edet, dolaranê sexteyan rişnenê govendgêran ser. Ma vajin, yew hevalê to yan merdimêkê to, sey sergovend vejîyayo orte, xwu beno û ano reqisîyeno (çi reqs!). Ti şinî 50 TL danê sazbendan, 50 hebî yewdolarê sexteyan gênê, anê kenê sere ro, yan zî rişnenê veyweke û zamayî ser. Tayê gencê wezîfedarî nê dolaran erd ra danê arê, benê danê sazbendan, newe ra roşenê. Wexto ke nê dolaranê sexteyan erzenê hewa, nat û wet ra benê vila. Ti ewnîyenê tutê xwendîyan zî şinê ê dolaranê sexteyan danê arê, dekenê cêbê xwu. Dima ferq kenê ke sexte yê, dirnenê erzenê erd, her ca beno deryayê çopî.

Gama ke veyveke û zamayî anê salone, lambayan kenê hewn a, seba numayişî konfetîyan tafînenê, maytapan teqnenê. Ti vanê qey bombaya mijî (sis bombası) yan zî gazê îsotî (biber gazı) eşto salone. Her teref beno mij û duman, çimê merdimî veşenê benê sey pizoteyê adirî, zincîya merdimî ra lîçike yena war, fek û pirnika merdimî veşenê, merdim nêeşkeno nefes bigêro. Kixekix û pişkayiş keweno miletî ser, tutê qijî nefesçikî benê…

Eke veywe temam bi û veyveke salone ra vete teber, na rey teber a fişekanê hawaîyan teqnenê. Nîmeyê şewe konvoy virazenê, heme erebeyî têdir korna cenenê û cadeyanê şaristanî ra tûr erzenê, qîrî û qîyamet kewena şaristanî ser. Camê erebayan nanê ro, destê xwu vejenê teber û îşaretê zaferî kenê; ti vanê qey neke veyveke arda, esas Kurdistan destê dagîrkeran ra xelisnayo! Eke veyveke arde resna verê keyeyî, ancî fişekanê hawaîyan teqnenê. Qîreqîr kewena înan ser: "Kî zava, kî paşa? Çekdar zava, hêêêyyy! Tilîlîlîlîlî..." Ti vanê qey herbê cîhanî vejîyayo, merdim hewnê xorînî ra pereno xwu ser.

 Nê fişekê hawaî, ancî ê maytap û konfetîyê ke teqnenê, pêro kîmyasal ê. Gazo ke înan ra vila beno, keweno mîyanê hewayî û zerarêko pîl dano atmosferî, bîlhesa dano tebeqeyê ozonî. Coka her ke şino mewsimî benê germin, variş beno kemî...

Xulasa rîyê nê çîyanê ke mi hûmarirtî ra edetê ma yê veyveyî hîç weş nîyê. Veyweyê ma yê zemanê verî hezar qet kurdane, rindek, tebîî, masum û weşî bî.*

______________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 99, Dîyarbekir, Gulane 2017, r. 2