Halê Ziwanê Ma

Her milet wayîrê nasnameyêk o. Labelê beno ke no nasname hema nêameyo keşif kerdene, nas kerdene yan zî zanayene. Ma vacê eke ameyo zanayene zî beno ke bi qestî estena nê miletî hetê yewna miletî yan zî miletan ra bîyero înkar kerdene. Her milet wayîrê ziwanêk o û no ziwan xususîyetanê bawerî, kultur, huner û musayîşanê (habit) ey ramojneno. Ma, yewbînan bi wayîrbîyayîşê eynî bawerî ra wet, bi wayîrbîyayîşê eynî ziwanî nas kenê. Yanî o ziwan çi yo ke mîyanê bawerî, huner, kultur, musayîşan û nîşananê bînanê nasnameyê neteweyêk de en zaf xo ramojneno. Kurdî zî erebî zî musluman ê. Çîyo ke kurdan keno kurd û ereban keno ereb ziwan o. Yanî cîyatîya ma ziwan o. Eke ez tîya ra tepîya herinda ziwanê xo de bi erebkî qisey bikerî û dima wextêk ziwanê kurdkî bi temamî bikerî xo vîr ra, ez do hindî sey erebêk bîyerî zanayene û nas kerdene. Do yew mi ra nêvaco ti kurd î. Çunke çîyanê ke merdimêk merdimanê bînan ra cîya kenê bêhumar nîyê û heta ke merdim eşkeno vaco zaf bisînor û tay ê. Bêguman ma merdimî eslê xo de yew ê. Û çîyê ke ma yewbînan ra cîya kenê cîyatîya bawerî, ziwan, rengê tenê ma, kultur û musayîşê ma yê. Mîyanê nînan ra zî cîyatîya en aşîkare ziwan o.

Miletê sey tirkan, ereban, çînîyan, îngilizan, spanîyan, fransizan ke dagirkerî bî, înan bi kiştiş bî sebeb ke bi hezaran ziwan, kultur û bawerîyê cîyayî vinî bê. Vanê ewro dinya de nizdîyê hîrê hezarî (3000) ziwanî ke yenê qisey kerdene estê û zafê nê ziwanan roj bi roje benê vinî. Ziwanê ma kurdkî zî bi taybetî bakurê Kurdistanî de ameyo sînorê vinîbîyayîşî. Eke şima wazenê fam bikerê gelo ziwanê miletêk beno vinî yan nê, verê verkan bitaybetî zî biewnîrê tutanê ê miletî ra. Ewro kurdê Bakurî tutanê xo dir herinda kurdkî de bi tirkî qisey kenê. Tutê ma bi hawayêko sîstematîk dibistanan de hetê dewleta tirkan ra nasnameyê xo yê neteweyî ra yenê dûrî dayene û ziwanê tirkî înan rê bi zor û zext yeno musnayene. Nîşanêko vêşêr bixeter eyseno no yo ke hindî kurdê ma yê Bakurî tenya teber de nê, la zereyê keyanê xo de zî yewbînan dir bi tirkî qisey kenê. No çî beno sebeb ke kurdkî bêro xo vîr ra kerdene.

Eke merdim çend sebeban tîya bihûmaro do mesela rindêr fam bibo.

Sebebê yewin hetê dewleta tirkan ra wextêko derg qedexe kerdişê ziwanê kurdkî yo. Dewleta tirkan roja ke ronîyaya ra heta bi ewro ziwanê ke tirkî nîyê qedexe kerdbî û semedê raşte ra wedartişê nê ziwanan çi destê aye ra ame texsîr nêkerdbî.

Sebebê diyin zaf heyf o ke hema zî mîyanê kurdanê Bakurî de zanayîş û wayîrîya ziwan û nasnameyî zaf kemî yo.

Sebebê hîrin dibistanê tirkî yê. Ewro bajaran ra heta dewanê Kurdistanî nê dibistanî estê û perwerdeyê zanayîş û teknîkî ra weta perwerdeyê vîrraberdişê kurdkî danê û herinda kurdkî de mezgê tutanê ma de toximê tirkî ronanê. Û tenya karê nê dibistanan tutanê ma nasnameyê kurdî ra dûrîdayîş o.

Sebebê çarin televîzyon, radyo, rojname û keyepelê înternetî yê. Mîyanê nê materyalanê tekonolojî ra televîzyon en rolo gird kay keno. Çunke ewro heme keyanê kurdanê Bakurî de televîzyon esto. Dewlete nê materyalî semedê vilakerdiş û bicakerdişê tirkî zereyê keyanê kurdan de bi hawayêko zaf aktîf xebetnena. Kurdî xebetnayîşê nê materyalan bi qey ziwanê xo de hema zaf pey ra yê, sist ê. Mesela, telewîzyonêk ke vîst û çar saetî weşanê lehçeyê zazakî (kirdkî) bikero hema zî çinî yo û no çî kemanîyêka zaf pîl a. Ganî kanalanê televîzyonanê kurdkî de programî vêşêr bi qey tutan û cênîyan bê. La çi heyf ke na babete de zî televîzyonê ma gureyê xo bica nêanê.

Mesela, bîyarê verê çimê xo, ma vacê çend fransizî ameyê têver û yewbînan dir herinda fransizkî bi îngilizkî qisey kenê. Şima do se vacê nê halî ra? Biraştî xeyalkerdişê nê halî asan nîyo û şima zereyê xo de vanê eke biraştî nê fransizî anakî çîyêk kenê no şermêko pîl o! Senî ziwanê înan fransizkî esto û bi ziwanê xo qisey nêkenê, ey caverdenê û şinê bi îngilizkî qisey kenê?! Labelê ganî ma verê verkan şermê xo rê -ke biraştî her roje Kurdistanê Bakurî de verê çiman de virazêno- peynî bîyarê! Ma kurdê Bakurî kirdkî yan zî kurmanckî caverdenê û dayîş û girewtişanê xo bi tirkî kenê! No çi şerm o!

Mekerê xo vîr ra ke tirkî ziwanê maya ma nîyo! Tirkî ziwanê maya tirkan o û tirkî zî kurd nîyê. Ser de zî dewleta tirkan bi nê ziwanî bi des serran heqaret ro ma kerdo. Senî îngilizêk kurd nîyo û na yewe ra ma îngilizkî ra vanê ziwano bîyanî, anakî ziwanê tirkî zî ziwanêko bîyanî yo û wayîrê ey ma nîyê, wayîrê tirkî tirk ê!

Kîşta heme kemasîyan û sistîyanê şarê ma yê bakurê Kurdistanî de bi têkoşînêko derg kurdkî (kurmanckî û zazakî pîya) bi hawayêk xo resna heta ewro. Ewro ra tepîya çîyo ke ma bikerê ganî ma ziwanê xo ser o vinderê û ma kamcayê Kurdistanî de benê wa bibê ma bi kurdkî qisey bikerê. Ganî ma tena bi qiseykerdiş qîmê xo nêarê û ma wendiş û nuştişê kurdkî zî (her di lehçeyan ra hebêk û eke eşkenê yê her diyan) bimusê.        

Ewro halê ziwanê kurdkî (hem yê zazakî û hem zî yê kurmanckî) hetê qiseykerdişî ra rind nîyo. Labelê no nêno a mana ke do ziwanê kurdkî nêeşko aver şîyêro. Semedê pawitiş û averberdişê ziwanê ma erey nîyo û ma eşkenê ziwanê xo saz bikerê û heme waranê heyatî de pê qisey bikerê. Herçiqas halê ziwanê qiseykerdişî rind nêbo zî, halê edebîyatê kurdkî yê nuştekî verê cû ra rindêr o. Û ganî ma hetêk ra qiseykerdişê kurdkî (kirdkî û kurmanckî) zêde bikerê û hetêna ra zî wendiş û nuştişê kurdkî zêde bikerê.*

Amed, 30.07.2012

_______________

* No nuşte "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 34, Dîyarbekir 01-15 tebaxe 2012, r. 5" de weşanîyayo.