Festîvalê Hewramîyan de - III (Çekuyî)

Bi beşdarîya Festîvalê Hewramîyan, mi bineyna nêzdî ra hewramî şinasnayî, mi firsend dî ke ez tayê çekuyanê Hewramî arêdî, ancî mi tayê cumleyê Hewramî û Kirdî dayî têver.

Qenaetê mi gore, Hewramî û Kirdî tam yew nêbiyê. Kirdkî çiqas nêzdîyê Kurmancî û Soranî ya hende nêzdîyê Hewramî ya. Mesela, antişê fîlan de Hewramî de zî eynî sey Kirdî nêrkî, makî û zafhûmarî esta. La zafê qaydeyanê bînan de Kirdî û Kurmancî pêmanenê. Mesela, hetê oblîkî ra, hetê ergatîvî ra Kurmancî û Kirdî motamaot pêmanenê. Eke zaf verê cû Kirdî û Hewramî yew biyê zî, dima Hewramî ser o tesîrê Farisî zaf biyo, Hewramî vurîyaya la Zazakî hîna pak menda. Zazakî xisûsîyetê Kurdkîya kane hîna zaf muhafeze kerdê. Mesela, kek Ehwen Horamî va, tayê şiîrê Hewramî ke tiya ra se û pancas serrî verê cû nusîyayê de zemîrê “ez” esto. La nika şar enê zemîrî nêşixulneno, tenya zemîrê “min” mendo.

Herçiqas çekuyê ma yê mişterekî zaf bê zî ez bawer nêkena ke kirdê ma û hewramî reyêk de yewbînî ra fam bikerê. Seba ke ma yewbînan ra fam bikerê, lazim o ke ma demeyêk piya bimanê û seba famkerdişî xeyret bikerê, eleqe nîşan bidê, bi hawayêko xisûsî bala xwu bidê ziwanî ser. Mesela, tiya ra dades serrî verê cû mi fekê Dêrsimî ra zî fam nêkerdêne la nika ez weş fam kena.

Demeyê festîvalî de hetêk ra ma festîval tehqîb kerd la hetêk ra zî ma çekuyê Hewramî arêdayî. Qismêkê înan mi bi xwu persayî, qismêk zî gama ke înan qisey kerdêne, mi fekê înan ra arêdayî. Ez tiya çend çekuyan û çend cumleyanê Hewramî ke mi arêdayî, pêşkêş kena:

FERHENGEKÊ HEWRAMÎ - KIRDÎ (ZAZAKÎ)

ap (n): ap (n), dat (n)

asyaw (n) / aşyaw (n): arêye (n)

asyawan (n): arêwan (n)

asyawani (m): arêwane (m)

awî (n): awe (m)

balaben: bilûre (m)

bêşîke (m): bêşîge (m), derguşe (n)

bîber (n): bîber (n), bacike (m), îsot (n)

birîng (n): hevrîng (n)

bizî (m): bize (m)

bwullî (m): welî (m), wele (m)

cerre (n): cerr (n)

cor (n): cor (n)

cûcellê (m): çuçike (m), lîçike (m), leyreke (m)

daristan (n): daristan (n)

das (n): vaşturî (m)

deng (n): veng (n)

dere (n): dere (n)

desar (n): destare (m)

destedim (n): birke (n), şûrik (n)

destkêş (n): lepik (n)

dêzah: dêza (m)

dih: dewe (m)

dîwar (n): dîwar (n), dês (n)

dîwardî (m): meqes (n)

dîyar (n): 1.me’lum, dîyar (n) 2.dîyar (n), cor (n)

doyine (n): doyine (n), keşk (n)

durele (m): bilûre (m)

eçikucî (m) heçkucî (m): eşkice (m)

êlyane (n): halîn (n), halên (n), alîng (n)

engurî (m): engure (m)

êr (n), ayir (n): adir (n)

êsa, îse: nika

eske (n): kondês (n)

faqe (n): faqe (m)

ferncî (m): êleg (n) (êlego mexsusê Hewramanî)

gaw (n): ga (n)

gawe (m): manga (m)

gawsin (n): sirsî (m)

gicî (m): kincî (zh)

gile (n): gil (n)

gor (n): gor (n), gore (m)

goristan (n): goristan (n)

goşe: goşe (n)

hak (n): hak (n)

hamîn (n): hamnan (n), hamin (n)

hare (n): destare (m)

hengvîn (n): hengemîn (n), engemîn (n)

heqbe (n): heqbe (n)

hewcar (n): aletê cite

hêzim (n): êzime (m)

hîzî: vizêr (n)

hoşe (n): weşe (n), gûşe (n)

hûnî (m), wûnî (m): gonî (m), gunî (m)

kardî (m): kardî (m)

keleşêr (n): dîk (n)

kemer (n): kemer (n), kerre (n)

kergî (m): kerge (m)

killawe: kilawe (m)

kinaçê (m): kêna (m)

kitêb (n): kitab

kunc (n): kunc (n)

lingî (m): linge (m)

mam (n): ap (n), dat (n)

mejg (n): mezg (n)

meşke: meşke (m)

mêwî (m): mêwe (m)

mirîçilî (m): mîlçik, -e, mîrçik, -e

mîrkut (n): sercûnî (n)

nal (n): nale (n)

nîre (n): nîre (n)

pa: linge (m)

pasar (n): sifirne (n)

paşne (n): paşne (n)

payîz (n): payîz (n)

perawerê: perarey

perê (n): perey

pişe (m): pişe (m), pisinge (m)

pîyaz (n): pîyaz (n)

qelem (n): qeleme (m)

qolî hewcar: hengaje (m)

raz: sanike

rojname (n): rojname (n)

sawî (m): saye (m)

simaq (n): simaq

sowz: kesk (n), hêşîn (n)

sûç (n): goşe (n)

şerbe (n): şerbik (n)

şêxre (n): şixre (n)

şîmşêr (n): şimşêr (n), qilîç (n)

şut (n): şit (n)

tewêl (n): çare

tewenî (m): kerra (m), kemere (m), sî (m)

tewergî (m): torge (m)

tîsk (n): tilmik (n) (weşeyo qijkek, nêmeyê weşeyî)

tuyî (m): tuye (m)

vamî (m): vame (m)

varan (n) / waran (n): varan (n), varite (m), dijne (m)

varikî (m): varike (m)

wallî (m). waye (m)

war (n): war (n)

wêjenî: vînce (n), vîncele (n)

werg (n): verg (n)

werwe (m): vewre (m)

wezî (m): goze (m)

wezllî (m): gozêre (m)

wihar (n): wisar (n)

wilî (m), vilî (m): vile (m)

xencer (n): xincere (n)

zeng (n): zengil (n)

zimsan (n): zimistan (n)

zincîr (n): zincîre (m), rêzile (m)

ZEMÎRÊ KESÎ (ŞEXSÎ)

min: ez, min (yh)

to: ti, to (yh)

ad (n): o, ey (n)

ade (m): a, aye (m)

ême (zh): ma (zh)

şime (zh): şima (zh)

adê (zh): ê, înan (zh)

NAMEYÊ ROJAN

şemme: şeme

yekşeme: yewşeme, bazar

duwêşeme: dişeme

yerêşeme: sêşeme

çwarşeme: çarşeme

pencşeme: panşeme

cum’e: îne

HÛMARÎ

yow: yew (1)

duwê: di, didi (2)

yerê: hîrê (3)

çwar: çar (4)

pênc: panc (5)

şîş: şeş (6)

hot: hewt, hot (7)

heşt: heşt (8)

now: new (9)

deh: des (10)

yazde: yewendes (11)

duwazde: duwês (12)

sîyazde: hîrês (13)

çwarde: çarês (14)

panzde: pancês (15)

şanzde: şîyês (16)

hevde: hewtês (17)

hijde: heştês (18)

nozde: newês (19)

vîst: vîst (20)

sî: hîris (30)

çil: çewres (40)

se: se (100)

yerê sey: hîrê sey (300)

hezar: hezar (1000)

MESDERÊ KARAN

berdey: berdene, berdiş

kerdey: kerdene, kerdiş

nusey: nuştene, nuştiş

waney: wendene, wendiş

wardey: werdene, werdiş

watey: vatene, vatiş

wirazney: viraştene, viraştiş

wurastey: deştene, deştiş

berdin: berdiş

kerdin: kerdiş

wardin: werdiş

ŞUXULNAYÎŞÊ KARAN

bikuwe: bikuwe (yh)

biwandê: biwanên (zh)

biwane: biwane (yh)

hene: esta (m)

henê: estê (zh)

heno: esto (n)

kuwam: mi kuwa

kuwaş: kuwa (kerdox dîyar nîyo)

kuwat: to kuwa

mewandê: mewanên (zh)

mewane: mewane (yh)

nîyane: nîya, çin a (m)

nîyanenê: nîyê, çin ê (zh)

nîyo: nîyo, çin o (n)

vaçe / waçe: vace, vaje

wardim: mi werd

wardiman: ma werd

wardişan: werd (kerdoxî dîyar nîyê)

wardit: to werd

warditan: şima werd

vatim: mi va

vatiman: ma va

vatiş: vat (kerdox dîyar nîyo)

vatişan: vat (kerdoxî dîyar nîyê)

vatit: to va

vatitan: şima vat

wanam: mi wend

wanaman: ma wend

wanaş: wend (kerdox dîyar nîyo)

wanaşan: wend (kerdoxî dîyar nîyê)

wanat: to wend

wanatan: şima wend

wardiş: werd (kerdox dîyar nîyo)

wutên: rakewto

wutêne: rakewta

wutênê: rakewtê

wutênî?: rakewenê?

ÇEND CUMLEYÎ

Î kitêb e (n): O kitab o. (n)

Î kitêb ê (zh): Ê kitab ê. (zh)

A kardî y (m): A kardî ya. (m)

Awîm werdi: Mi awe werde.

Nanîm werd: Mi nan werd.

Emin nanem were: Ez nan wena.

Emin nan biwerû: Ez do nan biwerî.

Emin nanem werde: Mi nan werdo.

Nan werû: Ez nan wena.

Nan wero: O nan weno.

Nan wermî: Ê nan wenê.

We çî nanît newerd?: Şima çira nan nêwerd?

Sawîm werdî: Mi sayî werdî.

Sawîm werde: Mi saye werde.

Min kitab miwane: Ez kitab wanena.

Min kitabim wahna: Mi kitab wend.

Min kitabim wanabî: Mi kitab wendbi.

Mûnem kitab bihanî: Ez wazena kitab biwanî.

Min be to vaçû: Ez to ra vana.

Min ce to persû: Ez to ra persena.

Ci Silêmanî: Silêmanîye ra / Silêmanîye de.

Qelemê fir ê: Qelemî zaf ê.

Qelem nîye: Qeleme nîya / çin a.

Qelemê nîyenê: Qelemî nîyê / çin ê.

Min qelemeka berûne: Ez qeleman bena.

Min qelemekan gêna: Ez qeleman gêna.

Min millû nan were: Ez şina nan wena.

Inû yow, inû duwi: Ino/no yew, ino/no di.

Ci ew sall: A serre ra.

Telefon pê kirdim: Mi ci rê telefon kerd.

Telefon pêm kird: Mi rê telefon kerd.

Cejnallê muwarek bo: Roşanê to bimbarek bo.

Ceşnaw to îç muwarek bo: Roşanê to zî bimbarek bo.

Bê nebê, kesê ci Xwa gowreter nebê: Bibi nêbi, Homayî ra pîlêr kes nêbi.

Dillê Dîyarbekir şûtî hen: Zereyê Dîyarbekirî de zebeş esto.

Dillê Dîyarbekir kergî heni: Zereyê Dîyarbekirî de kerge esta.

Dillê Dîyarbekir kergê henê: Zereyê Dîyarbekirî de kergî estê.