Seîd Bîngol Şi Rehmet

Kekê ma yo erjaye Seîd Bîngol yewê aşmê oktobre 2012 de şi rehmet. Seîd Bîngol dewayê 49’an ra amebi girewtiş û bi embazanî xo ya çend serrî Îstanbul de hepisxane de mendibi.

Ez kekê Seîd Bingolî wextî xortanîya xo ra nas kena, o eynî wext de dostî keyeyê ma bi, dostî xalî mi bi. Mi o serranî 1975-76 de Xarpêt de sinasna. O Xarpêt de muhasib bi, mîyanî şarî Çewlîg û Palî de hol ameynî sinasnayiş. Ma xortan o sey yew merdimo welatheskerdox sinasnayêni. Cayo sey Xarpêtî de merdimî welatparêzî zaf kêmî bî. Nê şertan de kek Seîd ma rê sey yew îdeolî bi. Ey zaf qîymet dayêni xortan, xususî xortanî wendeyan û welatheskerdoxan. Hema hema pêro xortanî welatparêzan o nas kerdênî û şînî ey het, ey de suhbet kerdênî. Ey de qet quretîye çîn bî, xortan de se embazanî xo suhbet kerdênî û her wext xortî welatheskerdoxî qori kerdênî.

Çi heyf ke zafê çewlîgij û paliyijê Xarpêtî hetî neteweperestanî tirkan de bî, terefdarî AP- Demirelî bî. La eleqeyî kek Seîdî her kesî de hol bî, şarî ma, bi xususî zî esnafan ey ra zaf hes kerdên. Çunke o durist bi, samîmî bi û merdimî cematî bi. Xo cemat ra dûrî nigirewtêni.

Semedo ke o dostî xalî mi bi, ez o wext de zaf cematî ey de hadre bîya, mi o goştarî kerd.

Ez wexto ke ameya Almanya zî, heta ez bişîyenî welat, ez şîyênî mi o zîyaret kerdênî, ma pîya suhbet kerdêni. Serra 2009 de ez, birêz Mehmed Selîm Uzun, kek Seîd û çend embazî ma Xarpêt de bîyî mêmanî yew embazî, yew roj heta şand ma pîya suhbet kerd. Hancî aşmê nîsana 2012î de zî ma o Xarpêt de zîyaret kerd. O wext niweş bi, ganî semedê tedawî bişînî Adena. La ma nizana ke felek hende lez ey ma ra gêna.

Wa serreyê keye û qicanî ey weş bo, serreyê miletê ma weş bo. Cayî ey cenet bo.

Mi 1985 de bi kek Seîd de yew roportaj kerdibi. Ma no roportaj o wext rojnameyî “Peyama Kurd” de neşir kerdibi. Ez bi wesîleyî şîyayîşî rehmetî yê Seîd Bîngolî nê roportajî reyna dana neşirkerdiş.

* * *

Seîd Bîngol: Seîd Elçî yew însano welatperwer-demokrato bê emsal bi

-Ti zî pa pancas roşnvîranî kurdan 1959 de tepişîyayî, ti eşkenî na mesela ser o agahî bidî?

Seîd Bîngol: O wext DP îqtîdar de bî. Halî partî hol nêşinî. Tirkîya, Îran, Îraq û Îngilistanî bênatê xo de bi namê “Peymana Bexdadî” yew peyman viraştbî. Amerîka zî destek dayne na peymane.

1958 de Îraq de Abdulkerîm Qasimî yew darbe viraşt û ûme îqtîdar. Mistefa Berzanî hendê 500 embazî xo Yewîya Sovyetan de bî. Konseyê îhtîlalî Mistefa Berzanî û embazî ey dawetî Îraqî kerdî. Berzanî pa embazanî xo ya ûme Îraq. Bi ûmeyîşî Berzanî persa kurdan hêna ûmê rojeve. Îraqî xo “Peymana Bexdadî” ra ûnt, na peymane vila bî. Herindê na peymane de bi namê CENTO yew peyman viraziyaye. Na peymane verba kurdan viraziyaybî.

Seke mi verî zî va halî DP hol nêbi. Îqtîdarî DP bi mehneyî Tirkîya de kurdîtîye esta, dest bi hedrekerdişî senaryoyan kerd. Hukmatî emir da MÎTî. MÎTî Îstanbul, Anqara û Amed de namê çend wendoxan, doktoran, avûkatan û esnafan tesbît kerdî. Bi emrî hukmatî polîsan pancas kesî top kerdî û teslîmî dadgehê erkanê pêroyî kerdî. Erkanê pêroyî nê kesî Îstanbul-Harbîye de eştî hucreyan. Înan ra Emîn Batu merd, ma 49 kesî mêndî. Ma 120 rojî hucreyan de mênd. Her hucra de yew ten mendîyen û ma nêşkayn yewbînan de eleqe ruen.

Hukmatî yew per ra waşt ke îna kurdan bitersno, pero bîn ra zî Amerika ra pere bigîro. Çimkî Amerîka ra zî va ke nê komunîst î. Eynî senaryo ewro roj zî hê rûmenî.

-Şima bi çi sucî ûmeyî sucdarkerdiş? 

Seîd Bîngol: Mehkima de dozgerî îdîa kerd ke ma waşto bi ardim û teşwîqê dewletanî xerîban yew dewleta kurdan ruen. Mehkima des serrî rûmit. Mehkima ceza da, lakîn bênate ra des serrî vîyertib, no rid ra ma hepisxane de nêkotî ra.

Doza 49 kesan ra (49’lar Davasından)

27 gulane 1960 de darbe bi. Eskerî ûmê îqtîdar. Nê hukmatî yew efûya peroyî vete. La ma nêûmê efkerdiş. Bi namê hukmat a Alparslan Turkeşî yew teblîx wend. Turkeş bi no teblîxa eşkira kerd ke efkerdişî 49 kurdan verba menfatanî milîyan o.

-Tayê embazî şima vûnî ke mîyanî 49 kesan de çepgir (solcu) û raştgir (sağcı) bî. Ti se vûnî no derheq de?

Seîd Bîngol: Nê, îna yew çî çinîye bi. Bênatê xuertan û merdimanî pîlan de meselanî aktuelan ser cîya-cîya vînayê bî. No zî normal yew çî yo.

-To senî Seîd Elçî sinasna?

Seîd Bîngol: Ez wext ke Îstanbul de wendoxî zanîngeh bîya, mi kek Seîd sinasna. Semed ke o him hemşerî mi bi, him zi serranî xo de ma ra pîl bi û welatperwer, roşnvîr yew însan bi, o ge-ge ûmenî ma het. Ma zaf ray qehwexane de yewbîn dîyên û suhbet kerdîyen. Ma o sey yew kekê xo dîyên. Cuwa pey 1959 de o zî tepişîya. Ma pîya hucreyanî Harbîye de mêndî. O zî sey ma bi sucî kurdîtîye ya ûme sucdarkerdiş.

-Ti eşkenî Seîd Elçî bidî sinasnayiş?

Seîd Bîngol: Kek Seîd Elçî dewê Çewlîgî Zeynebe ra bi. O yew keyeyo welatperwer û birûmet ra wo. Keyê înan zî sey dewijanî bînan rencber û feqîr bi. O hama xuert bi dewe ra vêciyabi, şibi bajaranî girdan. Embazî ey însanî welatperwer bî.

Wext ke 1965 de TKDP niyayî rue Seîd Elçî zî rueanoyaxan re yew bi. 1967 de kişîyayîşî avûkat Faîq Bucakî ya pey o bi sekreterî TKDP. Seîd Elçî heta rojê mergî xo sekreterî TKDP bi.

Semedî min a derheqî Seîd Elçî de qisêkerdiş şexsiyetî ey ser çî vatiş zaf ziwar o. Kek Seîd Elçî heta peynî emir xo semedî şarî Kurdistan a xebitiya. O zaf bawerî dewayî Kurdistan bi. Sey Seîd Elçî însan zaf kem î. O welatperwer-demokrat yew însano bê emsal bi. O zaf zûnaye bi, dekerde bi, suhbetî ey zaf weş bi û hakîmî meselan bi. Ey wext ke yew mesela ser qisê bikerdîyen, zaf rehet a mesela dayn famkerdiş. Xîtabetî ey zi zaf hol bi. O eşkayn bi xîtabetî xo ya şarî ser o zaf hol tesîr rueno. Seîd Elçî o qêde yew şexsîyet bi ke kam cemat de bîyên, o cemat de girunê ey bî, o cemat girotiyen binî tesirî xo.

-Tu reya peyîne çi wext Seîd Elçî dî?

Seîd Bîngol: Mi reya peyine 1970 de Amed de Seîd Elçî dî. Ez bîya misafirê ey. Ma pîya suhbet kerd. Ez yew roje Amed de menda. O wext a pey mi hin o nêdî.

-Seîd Elçî senî kişîya?

Seîd Bîngol: Mi zî sey yew welatperwerî kişîyayîşî Seîd Elçî bacê eşnawit. Endamanî TKDP yê Amedî ra yew merdimî mi rê qal kerd. Goreyî vatê ey, Seîd Elçî şino Zaxo. Seîd Kirmizitoprak (Dr. Şivan) yeno Zaxo ra Seîd Elçî gêno, beno kampê xo. Dr. Şivan bi ardimî Seîd Elçî ya cuwa ver şibi Kurdistanê Başûr û îta de yew kampe kerdibî a. Yew mude Seîd Elçî ra xeber nêvecîyaye. Naye ser o embazanî ey rêçê ey rumite. Bi xebatê TKDP û KDP-Sûrîye ûmê orte ke Dr. Şivanî Seîd Elçî kişto.

Seîd Elçî & Seîd Kirmiztoprak (Dr. Şivan)

Wexto ke reya peyine mi kek Seîd Amed de dî, ey mi rê yew mesela qal kerde. Ey va: Ez yew mude cuwa ver semedî kongre şîya Kurdistanê Başûrî, la kongre nêvirazîya. Ez ameya Zaxo de mi Dr. Şivan dî. Ma bênatê xo de qisê kerd, la ma pîyenêkerd. Ez tepîya gêraya a, ameya Tirkiya.

No zî nîşan dûno ke bênatê înan de yew problem bî.

* * *

Seîd Bîngol kam o?

Seîd Bîngol 1934 de dewê Çewlîgî Şaban de amewo dinya. Ey lîse Amed de wenda û 1955 de Zanîngehî Îstanbulî fakulteyî Îqdîsatî de dest bi wendiş kerd.

Seîd Bîngol hama wendekar bi 17 çele 1960 de bi sucdarkerdişî kurdperwerîye ya tepişîya. O hetanî peynîyê serra 1960 Îstanbul-Harbîye de hucre de mend.

Mehmed Selîm, Seîd Bîngol, Seyîdxan Kurij

Seîd Bîngol 1965 de wendişê xo qedêna û hetanî 1969 sey planviraştox Wezaretê Îmarî de xebitîya. 1969 de wezaretî ti ra waşt ke mintiqa ser o yew rapor hedre kero. Ganî no rapor de halî dîn-ziwan û tîcaretî mintiqa bivêcîyayn orte. Ey rapor kerd hedre, la wezaretî îdîa kerd ke ey bi no rapor a dewayî parçekerdişî Tirkiya kerda. No rid ra o kar re erzîya. O wext ra Xarpêt de sey muhasibê serbestî xebitîyeno.

Seîd Bîngol 1969 de Çewlîg de semedî serektîya beledîya xo na rue. O namzeto xoser bi. 1977 de CHP ra huncî Çewlîg de semedî parlementerîye ya xo na rue. Darbeyê 1980 ya pey zî o 1986 de Çewlîg ra bi namzetê SHP. No vîcnayîş zî semedî parlementerîye ya bi. Reqîbanî Seîd Bîngolî o sey kurdperwer (Kürtçü) deşîfre kerd. Partîya îqtîdarî ANAP zaf xo na ser ke o qezenc nêkiro. Peynî de namzetî ANAP qezenc kerd.

Seîd Bîngol Çewlîg ra bi kanaya Emîn Elçî ya zewicnaye wo û babîyê çar kênayan û di lacan o.