zazaki.net
07 Oktobre 2024 Dişeme
Girdîya Karakteran : 12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto
07 Hezîrane 2015 Yewşeme 19:04

24 SERRÎYA KOÇKERDIŞÊ MELA EHMEDÊ PALO DE

Abdulhemîd YÛSIF

Mi bi rayîrê mamosta Ehmed Huseynî Mela Ehmedê Paloyî (1) şinasna, Homa rehma xo ro her diyan bikero. Wexto ke serra 1988 de mi dest bi wendişê kurdkî kerdbi, o wext kitabê kurdkî qedexe bî; çi wendiş, çi xo dir çarnayîş û çi zî xo het wedartiş.

 

Kitabê ke ma eşkayne peyda bikin yê Cîgerxwînî, Melayê Cizîrî û Ehmedê Xanî bî. Bê ke ez bi zûran pesnê xo bidî, mi nê wendêne. Yewna zî, Mele Palo estbi ke sey merdimêko nimite, nêasaye û tarîtîye de, kitabê ey binê çengê ma de la ma o nêşinasnayne.

Mamosta Ehmed Huseynî her wext derheqê senînîya sewîyeyê edebî û kulturî, çendînîya dereceyê afernayîşê ey de serebutê xo yê Paloyî dir vatêne. Nînan ra yewe wina bî:

"Reyke, wexto ke unîversîte de fakulteya edebîyatê erebkî de ez wendekar bîya, mamostayê ma derheqê gramerê fariskî de ma ra nuşteyêk waşt. No sipartek ma rê zaf giran bi, çimkî ma derheqê fariskî de zaf çî nêzanayne. Ageyrayîşê xo yê tehtîlêk de mi Mele Paloyî ra na mesela vate. Badê hîrê rojan ageyra mi ser ke na yo, derheqê persanê mamostayê ma de nuşteyêk bi hawayê akademîk, îlmî û bi edebîyatêko berz nuşto. Gama ke mi no nuşte da mamostayê xo, mamostayî va no nuşte neke goreyê şagirtîya mi, goreyê mamostatîya min o."

Mi rew Mela Ehmedê Palo dî, gama ke hema xo ser o bi, linganê xo ser o geyrayne, dorê Cirnike de şîyne û ameyne. O dirûvê ey verê çimê mi de yo. Wexto ke têkilîya mi nêzdî ra Rêzanê lajê Mele Paloyî dir virazîya, mi çend rey çend hevalan reyde serdanê Mele Paloyî kerd. La çi heyf ke o wext rewşa sihetê ey zêde baş nêbî, ma nêeşkayne tey suhbet bikin.

Badê ke kitabê Mela Ehmedê Paloyî "Dewr û Gera Kurdistanê" çap bi û resa wendoxan, mi çîyêkê xo yo vîndîbîyaye dî, çimkî hewceyîya mi bi wendişê şîîranê şaîrêkê bi nê hawayî zêde estbî.

Serebutanê ke mamosta Ehmed Huseynî derheqê Mele Paloyî de mi ra vatbî ra yewe zî wina ya:

"Reyke mi Mele Paloyî rê derheqê kitabê 'Rîsalet el-Xufranî' de qisey kerd. No kitabê nuştoxê namdar yê ereban Ebul Ela el-Me'errî yo. Mi behsê muhtewaya kitabî ci rê kerd; senî awan kerdo, terzê nuştişê ey, ro yewbînan barkerdişê fikran, ancî mi behs kerd ke no kitab hetê tarîxî ra çiqas muhîm o. Badê ke Mele Paloyî nê melumatî mi ra girewtî, qasê di aşman nêasa. La rojêk mi dî ke yew goroza kaxidan a qasê se pelî ha binê çengê ey de, wet ra yeno û mi ra va, ha na yo 'Civîna Nemiran' yanî bi kurdkî sey kitabê 'Rîsalet el-Xufran'î."

Mi bi naznameyê Kasî kitabê Mela Ehmedê Paloyî Civîna Nemiran ra, destnuşteyê ey ra qasê se rîpelî transkrîbeyê alfabeya latînkî kerdî la seba ke rewşa mi baş nêbî mi heme nêqedêna. Serra 2010 de mi destnuşteyî apey dayî lajê ey ke des hezarî beytî bî, welat û tarîxê Kurdistanî ser o bi hawayê dîyalogê mîyanê çend kesanê ke heqîqeten tarîx û komelê kurdan de estê qisey bîyêne.

Ez rîpelê verên yê kitabê "Civîna Nemiran" ke hema çap nêbîyo tîya neqil kena:

Pehlewî û Civîndarî

Pehlewî:

                   Diçim, dimînî

                   Riya Civînî.

                   Genim neçînî

                   Bi şewq û şîn î!

Civîndarî:

                   Divê bixwînî

                   Xwe zû bigînî

                   Bê cî derînî

                   Hê durr diçinî

Pehlewî:

                   Dengê dîlanê

                   Di vê meydanê

                   Rengê leylanê

                   Li ber baranê

Civîndarî:

                   Haha birader

                   Bibête tevger

                   Lat û ber û der

                   Tev têne xweser

Pehlewî:

                   Xewa min nayê

                   Di vê hewayê

                   Rengê çirayê

                   Bibêjim dayê

Civîndarî:

                   Divê bibînî

                   Ala hilînî

                   Defter bixwînî

                   Dijmin biçînî

Pehlewî:

                   Di vê belayê

                   Bi te xwuyayê

                   Ne kolî tabî

                   Li her cîya bî

Civîndarî:

                   Ev nav û nîşan

                   Ev deng û dewran

                   Bi dar û lêdan

                   Di qad û meydan

Pehlewî:

                   Tê der ji banî

                   Nabim xwuyanî

                   Dikim jiyanî

                   Li ber ziyanî

Civîndarî:

                   Were meydanê

                   Dakev dîlanê

                   Deşt û zozanê

                   Rengê cîhanê

Pehlewî:

                   Nakim tebatê

                   Di vê mezatê

                   Bême civatê

                   Bibêjim atê

Civîndarî:

                   Ev keyf û şadî

                   Şûrê xwe badî

                   Bi dîn û dadî

                   Di vî mezadî

Mela Ehmedê Palo 1920 de Sêraçûr (2) de ameyo dinya. Dayîk û bawkê zazî rê virazîyayo, yanî ey şitê dadîya xo bi lorîganê zaravayê zazakî şimito. Badê yeno Binxete û uca museno zaravayê kurmanckî, dima zaravayê soranî zî musneno. Her zarava ci rê berêk seba hezaran çekuyan, serebutan, şeklê qiseykerdişî, çimeyê pers û vateyanê têmîyanekan, ancî deyîr û tecrube û sanik û nameyê cayan akeno.

Seba ke dînê îslamî û kitabo pîroz bi erebkî yê coka hetêk ra ganî melayanê kurdan bi hawayêko pêroyî bi erebkî bizanayne, ancî hucreyan de wendekarî fariskî û tirkî zî musayne. Coka bingeyê nuştoxîya Mela Ehmedê Palo dewlemend bi. Zafbîyayîşê zaravayan bi xo zî dewlmendî ya. La zanayîşê ziwananê bînan destêko bîn dewlemendî ya.

Ferhengê ey ferhengêko orîjînal yê kurdkî yo, cumleyê ey tekuz û asan ê, dîmenê ey sey fîlmanê hîrêlet ê. Dûrdîyayîşê ey camê welatparêzîye ra yo; geyrayîş û tedbîr û têwgêrayîşê ey derguşê Kurdistanî ra yo. Cumleyê ey cumleyanê nuştoxanê verênan ra cîya yê, hemdem û hemmanayanê ey ra zî taybetî yê. Bêke o zor bido xo, beytanê ey ra felsefe herikîyeno, bêhemd boya ey vateyanê ey ra yena. Dewlemendîya manaya ca û dewranan zî balkêş a. Ferhengê Mela Ehmedê Paloyî ne şaxê Cîgerxwînî ra ne zî yê Cizîrî ra kemî nîyo labelê bi moral û muhtewaya xo ferhengêko taybet o. Çunke ey gelêk ziwan û zaravayan ra awa edebîyatî şimita.

Malzeme û hacetê beytanê ey kêrameye yê, wezn û terazû û rewanîya beytan de wayîrê nîşan û tuxrayêka taybete yo. Ancî bikarardişê malzemeyê nuştiş û afernayîşê edebî de çimeyê ey orîjînal ê, fikrê ey zî umîdê miletê ey ê:

Çiraya dewletê pêket

Cihê min ber dida xwînê

Divaya rûmetê rêket

Gelê min berdide kînê

Mela Ehmedê Palo bawerîya xo de muşexes û zelal bi, hêvîya ey bi şorişê Mela Mistefa Berzanî zaf zêde bî. Hertim vatêne xelasîya miletê kurdî û Kurdistanî do bi rayîrê Berzanî bo. O sey sembolê azadî, camêrdî û kurdperwerîye dîyêne. Ma zafê şîîranê ey de nameyê Berzanî vînenê:

Seydayê hêja, şêrê Berzanî

Pîrê dilovan yê hemî kurdan î.

Nav û dengê me te kir xuyanî

Bi ceng û mêrî daye cîhanê.

Kurdî sey miletanê bînan layîqê dewletêka xoserbîyaya û azade dîyêne, bi nuştişê kurdkî û bi serberzîye rayîrê kurdîtîye de seba naye tim xebitîyayêne.

Miletê kurdî o tena sey şaîr şinasnayne. La Mela Ehmedê Palo ziwanzan bi, derheqê gramerê kurdkî de kitabêk nuştbi, ancî ferhengêkê eyê tirkî-kurdkî estbi, bi nameyê "Pendên Ettar" kitabêk fariskî ra tercume kerdbi. No kitabê nuştoxê farisan o namdar Ferîduddîn Ettarî yo. La çi heyf ke muxaberatê Sûrîye dest na nê kitabî ser û berd.

Gelêk kitabê ey nika destê aîleyê ey de estê. Hewt dîwanê eyê şîîran estê. Pa ferhengê eyê tirkî-kurdkî yew kitabê eyê gramerî çap bîyo. Yew şîîra xo de vano:

Hinan welat firotin bi erzanî birader

Hinek mirtal û rot in ji bo Dehak û Ejder

Hîn rêberê neyar in, welat kirin perîşan

Ji bo dijmin hewar in, xistin derd û perîşan

Ez bi hêvî ya ke, ameye de ma bieşkin cuya ey hîna roşn bikin. Îmkanê ma zêde bibê, ma bieşkin eseranê ey çap bikin ke neslê ma yê ameyeyî edebîyatê eyê berzî ra fayde bivînê.

Peynî de na şîîra mi, çewresrojîya koçkerdişê seyda Mela Ehmedê Palo de ke mi serra 1991 de keyeyê înan de wendbî ez tîya pêşkêş kena:

DÎLANA PÊXEMBERAN

Gul vedibin, gul sor dibin

Hêk vedibin, çûk por dibin

Ser dengê van bilbila

Evîn çi zû kete dila

Biblbilo wer sazê bibêj

Govend gerî, şev bû dirêj

Dengê zirav digê hinav

Kîna têde weke pêlav

Îro cejn e, îro sûr e

Dîlan û cem û tembûr e

Di dîlanê çend exter in

Dêm ji sêv in, çav teter in

Tembur çi sazê wê xweş in

Exter hemû pê serxweş in

Li gorî wê ew dimeşin

Di dîlanê de bêheş in

Mi dît hene çend yek sitêr

Her kes li wan pirs û binêr

Yek jê dibên Palo ew e

Yê ku ji nû danîn hewe

Por bû sipî diran ketin

Çend sal di vî karê çetin

Pîrî dihat xurt û xedar

Bû payîz û zer bû buhar

Palo, ez jî wekî te me

Bindest û dilkole me

Li nav hozana bigere

Pêxember e, pêxember e

Wek keştîyek Çemê Ferat

Nermî re wan nik rojhelat

Carna wilo Palo dihat

Bi awir û bi kêferat

Li Cirnikê dizîvirî

Desmal li ber bê difirî

Palo serê gir girtiye

Palo îro pel girtî ye

Dema kete nav extera

Şewq û ronî da wan dera

_____________

1.No nuşte hûmara 37. ya rojnameyê înternetî Pênusa Nû, r. 4-6 de weşanîyayo. Mi kurmanckî ra açarna. (Roşan Lezgîn)

2.Sêraçûr yew dewa Pali ya. Dewleta tirkan nameyê na dewe kerdo "Güllüce". (Notê açarnayoxî)

Na xebere 4543 rey wanîyaya
No nuşte hema şîrove nêbîyo.