Murad Canşad / Nuştox

Ya, kirmanc dimlî kird zaza.

Sey komelêkê kurdan nê nameyî pêro mîyanê şarê ma de estê.

No komelê kurdan hetê îtîqadî ra elewîyan û sunîyan ra yeno meydan. Qisimê elewîyan pêro xo rê “kirmanc”, dîyalekta xo re zî “kirmanckî” vanê.  Qismê sunîyan mintiqa bi mintiqa xo û dîyalekta xo “zaza” û “zazakî”, “ dimil” û “dimilkî”, “kird” û “kirdkî” name kenê.

Kesê ke bi wendiş û nuştiş eleqedar ê, materyalanê nuştekîyan ra nê heme nameyan zanenê. Tu name zî ci rê xerîb nêyeno. La seba zaf kesan nê nameyî ecêb xerîb yenê!

Qey yew komel bi hende nameyan wa name bîyo?

No çîyêko normal o. Yê xeylê komelan û miletan çend nameyê xo estê. Hem xo mîyan de cîya-cîya nameyî nayê xo ra hem zî komelan û miletanê teberî cîya-cîya nameyî nayê pîra.

Armenîyî xo rê “hayk” vanê, ma înan rê “armenî” vanê. Seba elewîyan vanê; elewî, seresûr, qizilbaş, îsnaeşerîya… Komelêkê kurdan ê îtîqadî rê yaresan; ehl-î heq, kakayî vajîyeno. Kurmancan rê kirdas, behdînî yeno vatene; ê xo rê “kurmanc” vanê.

Nê her çar nameyî (kirmanc, kird, zaza, dimlî) kotî/ça ra yenê, mi bi xo etud nêkerdo. Nê meseleyî ser o xebatêka birêz Bîlal Zîlanî, “Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan” esta, kesê ke wazenê eşkenê na xebate ra xeylê çîyan bimusê (b. Edebîyatê Kirmanckî Ra Nimûneyî, Weşanê Enstîtuya Ziwananê ke Tirkîya de Ciwîyenê ya Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî, Mêrdîn 2012, r. 661-688).

Verê, her name tena mintiqaya xo de vajîyayêne. La nika her çar nameyî zî mîyanê şarî de vila bîyê, mintiqayanê bînan de zî vajîyenê. Verê, qisimê elewîyan bincaran xo rê “zaza”, dîyalekta xo rê zî “zazakî” nêvatêne. Nika bi zerrîrehetîye vanê: Ma zaza yîme, ziwanê ma zazakî yo.

Muqabîle ci, “kirmanc” û “kirmanckî” zî mîyanê sunîyan de vila benê.

Vila benê, la oyo ke mi dorûverê xo ra dîyo, nê nameyî zaf ecêb zî yenê. Tayê embazê ma qet aqilê xo nêşono ser ke senî mîyanê komelê ma de qisimêk xo rê vanê “kirmanc” û dîyalekta xo rê zî vanê “kirmanckî”!

Bi nezerê embazêkê ma; no name (kirmanc) eslen “kurmanc” o, zazayan îfade nêkeno. Herfa “u”yî yê kirdaskî (kurmancî), zazakî de bena “i”. Sey “tu” û “ti”, “du”û “di”…

Bi nezerê çend embazan, seke zazakî sivik biyero ramojnayene û mîyanê kirdaskî de asîmîle bibo, no name peyda kerdo!

Bi nezerê embazek, no name, seke pê zazayan haqeret bikerê, qesta pê ardo! O vano, no name “kir+ma” ra virazîyayo!

Homa ci ra razî bo, kovara Şewçila senî ke vejîyena, hema ca de ma rê şirawenê. Ma xo mîyan de çarnenê; beno ke vîst kes waneno.

Hûmara çarine de, nameyê xo “Lanet Şêro Rêça Şima” yew şîîra Wisiv Pîrbabî esta. Wisiv Pîrbab na şîîra xo de tuj şîyo pira; kirmancê/zazayê ke mîyanê çepgiranê tirkan de ca gênê, rexne kerdê. Bi vateyêkê mintiqaya xo dest bi şîîra xo kerdo: “Esluhu nesluhu, to ke xo nêzana nalet şêro rêça to!”

Wisiv Pîrbab rêzêk de vano: “Nê ma kurmanc îme lawo lawo.” Rêza bîne de vano: “Doza kirmancî qet nêarde xo vîrî.” Yewna rêza de vano: “Ma kirmanc îme lawo, naye rind bizanê.”

Kovare gêraye çerixîyaye, ameye kewte mi dest. Ez ewnîyaya ke şîîra Wisivî çend cayan de xêz kerda. Êdî kam yew embazî ke kerda; Wisivî kotî de “kirmanc” vato, ey ser xêz kerdo û bin de “zaza” nuşto. Binê vateyê destpêkî zî bi baldarîye xêz kerdo: “To ke xo nêzana naletî şêro rêça to!”

__________

* No nuşte "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 43, Dîyarbekir 16-31 Kanûne 2012, r. 4" de weşanîyayo.