Konferansê Erîwanî

Ez mavênê rozanê 27-31 oktobre de semedê konferansî ra Erîwan de bîya. Roza ke mi daweta konferansî girewte sayeke zerê mî ra çîyê vişîya.

Ez ke hona doman bîya radonêde ma bî. Eke bî sond dewizî kom bîyenê, kalîkê mi vatenê “Bao qeda ala bîya radonê Kurdîstanî rake.” Ez vostenê radon ardenê. Ez ere ci pîyenê, nata çarnenê bota çarnenê tenê veng kotenê ere ci unca bîyenê vîndî. Ez unca kotenê ere dima mi hata reyna vînîtenê ke nafa kî program qedîyenê. Ma ax-tux kerdenê, vêrdênê ra şîyenê. Mendenê roza bîne unca jê roza verêne bîyenê. No her roz nîya bî. Programode seatê yan kî nêm saete bî. Nîno ere mi vîrî ke rozê ma kilamê hata peynîye gos dayîme.

Serran ra têpîya namê Erîwanî eke mi heşna na mesela ameyê mi vîrî.

Roza 27 oktobre de ma Unîversîteya Artuklî ra grûbê wendekarî û mamosteyî Qers ra kewtîme bi rayê. Verê coy ez wazen ke heqa raywanîya ma de ayîbêde giran bîyarî ere ziwan.

Mavênê Erîwanî û Bazîdî de koyê Agirî esto. Eke bi lingan şerê çond saetî yo nêzanen. Hên zanen ke 30 km. esto. Hama ma bi mînîbus Qers ra dot heta Erîwan des saetî raye ra şînîme. Verê coy devacor şînîme Gurcîstan dima devacer peyîser ameyîme duştê Qersî de kewtîme Erîwan.

Rîyê çinebîyayena têkilîyanê dîplomatîkî yê mîyanê Armenîstan û Tirkîya de sînor girewte yo. Semedê polîtîkaya dewletan ra milet rayê ra pêrîşan beno. No eyb key darîno we nêzanen. Hama heqa keşî çin a ke şarî rê nîya zulim bikero.

Herçiqas ke rayê ra nat dotê ma de vewre eştîbî serê koyan, koyê berzî bi vewre bereqîyenê, dar û ber rengê xo çarnaybî rengê payîzî ser, jê tabloyî bî, unca kî bi mînîbus raywanîya derge zor a, zehmet a.

Unîversîteya Erîwanî ra tayê akademîsyenan sewa yad kerdena Karl Frîedrîch Andreasî (1846-1930) bi nameyê “The Zaza People: History, Language, Culture, Identity”konferansê amade kerdîbî. No semed ra grûbê kî Tirkîya ra veng daybî ci.

Rasta ey, seba şîyayenê teredutê mi bî. Armancê nê konferansî ra mi şik kerd. Çike ê ke heqa kirmancan de otorîte yê, kitabî nuştê, yanî ê ke heqa kirmancan û kirmanckî (zazakî) de zanayox ê, venga înan nêdaybî. Înan ra tenya birêz Munzur Çem amebî. Ey kî bi xo qisey kerdbî û amebî.

Nê teredutan ra dima axirê mi qerar da ci û şîne. Rastî kî konferans enternasyonal bî. Zaf welatan ra akademîsyenî ameybî. Ê ke DYA ra, Awustralya, Kanada, Almanya, Awusturya, Hollanda, Îran, Gurcîstan ra ameybî, pêrune zazakî ser o qisey kerd.

Mi roza konferanşî ya verêne de qisey kerd. Waxto ke mi qalê radonê Erîwanî kerd qiseykerdîşê mi birîya û radonê Erîwanî cinîya. Ez vindetine ke kilamade kirdaskî bivejîyo la nêvejîye. Dima mi zana ke çîyode xelet famkerdiş esto. Înan nêzana ke qesta mi bi radonê Erîwanî programê kurdkî yo. Înan vat qey mi radonê armenkî goş dayo. Roza pêyene ke ez haydarê na durumî bîne, mi ci ra vat ê kî şaş mendî.

Bi fikrê mi gore şarê armenîyan dêrsimîzan ra zaf hes keno. Nêwazeno ke înan ra “kurd” vazerê. Çike ekserîyetê kurdan înan rê zulim kerdo. Alayîyê Hemîdîye zîyade seba qirkerdîşe înan saz kerdê. Nameyê kurdan tarîxê înan de zaf kî rind nîyo. Ewro ortê kurdan de kî armenî nêmendê. Eke mendê kî xo înkar kenê. No bîle tenya durumî îzeh keno.

Dêrsim de durum tenena zobîn bîyo. Zîyadê dêrsimizan ardim do înan. Tayê domanî qirkerdiş ra xelesnê. Tayê kî ramnê berdê sînor ra vêrnê ra. O rî ra kî ê mînetdarê dersimizan ê. Bi vatena înan, wasto ke dêrsimizan rê sipas bikerê.

Tenê ser girewte bo kî vanê, dêrsimizan zemanê armenî bîyê û ters ra vurîyê. Xebera înan ne kirmancê dêrsimî yê ke kirdaşkî qisey kenê înan ra bîye ne kî zazayê ke elewî nîyê înan ra bîye. Dersa xo qet nêgurîyaybî. Heqa ma de zaf çîyê nêzananê.

Înan zazayan hên lanse kerdî ke ti vana zazayî kurdan ra cîya yê. Zaza ke vatî qesta înan kirmancê hetê Dêrsimî bî.

Înan vat ne şima kurd ê ne kî ziwanê şima kurdkî yo. Ma kî vat, nê, ma kurdî me û ziwanê ma kî kurdkî yo. Munaqeşe na mînwal de dewam kerd. (Bara mi rê mi zemanê zaf waşt ke armenî bivejî. Çike zulim dîyayene zulim kerdene ra rind a. La ez nêvejîya.)

Çîyo ke mi qewil nêkerd zazayîna dêrsimizan bîye. Rast kî dêrsimizan xo ra “zaza” nêvanê.

Çitur ke her kes zaneno zanist de mutlakîyet çin o. Merdim eşkeno ke her çî ser o qisey bikero. Eslê zazayan ser o kî fikrê her keşî yew nêbeno. La, tayî kes hîssîyatê ma de nîyanêdanê. Verê coy ma kam ke bîme bîme. Verê coy kam kam bîyo, kam çi zaneno, çiqas zaneno? Ewro ma xo rê vame ma kirmancî me. “Kirmanc” “kurmanc” ra çiqa cîya yo şerê ê ser o vinderê.

Peynîya konferanşî de înan kî ma tenêna rind nas kerdî, ê kî vurîyayî. Nafa kî ma ra vat “Şima dimilî yê.” Mîyanê şarê armenîyan de ma ra “dimilî” vanê. Eslê nê tabîrî esto. Rastî kî zîyade cayan de ziwanê ma ra “dimilî” vanê.

Mi uca de kî çond rey vat. Wazen ke unca vazî, şarê hetê Dêrsimî, xêrza çend dewê tirkan ra pêro kirmanc ê. Tayê kirmanckî qisey kenê, tayê kî kirdaskî qisey kenê. Bi mi gore çekuyê “kirmanc” û “kurmanc” yew ê. Ferqo ke mavênê înan de ferqê telafuzî yo.