Murad Canşad / Nuştox

Etîmolojî îlmêk o. Mana û tarîxê çekuyan ser o vindeno. Ma bivajê, yew çekuye key û senî vejîyaya meydan, çime û manaya xo çi ya, çi merhaleyan ra vîyarta, şekl û manaya xo senî vurîyaya ûsn.

Ez wazena etîmolojîya yew çekuye ser o bivinda. Na çeku bi kirdaskî (kurmanckî) ya!

Wa hebêk havilê mi kirdaskî rê bibo! Ma a zî ziwanê ma nîyo? Kirdaskî de vanê “Ma em hevalê hev in!”

Şima zanê çekuya “kurd” ma hemîne rê sey şemsîya ya. Binê na şemsîye de kirmancî (zazayî) estê, kirdasî (kurmancî) estê, soran û goranî estê… Kesê ke “kurd” vanê û her çî kenê kirdas û kirdaskî, şima goş înan ra mekewê!

Ancî şima zanê, binê na şemsîya de her kes eynî nîyo. Ziwanê xo cîya yo, îtîqadê xo cîya yo, kulturê xo cîya yo…

Mîsalen, kulturê kirmancan kulturê dewan o, heyatê xo mîyanê dewe, gome û wareyî de vîyareno. Bax û bostan û hêga û xotara (*) xo ser o yo.

Kulturê kirdasan de cayê koçberîye û cayê mêşna muhîm o. Xeylê eşîrê kirdasan kewtê mêşnayanê xo dima, mabênê Gola Wanî û Gola Urmîye ra, xeylê cayan ro vila bîyê. Tirkmenîstan, Gurcîstan, Armenîstan, Anadolî… Giran-giran vila bîyê tabî. Xususîyetê mêşna ra yo! Bimbareke nêeşkena gamêk de koyan bierza xo ra pey! Çi rind ke giran-giran vila bîya. Tirkî espar bîyî, şopêk de xo resna bi berê Vîyana, se bî? Ancî peyser agêrayî ameyî!

Kirmancî qet vila nêbîyê qey? Ê zî vila bîyê. Hetê Sêwasî ser şîyê, hetê Qayserî, Aksaray, Gimgim û Qersî ser şîyê. La tim û tim çimê xo dewan de bîyo. Yan dewî erînayê/girewtê yan zî newe ra dewî awan kerdê, tede ca bîyê. Ucayan de zî mabênê dewe, gome û wareyî de şîyê ameyê. Armenî ke qir bîy, xeylê dewê armenîyan înan rê mendê. Dorûverê xo de wina bîyê wayîrê hêz û quwetî ke çimê dewlete înan ra tersayo; Qoçgirî, Dêrsim, Herbê Şêx Seîdî, Pêçar, Modan û Sason de gamêk rew ra sereyê înan pelixnayo.

Ez abigêrî etîmolojî û çekuya xo ser.

Kirdasanê ma ra eşîrêk koyanê Culemêrgî ra mêşnayî şanayê xo ver, ko bi ko gêrayê. Şîyê ha şîyê! Şîyê rastê welatêk ameyê.

Rastê welatêk ameyê la welat qet nêmendo welatê kurdan. Hewteyî vîyartê, mengî vîyartê; rojêk çimê xo ginayo bi rojî. Hewrî zeleqîyayê rîyê asmênî ra mendê! Guvv-guvva vayî qet kêmî nêbena. Hewr û va, hewr û va…

Kirdasê ma şaş bîyê mendê, vato “Errrik! Ev çi ye? Timûtim ewr û ba ye!”

Naye ser o, nameyê ê welatî bîyo “Ewrûba”, dima vurîyayo bîyo “Ewropa”.

Ya, çekuya “Ewropa” eslen kirdaskî ya!

Nameyê na qita kirdasan nayo pira!

_________

(*) Xotare (m): Dewanê kirmancan de erazîyê dormeyê dewe mîyanê dewijan de parekerde yo. Tapuyê xo çin o, ci rê “xotare” vanê. Her keye vaşê xotara xo çîneno, velg û kolîyanê ci birneno.