M. Çîçek: Folklor Bingeyê Edebîyatî yo

Murad Çîçek 1985 de Gimgim de ameyo dinya. Hetanî lîse Gimgim de wendo. 2005-2009 de Unîversîteya Gîresunî de beşê edebîyatî wendo. 2009 ra hetanî 2013 Gimgim de mamostayîye kerda. 2013 de Unîversîteya Artûklû ya Mêrdînî de kirmanckî ser o mastero bêtez qedêna. Eynî serre dest bi masterê bitezî kerd û gulana 2014î de qedêna. Rojnameyê Newepelî û keyepelê Zazakî.Netî de bi nameyê Murad Murxan tayê şîîr û estanikê ey weşanîyayê. Emser Weşanxaneyê Vateyî ra bi nameyê Mêşa Dengize (Estanikanê Gimgimî ra), yew kitabê ey weşanîya.

Roportajo ke mi seba rojnameyê ma Newepelî kerdo, ez tîya pêşkêş kena. (Murad Aygun)

* * * 

Merheba Murad, kitabê to yew xebata folklorîk a. To estanikî arêkerdê. Arêkerdişê estanikan de zehmetî çi ya? 

Merheba, mi arêkerdiş de zaf kî zehmetî nêante. Çuke xora mi usulê arêkerdişî zanêne. Mi lîsansê xo beşê edebîyatî ser o wendbî. Dima kî ez usul û qaydeyanê ziwanê ma musaya û mi bi teşvîqê mamostayanê ma dest pêkerd estanikî arêkerdî. Feqet arêkerdişî dima merdim ke nuseno tayê zehmetî anceno. Xora înanê ke no kar kerdo, çetinîya nê karî kotî der a, zanê.

Edebîyat de muhîmîya folklorî çi ya? 

Folklor bingeyê edebîyatî yo. Ma wina bihesebnîme; eke ziwan, kultur û milet yew bîna bo, folklor kî bingeyê (temelê) a bîna yo. Şima kî zanê ke yew bîna bêbinge bîna, yew keye kî keye nêbeno.

Çîyo folklorîk de îdyomî, vateyê verênan ûsn. çîyî sey xo, orjînal derbaz benê. O semed ra kî edebîyat de cayê folklorî muhîm o.

Estanikê ke to arêkerdê, hîna zaf hetê maya to ra ameyê vatiş, to nê estanikî çi wext goşdaritî? Ti zî zanî êdî kes estanîkan nêvano, xora kes êdî nêgoştareno zî.

Raşt a. Mêşa Dengize de 19 estanikî estê û nînan ra 16 hebî maya mi mi rê qisey kerdê. Hona ke mi nê estanikî arênêkerdibî ez hîrê dewan ra ewnîyaya û mi seba estanikan zaf kesan ra pers kerd. Feqet her kesî va kalikê to baş zanêne û ey ra kî maya to ogitê xo girewto. Xora ez kî hêşyarê maya xo bîya. Labelê mi waşt ke ez teber ra dest pêkerî. Dima ez ancîya ageyraya maya xo. Mi nê estanikî 2013 de menga hezîrane û menga êlule de maya xo ra goşdaritî û qeyd kerdî.

Goşdaritena estanikan bîya kemî labelê ez bawer a ke ma nê estanikan bi resman bixemilnîme domanî anciya nê estanikan wanenê û goşdarenê.

To tena estanikî arêkerdî, sewbîna çîyî zî arêkerdî?

Nê, destê mi de sewbîna kî estanik û çîyê folklorîk estê.

Goreyê zanayîşê mi, dewa to Goşkar hetê têkilîya teknolojî ra, bajaran ra û sewbîna çîyan ra dûrî ya. Awantajê nê çîyî hetê asîmîlasyonî ra çi yo? Ez wazena ti dewa xo bidî şinasnayîş?

E, ti raşt vanî. Dewa ma gelîye de, mîyanê koyan der a. Gimgim ra zaf dûrî nîya feqet zimistan dewa ma de giran derbaz beno. Verî xora televîzyon, radyo ûsn. çî kî çin bî. O semed ra miletê dewe şewanê dergan de ameyo têhet. Meseleyî, estanikî, destanî ûsn. çîyî qisey kerdê. Halê dewa Goşkarî wina yo. Labelê nê serranê peyênan de teknoloji seke şî serê gilê koyî ame dewa Goşkarî kî.

Ti wendekarê Zanîngeha Artûklûyî, eleqeyê to yê nuştiş û wendişê kirmanckî wendekarîye ra dima dest pêkerd yan ti verî zî eleqedar bîyênî? Seba Zanîngeha Artûklûyî cadayîşê kirmanckî, ti wazenî çi vajî?

Ez wina vajî. Eleqeyê min û wendişê kirmanckî 2012 de dest pêkerd. Heto bîn ra eleqeyê min û nuştişê kimanckî, wendekarênî ra dima 2013 de dest pêkerd.

Unîversîteya Artûklûyî seba kirmanckî yew avantajêde gird a. Ma kî ganî nê avantajî veng nêverdîme. Feqet no bes nîyo. Goreyê mi, ganî şaxê mayzanistê zazakî saz bibo. Tayê unîversîteyan seba lîsansî kî wendekarî girewtê feqet Artûklû hona nêgirewtê. Ez îta ra eşkera kena ke na kemasîyêde gird a. Reyna ez hêvî kena ke Unîversîteya Artûklûyî nê beşî kenê ra.

To estanikî sey vatişî nuştê la tayê zî bibo to mudexele kerdo?

Seke maya mi vatî, mi winî nuştî. Çunke ma wina terbîye dî.

Kitabê to fekê dewa to dano şinasnayîş. Mi gore hetê çekuyan, telafuz û şuxulnayîşê gramerî ra çîyêko zaf muhîm o, dewlemendîya ziwanî veceno meydan. Ti nê çîyan ser o çi fikirîyenî û eke standardîzekerdişê ziwanî bigîrê çimî ver, to gore standardîzekerdişê ziwanî çîyêko baş o?

Ma mudaxaleyê metnanê folklorîkan nêkenîme. O semed ra kî metnê folklorîkî sey eslê xo yê. Derheqê a mintiqa de çi ke esto înan bi şeklêde pak neql keno.

Standardîzekerdişê ziwanî muhîm o, lazim o kî. Çunke ma ewro bi qiseykerdene yewbînan îdare kenîme labelê meşte-bîro ke bi ziwanê ma perwerde ame dayîş, o wext merdim ere ziwanêde standard geyreno. Standardîzekerdişê ziwanî çîyêde pozîtîf o.

Mi gore, standardîzekerdişê kirmanckî ganî her mintiqa ra bo, yew mintiqa ra nê. Xora qaso ke ma zanîme ziwanzanê ma kî wina kenê.

Wexto ke ti kitabê xo ser o bifikirîyî ti wazenî ma ra çi vacî?

Mêşa Dengize de estanikê başî estê. Ez bawer a ke her kirmanc nê estanikan de mintiqaya xo ra parçeyêk vîneno.

Goreyê zanayîşê mi ra, ti şîîran zî nusenî, xebata to ya şîîran qasê kitabêk esta? Yan zî sewbîna xebatê to estê?

Tayê şîîrê mi estê. Ez şîîran ra eleqedar a. Ey ra teber kî “têvereştişê” ma estê. Min û Hemîd Hozanî bi şîîran eşto têver. Ma nika înan ser o xebetînîme û ez hêvî kena ke demêde kilm de ma înan sey kitabî çap kenîme.

Nînan ra teber kî sey hîkayeyan xebatêda mi esta.

Goreyê to, şîîre çi ya?

Mamosta Malmîsanij yew şîîra xo de vano: “Zanî ke ez fek akera, kilî mi fek ra perrenî”. Mi gore, manaya şîîre tam kî na ya. Ez ke kelecan bena çekuyî mi fek ra ginenê war o û rêz benê.

To gore seba averşîyayîşê edebîyatê kirmanckî çi lazim o?

Ez bawer a ke êdî edebîyatê kirmanckî de îhtîyacîya rexneger û rayîrberan esta. Çunke edebîyatê ma gelêk rayîr şîyo û nê rayîrî rê kî rayîrberî lazim ê.*

__________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 64, Dîyarbekir, Hezîrane 2014, r. 4” de weşanîyayo.