Fekê Pîyê Mi ra Çend Meseleyî - II

Qismo yewin de, pîyê mi behsê qebîlaya ma Keyeyê Hecî Harûnî, meselaya Hemdî Begî û lacê Şukrîyê Evdrehmanî Refoyî kerdbi. Eno qisim de, verî, behsê Hecî Harûnî û Nêrib ra yew mehkûmî keno. Dima zî, behs keno ke Hecî Harûnî malê kalikanê xwu senî Hemdî Begî ra tepîya girewto.

Hecî Harûn Aslan (1906-1986)

Mi persa, pîyê mi cewab da:

-Bawo, meselaya Hecî Harûnî û weyekerdişê yew mehkûmî estbî, ti eşkenê qal bikerê?

Ê. Nêrib ra bi nomeyê Ehmedî yew merdim estbi. Eno Ehmed mehkûm bi. Ehmed û sewbîna hevalê xwu yê mehkûmî koyê Deydivonî[1] de eskerî dir şer kenê. Ehmed birîndar beno. Mi o nêdî la mi lacê yê dî. Nomeyê Lacê yê Emîn bi. Emîn yew merdimo qurre bi, zimbêlî tadayne, xwu ra razî bi. Enê mehkûmî Nêribijî biyê, eynî sey şarê teberî yê inkayî, vatêne “Ma dewlete rê sere ronênanê. Û dewlete bêro ma ser, ma zî aye dir şer kenê.” Eno şer de, yew datê Ehmedî û di hebî eskerî kişîyenê. Seke mi va, Ehmed zî birîndar beno. Hawayo ke Ehmedî neqil kerd, o bi ê halê xwu yê birîndarî di rojî û di şewî koyê Deydivonî ra ver bi keyeyê ma ameyo. Ehmedî pîyê mi ra vato “Ez wexto ke birîndar biyo, mi xwu rê va ‘Ena dinya de, mi rê wahîrtî biko, ko yew Hecî Harûn bo.’”

-Wexto ke ena mesela qewimîyena, bawkal Hecî Harûn zewecîyaye biyo yan ezeb?

Zewecîyaye biyo. La eyo çax, Kejê dir zewecîyaye biyo. Maya ma eyo çax çinê biya.

-Mi fam kerd.

Pîyê mi Hecî Harûn zî eyo wext semedo ke Hemdî Begî ra malo ke bawkalonê ey ra dey rê mendo wazeno, Hemdî Beg semedê kiştişê pîyê mi emir dono. Pîyê mi vatêne “Rojêk, ez dewa ma ra vîyertêne, Hecî Mistefayî ninga xwu sawite ninga mi ra û va “Qirarê kiştişê to diyayo!” Pîyê mi va “Ez zî şiyo mi el bombasî û sîleh girewt, kom bierzo mi ser, ez zî ko miheqeq yew di tenon bikişo. Her roje heta taştare ez peyê berê xwu de roniştêne, paweyê merdimonê Hemdî Begî vindertêne.” Pîyê mi vatêne “Mi dî ke ber diya piro. Mi va ‘Kejê, şo biewnî veyne kom o?’ Keje şiye omeye, va “Hayloo, willay yew merdimo koçê gunî ho verê berî de!’” Pîyê mi vono “Kejê, şo baş biewnî! Nêbo yew xwu mexsûs biceno gunî ro û bêro mi bitepîşo?” Keje şona baş ewnîyena û tepîya ageyrena vona “Eno merdim, gule ginayo sîneyê yê ro, kişta bînê ro eşto teber.” Hetta, vona “Wexto ke ginayo piro, sey moze şiyo zere û kişta bîne helqetnaya.” Pîyê mi va “Ez şiyo mi eno mêrik girewt zere. Mi senî çila taviste, mi o şinasna. Ez ewnîyayo ke lacê Şahînê Şemî Ehmed o.” Nêrib ra yo. Pîyê mi va “Mi va ‘Ehmed!’ Ehmedî va ‘Eee.’ Mi ewnîya ke zon fek de çinê yo. Mi girewt, hema lezûbez cilê yê pira vetî û erd de derg kerd. Mi midaxeleyê birîna Ehmedî kerd.” Pîyê mi va “Yo di rojî û di şewî xwu nêarqilîya.” Pîyê mi vatêne “Ez şiyêne mi goşê xwu nayne qelbê yê ser, eke qelbê yê dono piro.” Va “Behdo, xwu arqilîya. Mi va eno çi hal o?” Va “Ehmedî vat ‘Hal û meseleyê ma inawa yo. Ma û eskerî şer kerd, ez biyo birîndar.” Pîyê mi Ehmedî ra vono “Yaw Ehmed, ez inka to teber biko, ti mirenê. Û eke bizonê bêrê ke ez ha ewnîyena to ra, hukmat mi kişeno.” Çimkî yew meselaya siyasî bî.

-Yew meselaya siyasî bî, ne?

Eynen. Va “Mi neway rojî Ehmed miqayt kerd. Û mi o weş kerd. Mi o mereke de limitbi. Rojêk Komikeya Hecî Silêmonî o dîyo, aye zî tu kesî ra nêvato.” Va “Ehmed behdo ke weş bi, yê va ‘Mi berê dewa Dêrimtî[2]. Keyeyê kerwoyonê mi hê weyra, mi berê weyra.’”

-Dêrimtî kamca ya?

Maya mi va: Ena dewe ha deşte de.

Pîyê mi dewam kerd: Pîyê mi va “Rojêk, paleyî hê paleyî kenê, ez zî ha yin temaşe keno. Mi dî ke nişka ra eskeron dorûverê ma girewt. Tifingî raşt kerdî bi ma û va ‘Şima miyon ra Harûn kom o? Wa destonê xwu hewano.’” Pîyê mi va “Mi va ‘Ez o.’ Mi dî destê mi dayî kelepçe ro û ez berdo.” Mevaje ke yew-di rojî pira ver, birayê Ehmedî yeno keyeyê pîyê mi û bermeno vono “Hecî Harûn, datê ma kişîya û birayê mi zî nêaseno. To nêdîyo?” Tabî, Ehmed pira ver pîyê mi ra vono “Yew bêro persê mi biko, ti nêvacê mi o dîyo.” La pîzeyê pîyê mi enê mêrikî veşeno û yê ra vono “Meraq meke, Ehmed weş o.” Mevace ke birayê Ehmedî şono miyonê hevalonê xwu de vono “Ehmed weş o.” Behdo miyonê hevalonê Ehmedî de mesele vecîyeno, hevalê yê zî xwu miyon de donê pêro. Enê ser o, êyê ke tepişîyenê, vonê “Hal û mesela inawa, inawa ya. Ehmed keyeyê Hecî Harûnî de mendo.” Esker zî yeno pîyê mi tepişeno. Pîyê mi va “Ebayê Ehmedî zî keyeyê mi de mendbî. Yew qilça birîsmîne zî pira bî. Esker wexto ke erzeno keyeyî ser, eya eba û qilça birîsmîne veyneno.

-Birîsm çina yo?

Birîsm, îpeg o.

Maya mi va: Verî, kom bibîne veyveke, birîsm ra fiston deştêne dayne xwu ra.

-Mi fam kerd.

Pîyê Mi dewam kerd: Pîyê mi va “Eskerî hem eba hem qilça birîsmine û di hebî altûnê Keje estbî, girewtî berdî. Emrê Ellayî, tifingê mi zî zereyê yew hare de bi. Kejê semedo ke qiram[3] tafînayo, tifingê mi dalde de mendo, eskeran tifing nêveynayo.”

Pîyê mi dewam kerd va “Yin uta ra ez girewto berdo Muqrîyon.[4] Rayir ra eyo ke sîla dano mi ro, eyo ke paşkil dono mi ro, eyo ke dîpçik dono mi ro. Ez zî neng û nengeşor yin ra çineno, mard û pêrdê yin rê duz şono. Mi va ko nêresê Muqrîyon mi bikişê. Ma hema ko de bî. Ez yew gome ageyrayo ewnîyayo xwu dima. Mi ewnîya ke Rîza Çawiş, tifingê yê ho mil de, ma dima yeno.” Xwura Rîza hem xalê pîyê min o, hem zî eyo wext bekçîyê dewe bi. Pîyê mi va “Rîza wexto ke ome resa bi ma, yin hînî nêda mi ro. Yin ez berdo Muqrîyon. Ehmed Çawiş û Dilbe ra yew merdim mi rê biyî kefîl ke ez şêrî ê merdimî bitepişî biyarî. Ehmed Çawiş û ê merdimê Dilbeyîjî mi ra va ‘Biewnî ma ra! Ma to rê biyî kefîl, ti bireme şo Binê Xete, ma ko vacê ma biyî kefîl, la tepîya nêome. Ma ko yew hawa xwu bifeletnê.’ Ey çaxon tam wextê Elî Barûtî bi. Elî Barûtî sereyî dirakerdêne!”

-To va “Wextê Elî Barûtî bi?”

Eynen, Elî Barût yew merdimo zaf zilimkar biyo. Ena mintaqayê Hêneyî de sereyê zaf merdimon dirakerdo. Pîyê mi va “Ez eya şewe omeyo keye. Roja bîne ez warişto rayir kewto ver bi Diyarbekir şiyo. Mi va ke ez şêro ê merdimî biveyno û vaco hal û mesela inawa ya. Ez nizdîyê Diyarbekirî de biyo, mi dî ke suwarîyon destê yi kelepçe kerdê, ha yê, gênê benê. Hukmatî hinî ke o tepişt, fek mi ra zî verada.”

-Ti eşkenê meselaya Hemdî Begî û Hecî Harûnî qal bikerê?

Pîyê mi hema wexto ke şenik beno, derheqê malî de Hemdî Begî dir keweno minaqeşe. Hemdî Beg hema eyo wext pîyê mi ra vono “Harûn, mela ti nêmonê. Eke ti bimonê, ti ko zaf siyaseton biyarê mi sere de.” Hetta, pîyê mi Hecî Harûn, semedo ke zaf keweno malê xwu dima, yew şêxê Hezonî yê ra vono “Ez çi bikim malê dunyayê, heta kînga bimeşim?” Yanî ti zaf mal ra hes kenê. Pîyê mi behdo ke pîl beno, Hemdî Begî dano mehkema. Hemdî Begî ra Bêlim, Qorîte, Enzeleke, Erdê Helê û zaf cayan Hemdî Begî ra tepîya gêno.

-Hawayo ke ti vanê, çend perçeyî malê xwu Hemdî Begî ra tepîya girewto?

Heştiyes perçeyî estê.

-Enê perçeyî pêro zî xişin biyê, yan nê?

Tabî, pêro zî xişin biyê. Evdo wexto ke aqil perneno enê malî gêno roşeno dono Hemdî Begî. Eno semed ra şerîetî gore zî yew merdim wexto ke kêmaqil bo, ê merdimî dir tîcaret nêbeno. La Hemdî zonayo Evdo delû yo, reyna zî malê yê pêro erînayo. Xwura behdo, dewlete zî qarşî begon de biya û eno semed ra pîyê mi mehkema qezenc keno.

Maya mi ancî dekewte miyanê xeberdayişî, va: Bawkal Hecî Harûn yew merdimo zaf biaqil bi. Vatêne “Keynê mi, wexto ke şima bizekonê xwu berê yabon û bizêkê şima dekewê xeleyê yewî miyan, şima dima meşêrêne. Wa bizêke tede bo, şima caverdê şêrê. Wa yewo lacîn şo eya bizeke veco.”

Dima pîyê mi reyna dewam kerd, va: Wexto ke pîyê mi mehkema qezenc kerde, Hemdî Begî va “Pereyê ke mi dayê Evdoyî, eyê peron bidê.” Tabî, Cemê Helê û Eyşikê Helê pereyê Hemdî Begî nêdayne, la vatêne “Eno malê bawkalonê ma yo zî.” Û bawkal hîseyê yin zî dono.

-Bawkal Hecî Harûn û Hemdî Beg şiyêne mehkema, yan o û lacê Hemdî Begî şiyêne?

Bawkal û Hemdî Beg nê, o û lacê Hemdî Begî Hilmî Beg têdir şiyêne mehkema. Heta bawkal û Hilmî Begî yewnon ra zaf hes kerdêne. Bawkalî vatêne “Hilmî Begî uta ra veng dayne mi, ma piya şiyêne Licê mehkema. Mehkema de, yi midefeayê xwu kerdêne mi zî midefeayê xwu kerdêne. Ma têdir nonê xwu werdêne. Mayîna Hilmî Begî biye, eya mi çinê bî. Wexto ke ma omeyne keye, toyn ca ez weniştêne mayîne, toyn ca zî Hilmî Beg.”

_______________

[1]Deydivon: Beynatê Hêneyî û Pîranî de yew koyo berz o.

[2]Dêrimtî: Ena dewe girêdayeyê Diyarbekirî ya. Dewlete nameyê ena dewe bedelnayo resmîyet de kerdo “Durumlu.”

[3]qiram: Yew vaş o. Zemanê verî tayê cayan de eno vaş tavistêne û sey çila roşin kerdêne.

[4]Muqrîyan: yew dewa Hêneyî ya. Dewlete nameyê ena dewe resmîyet de kerdo “Anıl”.