Aynı Kökten Gelen Zazakî ve Kurmancî Sözcüklerin Oranı

Dil ile ilgili yazdığımız kimi yazılarda veya röportajlarda Kürtçe diyalektlerinde, örneğin Zazakî ile Kurmancîde var olan sözcüklerin takriben % 80’inin aynı kökten geldiğini vurgulamışızdır. Yaptığımız tahmine dayalı bu oranı veriye dayalı bir tespit olarak ortaya koymak amacıyla bu çalışmayı yaptık. Neticede, aşağıda listesini sunduğumuz Zazakî ve Kurmancî 1000 sözcüğün 920’sinin, yani %92’sinin aynı kökten olduğu tespitine ulaştık.

Diller sistemsel yapılarıyla dil olduklarından, herhangi bir dilde kullanılan sözcüklerin %95 kadarı yabancı dillerden gelmiş olsa bile, bu durum, dilin dil olmasına halel getirmez. Dolayısıyla bir dilin kolları veya varyantları analiz edilirken asıl olarak sistemsel yapı analiz edilmelidir. Ama dillerin akrabalık durumunu ya da bir dilin dalları arasındaki ayrışmanın kronolojisini veya farklarını görebilmek için glottokronolojik ve leksikostatistik yöntemler de kullanılmıştır. Örneğin Morris Swadesh'in oluşturduğu liste, Aron Dolgopolski listesi, yine Leipzig-Jakarta listesini örnek gösterebiliriz.

Bu listelerin ortak özelliği, günlük hayatta kullanılan sözcüklerin referans alınmasıdır. Biz de bu çalışmada bu ilkeyi esas aldık. Ancak hazırladığımız listedeki sözcük sayısını kategorik başlıklar altında 1000’e tamamladık. Ama sadece Kürtçe olduğunu düşündüğümüz, biraz daha geniş tutarsak eğer, İranî dillere ait olduğunu düşündüğümüz sözcükleri aldık. Listede önce Zazakî sözcükler bold olarak, sonra Kurmancî sözcükler yer alıyor.

Yazıyı PDF dosya olarak okumak veya indirmek için burayı tıklayın>>>

ANATOMİYLE İLGİLİ ADLAR

aste: hestî

bêçîke: pêçî, tilî

belegoş: beleguh

bêrok: bêrok

beşne: beşin

beşnûbal: beşnûbal

bîbik: bîbik

binçeng: binçeng

birû: birû

biske: bisk

boç: boç

boçik: boçik

cênîge: cênîg

cîgere: cîger

çaqe: çaq

çare: enî

çene: çen

çeng: çeng

çerme: çerm

çice: çiçik

çikole: çikole

çilik: çilik

çim: çav

çîqane: çîqanek

çok: çok

dest: dest

dindan: diran

engişte: pêçî

fek: dev

firnike: firnik

firşike: firşik

gerdan: gerdan

gile: gulî

gilik: gilik

goş: guh

goşt: goşt

gozeke: gûzek

gunî: xwîn

gurçike: gurçik

guwan: guhan

hak: hêk

hêlik: hêlik, gunik

herçene: herçen

hêt: hêt

kaleke: kêlek

kankir: kankir

kapok: kapok

kepûge: kepû

kezebe: kezeb

kift: kift

kir: kîr

kisî: quz

laş: laş

lew: lêv

linge: ling

masûlke: masûlke

mezg: mejî

mil: mil

miyane: navteng

mîzûrik: mîzûrik

movik: movik

mûrik: mûrik

mûye: mû

nake: navok

navran: navran

nenûg: nenûg

ninge: nig

palûse: palûse

parsû: parsû

paştî: pişt

pehnî: pehnî

pirnike: pirnik

pişike: pişik

pîze: zik

por: por

poste: post

pudî: pudî

pûrt: pûrt

qame: qam

qaqote: qaqot

qerqote: qerqot

qevde: qevd

qiloç: qiloç

qine: qûn

qirike: qirike

qoç: qoç

qol: qol

qorike: qorik

reya: reh

ri: rû

roqela: rodî

sere: serî

serpelik: serpelik

sîne: sîne, sing

şatike: şatik

velge: gurçik

xape: xap

xirnoqe: xirnoqe

xirpik: xirpik

zar: zar

zerrî: dil

zilfe: zilf

zimbêlî: simbêl

ziqlûlike: ziqlûlik

ziwan: ziman

zûtike: zûtik

ZAMİRLER

ez: ez

min: min

ti: tu

to: te

a: ew

aye: ewê

o/ew: ew

ey/ê: ewî

ma: me, em

şima: hewe, hûn

enê: ev

ê: ew

înan: ewan

kam: kî

kamcîn: kîjan

SAYILAR

yew: yek

di, didi: du, dudu

hîrê: sisê

çar: çar

panc: pênc

şeş: şeş

hewt: hewt

heşt: heşt

new: neh

des: deh

yewendes: yanzdeh

diyes: duwanzdeh

hîriyes: sêzdeh

çares: çardeh

panciyes: panzdeh

şiyes: şanzdeh

hewtiyes: hivdeh

heştiyes: hijde

newiyes: nuwazdeh

RENKLER

belek: belek

binefşî: binefşî

boz: boz

bozik: bozik

çeqer: çeqer

çewres: çil

erxewanî: erxewanî

gewr: gewr

gewrik: gewrik

hêşîn: êşîn

hêşînboz: êşînboz

heştay: heştê

hewtay: heftê

hîris: sîh

kesk: kesk

kewe: şîn

lacîwerdî: lacîwerdî

mawî: mawî

mor: mor

neway: nod

nîlî: nîlî

pancas: pêncî

pembe: pembe

porteqalî: porteqalî

qehweyî: qehweyî

qer: qer

qizil: qizil

reng: reng

se: sed

sipî: sipî

siya: reş

sûr: sor

şeştî: şêşt

tarî: tarî

vîst: bîst

xakî: xakî

xeydbelek: xeydbelek

zerd: zer

ZAMANLA İLGİLİ ADLAR

adar: adar

aşme: meh; heyv

çarsibayî: çarsibê

çarşeme: çarşem

disibayî: dusibê

dişeme: dişeme

emşo: îşev

êre: êvar

ewro: îro

eylul: eylul

gulan: gulan

hamnan: havîn

hezîran: hezîran

hîrêsibayî: sêsibê

îne: în

kanûno peyîn: kanûna paşîn

kanûno verîn: kanûna pêşîn

menge: meh

nîmroje: nîvro

nîsan: nîsan

par: par

paşeme: pêşem

payiz: payiz

pêrar: pêrar

perey: pêr

roje: roj

serre: sal

sêşeme: sêşem

siba: sibê

sibat: sibat

şan: êvar

şeme: şemî

şewe: şev

tebax: tebax

temûz: temûz

tirpêrar: tirpêrar

tişrîno peyîn: tişrîna paşîn

tişrîno verîn: tişrîna pêşîn

vizêr: duh

wesar: bihar

yewşeme: yekşem

zimistan: zivistan

AKRABALIK ADLARI

ap: ap

bab: bav

bapîr: bapîr

bira: bira

birarza: birarzî

camêrd: camêr, zilam

cînî: jin

ciwan: ciwan

dadî: dê, dayik

dapîre: dapîr

emike: met

ete: et

kal: kal

kalık: kalik

kek: kek

keyna: keç

keyneke: keçik

laj: law

mêrde: mêr

mêrik: mêrik

nacînî: amojin

pîr: pîr

pîrik: pîrik

tut: zarok

veyveke: bûk

vistewre: tî, xezûr

vistûrî: xesû

warza: xwarzî

waye: xweng

wesnî: hewî

xal: xal

xalcînî: xalojin

xaltî: xaltî

xesû: xesû

xezûr: xezûr

xort: xort

zama: zava

HAYVAN ADLARI

aske: ask

aspije: sipî

astor: hêstir

başoke: başok

beq: beq

beran: beran

bergîr: bergîr

bete: bet

beytike: beytik

bilbil: bilbil

bilindire: bilindir

bize: bizin

bizêke: kahrik

bocî: bocî

boxe: boxe

canî: cahnî

cehş: cehş

cewrik: cewrik

cinawir: cinawir

çêle: çêle

çîrre: çîrr

çûçike: çûçik

darnequr: darnequr

dele: dêl, dêlik

deleverge: dêlegur

dewar: dewar

dîk: dîk

dîksilêman: dîksilêman

dimpiştik: dûpişk

dodo: dodo

ga: ga

gakovî: gakovî

gamase: gamasî

gamêş: gamêş

gizûz: gizûz

golik: golik

harwêş: kerguh

hechecike: hechecik

hêlû: hêlû

her: ker

hinge: mêşhingiv

hût: hût

kare: kar

karxesî: karxesî

karxezale: karxezal

keçe: kêç

keftar: keftar

kelce: nêrî

kerce: qijnik

kerge: mirîşk

kerkence: kevjal

kerm: kurm

kesa: kusî

kesareqe: kûsîreq

kevoke: kevok

kewe: kew

kêzike: kêzik

kihêle: kihêl

koremûş: kormişk

kudik: kudik

kulî: kulî

kund: kund

kutik: kûçik

kuze: kuze

leglege: legleg

leyir: çêle

lûye: rovî

manga: mange, çêlek

mankere: manker

mar: mar

marmase: marmasî

mase: masî

masewere: masîxwur

mayine: mihîn

merre: mişk

mêse: mêş

mêşine: mêşin

mîrçike: çûçik

mîye: mî

morcele: kurmorî

mozebeş: mozebeş

mozeqerte: mozeqert

mozik: mozik

nûtike: nûtik

paşpaşok: paşpaşok

pepûk: pepûk

pes: pez

peskovî: pezkovî

piling: piling

pisînge: pisîk

qantir: qantir

qertel: qertel

qijike: qijik

qijnik: qijnik

qîncele: beq

quling: quling

sak: sak

sipe: seg

sûsike: sûsik

şalûl: şalûl

şaneyê maran: şehê maran

şepale: şepal

şêr: şêr

şeytanok: şeytanok

tertûr: tertûr

tîremar: tîremar

tûşke: gîsk

varike: varik

vereke: berxik

verg: gurg

viştere: conega

wawik: wawik

wehş: wehş

werşeq: werşeq

xone: xone

xoz: beraz

zerence: kew

zerzûr: zerzûr

BİTKİ ADLARI

adiroke: agirok

belû: berû

beybûne: beybûn

binefşe: binefş

birinc: birinc

cew: ceh

cewdasî: cehok

çîmen: çîmen

dirrike: dirrik

erûge: erûg

eynzel: eynzel

gilgil: gilgil

gizêr: gizêr

gizgizok: gizgizok

goze: gûz

gule: gul

gulike: gulik

hengure: hengur, tirî

încase: încas

kenger: kereng

kengernebî: kengernebî

kizwane: kizwan

kufkarike: kuvark

kuncî: kuncî

kundirêke: kundirêk

kuye: kundir

lafoke: lafok

lale: lale

lêxindûr: lêxindûr

lihûz: lihûz

mazi: mazî

mewe: mêw

miro: hirmî

nefele: nefel

nesrîne: nesrîn

nîske: nîsk

peme: pemû

petêxe: petêx

pindik: pindik

pirpar: pirpar

piyaz: pîvaz

pûne: pûng

qamîş: qamîş

ribeyse: ribeys

saye: sêv

simaq: simaq

sinc: sinc

sipîndar: sipîndar

sîr: sîr

sîrime: sîrim

sosine: sosin

şadanik: şadanik

tirşike: tirşik

tolike: tehlik

tûye: tû

tûzik: tûzik

vame: bihîv

vilike: kulîlik

xerdel: xerdel

xewxe: xewx

xiyar: xiyar

xorzena: pîvok

zebeş: zebeş

zerdalî: zerdalî

zil: zil

zûl: zûl

GÜNLÜK YAŞAMLA İLGİLİ SÖZCÜKLER

adir: agir

agahî: agahî

aloz: aloz

alozî: alozî

amade: amade

apey: paş ve

ardî: ard, arvan

ardû: ardû

arêwan: aşvan

arêye: aş

ariş: ariş

asan: hêsan

asin: hesin

asnawe: ajne

astere: sitêrk

awe: av

axur: axur

bajar: bajar

bakur: bakur

balişna: balîf

ban: xanî

banî: banî

bar: bar

bare: pahr

barî: barîk, zirav

bask: bask

baş: baş

başûr: başûr

bawer: bawer

bazar: bazar

bazin: bazin

bazirgan: bazirgan

ber: derî

bêrî: bêrî

beroş: beroş

berrî: berrî

berz: bilind

bexçe: bexçe

bext: bext

beyar: beyar

bijî: bijî

biloq: biloq

bilûre: bilûr

bin: binî

birîne: birîn

birrik: birrik

birûsk: birûsk

bismar: bismar

bizmik: bizmik

bizote: pizot

borazan: borazan

borî: borî

bostan: bostan

cenan: cenan

ceng: ceng

cêr: jêr

cerr: cêrr

cile: cil

cite: cot

citêr: cotyar

ciwîn: cuxwîn

cor: jor

cote: cot

cû: jî

çakûç: çakûç

çardaxe: çardax

çare: çare

çayir: çayir

çeke: çek

çem: çem

çend: çend

çep: çep

çerçî: çerçî

çi: çi

çikûs: çikûs

çilaqe: çilaqe

çilek: çilek

çilmî: çilm

çime: çavî

çinê: tune

çûle: çûlik

dare: dar

darû: darû

def: def

dej: êş

delal: delal

delalî: delalî

deq: deq

derd: derd

derg: dirêj

derman: derman

derûdor: derûdor

derya: derya

derzinî: derzî

dês: dîwar

desmale: desmal

deste: deste

destûr: destûr

deşte: dirûtî

dewxe: dewx

dêza: dîzik

dibûrî: dibûrî

dîlane: dîlan

dim: dûv

dims: dims

dîn: dîn

dîwar: dîwar

dizd: diz

do: dew

dolabe: dolab

dore: dor

dozdar: dozdar

doze: doz

dû: dû

dûman: dûman

dûrî: dûr

êdî: êdî

eger: eger

eke: heke

elbe: elb

engîştrane: engulîsk

erd: erd

erey: dereng

erj: erj

erjaye: hêja

eşêfe: eşêfe

ezman: ezman

faqe: faq

fise: fis

gane: ganî

gawan: gavan

gaze: gaz

gazinc: gazinc

geli: gelî

genim: genim

germ: germ

gezi: gezî

gi: gû

gijik: gijik

gil: gulî

gilêzge: girêz

gilok: gilok

gilover: gilover

gir: gir

gird: gir

gole: gol

goşare: guhar

goşdar: guhdar

goşe: goşe

govende: govend

guhere: guher

guldane: guldank

hak: hêk

halîn: hêlîn

hêdî: hêdî

hefsar: hefsar

hêga: zevî

helm: helm

hember: hember

hemkar: hemkar

hengemîn: hingivîn

her: her

hered: xeyd

herrî: herrî

hêrs: hêrs

hewar: hewar

hewn: xewn

hewr: ewr

hewş: hewş

hinare: hinar

hiş: hiş

hişyar: hişyar

holike: holik

honik: hênik

hûmare: hejmar

huye: bêr

jan: jan

jehr: jehr

kalan: kalan

kan: kevn

kankil: kakil

kar: kar

kardî: kêr

kaş: kaş

kebanî: kevanî

kede: ked

kemere: kevir

kêmî: kêm

kendal: kendal

kepire: kepir

kerr: kerr

kerra: kevir

kêrû: kêrû

kes: kes

kesek: kesek

kevan: kevan

kevze: kevz

kewçike: kevçî

kewş: kewş

keya: keya

keye: mal

kil: kil

kilm: kin

kince: kinc

kişte: kuştî

ko: çiya

kone: kon

kor: kor

kox: kox

kuçike: kuçik

kuling: kuling

kulm: kulm

kurtan: kurtan

kuwari: kewar

kûz: kûz

lane: landik

laser: lehî

lavey: lava

leme: lem

leng: leng

lep: lep

lewe: lêv

lewleb: lewleb

lez: lez

lîs: lîs

lîş: qirêj

lûle: lûle

mal: mal

masegêr: masîgir

mast: mast

mastêr: kovik

mehîre: mehîr

mehşilêre: mehşêl

melêvî: melêb

merde: mirî

merdim: meriv

mereke: merek, kadîn

merg: mirin

merge: mêrg

meşke: meşk

meydan: meydan

meyman: mêhvan

meywe: meywe

miç: maç

mij: mij

mirad: mirad

mird: têr

mîzî: mîz

namdar: navdar

name: nav

namûs: namûs

namzed: namzed

nan: nan

nas: nas

naşîn: naşîn

nator: nator

naxir: naxir

nekule: nikul

nerm: nerm

newe: nuh

nêweş: nexweş

nezan: nezan

nîre: nîr

nizim: nizim

pahlewan: pahlewan

pal: pal

palan: palan

palase: palas

palax: palax

paldûm: paldûm

pale: pale

paleyî: paleyî

palike: palik

pank: pak, paqij

parêz: parêz

pars: pars

parsek: parsek

parzûn: parzûn

paskul: pihîn

paye: paye

pehn: pehn

pehnî: pehnî

pel: pel

penc: penc

peşmî: hirî

peymane: peyman

pilîj: pilîjk

pirocine: bêjing

pişkoce: pişkoc

polad: polad

pot: pot

pûş: pûş

qaf: qaf

qalik: qalik

qalind: qalind

qaş: qaş

qaşil: qaşil

qelûne: qelûn

qerax: qerax

qeşa: qeşa

qirêj: qirêj

qirm: qirm

qot: qot

qulat: qulat

qûm: qûm

raşt: rast

raşte: raste

rayir: rê

raywan: rêwî

rêçe: rêç

remil: remil

rew: zû

rewşe: rewş

rewte: rewt

rez: rez

rime: rim

rişme: rişme

roj: roj

rojawan: rojava

rojhilat: rojhilat

rûmet: rûmet

ruwen: rûn

saz: saz

sazbend: sazbend

sede: sade

sênc: sênc

ser: ser

serbar: serbar

serd: sar, serma

serecêr: serejêr

sermiyan: sermiyan

serpale: serpale

serradî: serrad

serserî: serserî

serxweş: serxweş

sil: sergîn

sîle: sîle

silope: silop

sim: sim

sist: sist

sivik: sivik

siwarî: siwarî

sol: sol

sole: xwê

sond: sond

şah: şah

şahî: şahî

şalûşapikî: şalûşapik

şane: şeh

şanike: şanik

şeher: şeher

şenik: sivik

şewate: şewate

şilî: şilî

şîrîn: şîrîn

şit: şîr

şiwane: şivan

şorik: şorik

şûr: şûr

tace: tac

tar: tar

tarûtûr: tarûtûr

tase: tas

tavilî: tavilî

tay: hindik

têkilî: têkilî

teli: sitirî

tenî: tenî

tenya: tenê

terrn: terrn

tewe: ta

tewş: tewş

teyrike: teyrik

teyşan: têhn

teze: teze

tif: tif

tîjî: tav

tinaz: tinaz

tire: tir

tirş: tirş

tolaz: tolaz

tole: tovil

toqe: toq

tov: tov

toxim: toxim

tûj: tûj

va: ba

varan: baran

vaş: giha

vaştûrî: das

vate: gotin

velg: çilo

veng: deng

veng: vala

verpal: berpal

vewre: berf

vînce: benîşt

vindî: winda

vîr: bîr

viran: tazî

vîya: bî

vîyale: bî

vîyer: bihur

ware: war

waştî: xwestî

wele: xwelî

wêran: wêran

werd: xwarin

wuşk: hişk

xam: xam

xasûg: xasûg

xem: xem

xemil: xemil

xêv: xêv

xêze: xêz

xîçe: xîç

xilike: xilik

xincere: xincer

xînt: xînt

xirxal: xirxal

xişike: xişik

xivête: xivête

xorin: kûr

zaf: zaf, pir

zana: zana

zengû: zengû

zerd: zer

zerrn: zêr

zibil: zibil

zîl: zîl

zîn: zîn

zinar: zinar

zinde: zinde

zîrç: zîrç

zirna: zirna

BASİT FİİLLER