Fekê Pîyê Mi ra Çend Meseleyî - I

Mi qijekîya xwu ra nat fekê pîyê xwu ra zaf meseleyî goşdarî kerdê. Dinyaya pîyê min û extîyaranê bînan û dinyaya ma ciwanan yewbînan ra zaf ciya ya. Pîyê mi û extîyarê bînî teknolojî û medyaya sosyal ra zaf dûrî yê. Dinya de çi esto, çi qewimîyeno, eke kes înan ra nêvaco, ê bi xwu xeberdar nêbenê. Dinyaya înan de esto çinê yo, cûya verîne, însano verîn û meseleyê verîn ê. Extîyarê ma wazenê behsê vîyarteyê xwu bikerê, tecrubeyanê xwu ciwanan dir bare bikerê û ciwanî zî goşdarîya înan bikerê. Labelê ciwanê enê wextî înan rê tehemul nêkenê, tu qîmetê goşdarîya extîyaran kerdişî çinê yo. Ekserîyetê ciwanan wazenê kes înan dir muxatab nêbo û ê heme wextê xwu telefon, înternet û medyaya sosyal de bivîyarênê. Eno semed ra zafê înan nêeşkenê tecrubeyanê extîyaran ra îstîfade bikerê.

Mi enê rojan fekê pîyê xwu ra tayê meseleyî goşdarî kerdî. Mi vengê pîyê xwu telefonê destan de qeyd kerd. Tabî, pîyê mi zî enê meseleyî pîyê xwu Hecî Harûnî ra goşdarî kerdê.

Ez wazena bineyke behsê bawkalê xwu û pîyê xwu bikerî. Bawkalê mi Hecî Harûn, qeydê resmî gore 1906 de ameyo dinya, 1986 de rehmet kerd. Pîyê mi Hecî Mehmed zî 1954 de dewa Cewze de ameyo dinya. Nameyê maya ey Mekîya, nameyê pîyê ey Harûn o. Bawkalê mi Hecî Harûn, semedo ke cenîya ey Kejê mirena, Nêrib ra Keyeyê Mehmûdan ra Mekîya dir zevecîyeno. Birayanê pîyê mi ra datê mi Huseyn, datê mi Evdilheya û emê mi Sitî û Belgîzare Keje ra yê. Datê min ê bînî Îsmaîl, Xelîl, Xalit, Remezan, Fexrî, Ehmed û ema mina Zeytûne dapîra mi Mekîya ra yê.

pîyê mi Hecî Mehmed Aslan

Enê meseleyê ke pîyê mi fekê pîyê xwu Hecî Harûnî ra neqil keno, ekserîyetê înan mintîqeyê Hêneyî de vîyartê.

* * *

-Bawo, ti eşkenê mi rê behsê keyeyê Hecî Harûnî bikerê?

Çer hebî lacê Husê Qibûrî estbiyê: Mist, Temir, Evdo û Şewêş. Husê Qibûrî, to dî miyonê mezelonî ma de yew tirba ke kerron ra virezîyaya esta, a tirba Husê Qibûrî ya.

-Tabî, ey ra ver Xelîl Axa zî esto.

Tabî, Xelîl Axa zaf rewîn o. Ez ko behsê ey zî biko. Cemê Hele keynaya Mistî ya. Pîyê Eyşika Hele, Temir bi. Wexto ke Temir mireno, Mist cenîya birayê xwu dir zevecîyeno. Evdoyî ra çer hebî lacî benê: Xelîl, Xalit, Yemo û Çeto. Bawkalê mi Huseyn, yanî Husê Şewoyî lacê Şewêşî yo. Huseynî ra dima zî pîyê mi Hecî Harûn yeno.

-Birayê Husê Şewoyî estbî yan nê?

Yew birayê yê estbi. Nameyê yê zî Şerîf bi. Vanê dewe de beyntarê Keyeyê Heyderê Kewe û Keyeyê Fethon de yew qewxe vecîyeno. Şerîf şono dekewno miyon ke yin cêra biko. Yew merdim kerra dono sereyê Şewêşî ro, yê kişeno. Birayê pîyê mi Hecî Harûnî çinê biyo. Hetê babî ra ma inawa yê.

Tiya de maya mi Hebîba dekewte miyanê xeberdayişî, va “To dî yew eynîyo ke ho hetê rojawonê dewe de, pira vonê “Çirrikê Şeroyî.” (Yanî Çirra Şerîfî.)

-Mi fam kerd. Ti inka eşkenê mi rê behsê Xelîl Axayî bikerê?

Dewe ra ma û Keyeyê Hecî Hesenî şaxê Xelîl Axayî ra yenê. To dî, eno semed ra, ma hema zî yewnon ra vonê “Dayza.” Beyntarê Xelîl Axayî û Husê Qibûrî de kom esto ma nêzonê. Xelîl Axa ma ra zaf-zaf dûrî yo. Keyeyê Xelîl Axayî, to dî, verê dewa corîne de yew kuçe ra vatêne “Kuçeyê Xelîl Axayî”, weyra bi. Vonê rojêk di hebî cendirmeyî yenê keyeyê Xelîl Axayî. A roje zî dewe de yew vewre varena ke merdim nîşno ninge bierzo cayêk. Xelîl Axa zî ê cendirmon gêno mifasir keno. Cendirmeyî beyntarê xwu de bi Tirkî xeberonê nebaşon donê.

-Vanê se, mesela?

Xencerî, kalmeyî û tifingê Xelîl Axayî dês ra aliqnaye biyê. Xelîl Axa semedo ke muhafeze biko, enê techîzatê xwu gêno pê desmalon pêşeno. Enê cendirmeyî beyntarê xwu de xeberî donê, vonê “Xelîl Axa wexto ke şono cenîyonê xwu het, pê enê desmalon xwu ponk keno” û huyenê. Yê vonê qey Xelîl Axa Tirkî nêzono. Xelîl Axa ena xebere gêno xwu pîze û şewe wardeno enê her di cendirmon kişeno. Axur de dekeno erd. Enê ser o, dewlete tehqîqat kena ke enê her di cendirmeyî tewr peynî de şiyê dewe, keyeyê Xelîl Axayî. Esker yeno keyeyê Xelîl Axayî. Yê wexto ke keye de benê, vonê “Xelîl Axa, ma rê tarro teze biyarê.” Xelîl Axa enê ser o yeno teber û cenîyê xwu ra vono “Enê pêzewengî ena vewre de mi ra tarro teze wazenê.” Cenîyê Xelîl Axayî vona “Ti qey xwu celênenê, ti mi rê şo zere. Ez inka xizmetkaron erşaweno, wa şêrê Şiqa Gasoyî de vewre bidê kişte û mi rê tumêk xeleyo teze biçînê biyarê. Ez enê xeleyî gêno sey tarrî pewceno, bin ra fehm nêkenê ke xele yo.” Eskerî behdo ke nonê xwu wenê, Xelîl Axayî ra vonê “Xelîl Axa ti zî gereka ma dir bêrê Xarpêt.” Çimkî Hêne o wext girêdayeyê Palî bi. Xelîl Axa heta yew ca yin dir şono. Behdo, altûn filan dono enê eskeron û hînî yin ra feletîyeno.

-Gaso kam o? Şima va Şiqa Gasoyî…

Gaso û birayê xwu Beyrom, vonê ey zî merdimê ma biyê. Behdo, enê her di birayî dewe ra bar kenê şonê Xarpêt. Vonê reyêk dewa ma ra yew merdim şono Xarpêt. Hînî lacê enê Gasoyî, yon zî tornê yê, ez nêzono, yin enê mêrikî ra vonê “Ma zî bi eslê xwu Cewze ra yê.”

-Mi dîyo, to pira ver zaf behsê Evdoyî kerdo. Eno Evdo kom o?

Tiya de maya mi ancî dekewte miyanê xeberdayişî, va “Vonê Evdo cinan dir zewecîyayo. Vonê kom merdim nêweş bikewtêne, şiyêne Evdoyî het. Evdo yew merdimo hekîm biyo…

Dima pîyê mi dewam kerd: Vatêne Evdo şewa îneyî şiyêne Ziyara Zelinî, Ziyara Bêlimî û ziyarê ke enê derûdorê ma de yê, ziyaret kerdêne. Vatêne Evdo şiyêne koyon ra vaş ardêne, merdimo ke nêweş yon birîndar biyêne, dayne bide. Dilbeyijon[1] vatêne “Wexto ke yew birîndarê ma bibiyêne ma veynda Evdoyî dayne. Weniştêne bergîrê xwu, omeyne birîndarê ma weş kerdêne û reyna tepa ageyrayne keyeyê xwu.” Vatêne îta, dewa ma Cewze de, gule gineno yew merdimî ro. Eno merdim keyeyê Evdê Mihikî yin ra biyo. Dewijî veynda Evdoyî donê. Evdo şono şit dekeno fekê xwu û birîna enê merdimî misneno. La yew saçma zereyê pîzeyê enê merdimî de goştê ci ra perçîn biya, nêvecîyena. Vonê Evdoyî vato “Eno merdim ko baş bo, la behdo, saçma ko bido ena birînê ro û pê bimro.” Û raşta zî eyo merdim bi eya birîne mireno. Pîyê mi Hecî Harûnî vatêne “Ma, keyeyê Eyşone û keyeyê Evdê Mihikî yin, ma cêr ra omeyê dewa Cewze.”

Keyeyê Evdoyî yin Bêlim de bi. Bêlim, ver bi rojawon yew-di kîlometreyî Cewze ra dûrî yo. To dî cayo ke hema zî pira vonê “Sîneyê Bonî”. Keyeyê yin weyra bi. Wexto ke ma gede bî, ma şiyêne Bêlim de verê bononê Evdo yin ra fîşekî arêdayne. Eno zî mi dî. Rojêk Wisê Eme va “Yew şewe, tayê şonê ena doşa Keyeyê Hecî Mihemedî de Ehmedê Husî kişenê. Merdimonê Ehmedê Husî va ‘Evdoyî o kişto.’ Hukmat ome dewe, şi keyeyê Evdoyî. Evdoyî kitab û secereyê xwu nawneno eskeron. Eskerî senî kitab û secereyê Evdoyî veynenê, vonê ‘Enê merdim nêkişenê. Vonê ‘Enê seyîd ê.’

Bawkalê ma Şewêş wexto ke mireno Evdo cenîya yi dir zewecîyeno. Xalit dapîra ma ra bi. Çi bi, ma tam nêzonê. Çeto Bêlim de Xalitî kişeno. Xelîl û Yemo zî mirenê. Çeto teyna moneno. Evdoyî zî va “Ez gereka enê malî biroşo, Çetoyî rê nêmono!” Malê Evdoyî zî zaf-zaf bi. Cewze ra heta nizdîyê Şêx Silameton[2], weyra ra zî heta binê Risnê[3] pêro malê ey biyo. Tabî, malê yê ra cayo en weş Bêlim biyo. Bêlim yew cayo awî yo. Heme darê fêkî û rez û bostonê Evdoyî Bêlim de biyê. Hetta, rojêk, Têrkone ma ra di hebî merdimî û kekê to Yinis Elezîz de xebetîyenê. Raştê yew bexçeyî yenê. Bexçe ende weşê yin şono, yin ra yew vono “Wella li vir pir xweş e.” Eyo o bîn vono “Ma çer bû? Bûye Bêlima Evdilheya.”

Evdo pêro malê xwu gêno roşeno dono Hemdî Begî. Yo zî aqil perneno, yanî delû beno. Vatenê şiyêne vernîya karwanî, karwanî ra vatêne “Vonê Evdoyî Bêlim roto, raşt a? Evdo qey delû biyo. Kê çirrey Bêlimî roşeno?” Evdo behdo şono nizdîyê Diyarbekirî, serê yew tepeyî de mireno û weyra dekenê mezel. Di hebî eyelê Xelîlî zî dewe ra bar kenê şonê Aqwêron[4]. Rojêk, pîyê mi Hecî Harûn enê merdimon ra vono “Bêrêne ma şêrê dewe. Ma mendî yon zî ma merdî, ma piya yê.” Enê eyelê Xelîlî vonê “Willay ma nînê. Îta yew gorra pîyê ma vaco, yew nêzono ma kom ê. La Cewze de yew gorra pîyê ma vaco, ma rê binê erdî lazim o.”

Çeto pîyê mi Hecî Harûnî ra vono “Ez çawa pê hesîyayo ke Hemdî Begî malê pîyê mi girewto, ez omeyo dewe. Ez ponc şewî semedê Hemdî Begî ronişto, mi va wa bêro teber, ez yê bikişo. La nêome teber.” Hemdî Beg zî çete bi. Çeteyî zî Kirdone ra bî.

-Kirdone kamca yo?

Şeynon û Nêrib ra cor vonê “Kirdone.” Yanî cayo ke kirdî tede estê ra vonê Kirdone.

-Kirdî zi zaza yê, yan nê?

Xwura esil zazayî kird ê. Hemdî Beg yew merdimo zilimkar bi. Hêne de eşt keyeyê Şukrîyê Evdirehmonî ser, erz û eyal pêro, sereyê yin dirakerd. Pîyê mi Hecî Harûnî zî keyeyê Şukrîyê Evdrehmonî ra hes kerdêne.

-Hemdî Begî çi semed ra eşt keyeyê Şukrîyê Evdrehmonî ser?

Yew keynaya ey, keyeyê Hemdî Begî yin ra, bena aşiqê yew ciwonê keyeyê Şukrîyê Evdirehmonî yin. O lac zî ena keyna remneno. Hemdî Beg û çeteyê xwu erzenê keyonê yin ser û yin qetil kenê.

Refo, lacê Şukrîyê Evdrehmonî bi. Ena mesela ra dima xwu delûnîtî rona ke Hemdî Begî ra heyfê pîyê xwu bigêro. Refo qestî ra şono pijemon keno xwu payî û serê dola Anqebîrî ra geyreno. Vono filon merdim eke ome bexçe, xebere bidêne mi. Eyo merdimo ke Refo behsê ey keno, şono bexçe. Refo dono piro yê merdimî kişeno.

Şarê Hêneyî, zafê merdimon Refoyî ra hes kerdêne. Pîyê mi bi xwu Refoyî ra hes kerdêne. Rojêk ez û pîyê xwu ma Hêne de bî. Yew merdimo babaegîd û ponk ome, yo û pîyê mi yewnon persayî. Eke eyo merdim şi, pîyê mi va “Mehmedê mi, ti zonê eno merdim kom o?” Mi va “Ney Bawo.” Va “Eno merdim, Wisê Îmomon o.” Wisê Îmomon, Refo wexto ke Licê de hepis de bi, Wisê Îmomon û hevalê xwu pê sirson dêsê hepisxoneyê Lice rijnenê û Refoyî hepis ra remnenê. Refo, yew rey zî Risnê de, yo û eskerî tifingon nonê yewnon ra. Eno çatişme de şewate vecîyeno. Zafê xecîtî, hêgayî, rezî û bostonê Risneyijon veşenê. Esker vono “Refoyî adir nayo pira.” La Refo vono “Yin ende ke fîşekî mi ra nayî, coka adir dekewt palaxe.” Pîyê mi Hecî Harûnî, begon ra hes nêkerdêne. La Hesen Begî ra hes kerdêne.

-Hesen Beg kam o?

Pîyê Fîlît Begî yin o. Keyeyê Salih Begî yin ra yo. Ma û keyeyê Salih Begî yin wextê Evdoyî yin ra yewnon ra vonê “Kerwa.”

-Eyla Keyeyê Hesen Begî û Keyeyê Hemdî Begî yin dayzayê yewbînan nîyê?

Dayzayê yewnon ê. La yin zî yewnon ra zêde hes nêkerdêne. Ez nêzono çi semed ra bi, la yewnon ra hes nêkerdênê. Pîyê mi Hecî Harûnî vatêne “Wexto ke beyntarê Refoyî û Hemdî Begî de şer qewimîya, mi zî o wext Cewze de tifing nabi Qasî ra. Eno semed ra ez û kirdê ke çeteyê Hemdî Begî bî, ma piya yew hepis de mendêne. Miyonê enê çeteyon ra nomeyê yew lacekî Sebrî Axa bi. Yew laceko rind bi. Kê vatêne qey narbê awe yo. Rojêk yew esker ome, va “İçinizde Sabri Ağa kimdir?” Sebrî va “Efendim, ağa değil ama Sabri benim.” Eskerî va “Çoluk çocuğun kafasını kesen sen misin?” Sebrî va “Yok.” Eskerî va “Sensin, sensin.” Dima o merdim girewt berd. Pîyê mi Hecî Harûnî va “Ez zî eşto erd, qayiş ningonê mi ro lefna û ningê mi qayme kerdî ke mi zî bikuwê. Yew onbaşî ke yin rey ra bi, reyêk-di reyî omebi keyeyê ma.” O onbaşî rutbelî ra vono “Bu adam bu siyasete katılmamıştır. Bu adam köydekilerle dövüşmüştür. Onun meselesi ayrıdır. Onun için onu serbest bırakmanızı rica ediyorum.” Vateyê enê onbaşî ser o yê bi pîyê mi îşkence nêkenê.

____________

[1]Yew dewa Hêneyî ya. Dewlete nameyê ena dewe resmîyet de kerdo “Belen.”

[2]Yew dewa Pîranî ya. Dewlete nameyê ena dewa resmîyet de kerdo “Dedeköy”

[3]Yew dewa Hêneyî ya. Dewlete nameyê ena dewe resmîyet de kerdo “Süslü”

[4]Ena dewe girêdayeyê Diyarbekirî ya. Dewlete nameyê ena dewe resmîyet kerdo “Büyük Akören.”