Ewlîya Çelebî Çewlîg de

Hîna zaf bi nûmeyê Ewlîya Çelebî şinasîyêno la nûmeyê eyo esil Mehmed Zîllî bîn Derwîş Mehmed o. Serra 1611 di Îstanbul di ameyo dinya. Babîyê ey Derwêş Mehmed qesrê Osmanîyan di serekê serafan bîyo, des hebî sultananê Osmanîyan rê xizmet kerdo. Dadîya ey waya Melek Ehmed Paşayî ya.

Ewlîya Çelebî xwi da wendişî ser û serra 1636 di cûmîyê Ayasofya rê bi hafiz. Dîqetê sultanê Osmanîyan Muradê çaharinî anti xwi ser. Qesr di bi musahib. Badê di serran bi sîpahî û qesr ra vejîya. In tarîx ra nat yew eşqê gerayîşî kewt zerrîya yi. Ewlîya Çelebî sey Seyahê Alemî yan zî Îbnî Batutayê Osmanîyan qebul beno. Qismen tena la qismen zî bi xalê xo Melek Ehmed Paşayî cayan ra gêra. Serra 1672 di fek gêrayîş ra verada û xwi rê arisîya. Kes nêzano kam tarîx di merdo. Tarîxo tewr peyên ki Seyahatnameyê yi di behs beno 1678 o.

Qebrê ey ha qebrîstanê Meyyîtzade di ki nizdîyê beledîya Beyoglu de yo. Ewlîya Çelebî pîyorê notê gêrayîşanê xo kitabêkê girdî de ardî pîyeser. Nameyê inê kitabê ey Seyahatmane yo, des cildan ra yeno pê. Kitabê yi qey cografya, tarîx, kultur, folklor û heyatê cematkîyê Osmanîyan yew çimeyo erjaye yo. Malumatê ki derheqê tarîxî di yî, zafane malumatê fekkî yî. In kitab goreyê wextê xwi kitabêko zaf muhîm o.

In kitab ewilî bi destê Ehmed Cewdet Paşayî bênateyê serranê 1895-1896 di çapxaneyê Îqdam di ameyo çap kerdiş. Labelê Ehmed Cewdetî tayê qismî mîyan ra vetê. O wext partîyê Îttîhad û Teraqqî sansur dabi çapemenîye ser. O rid ra qismê ki derheqê kurdan û armenîyan de yê, mîyan ra vetê. Badê cêy, wextê cumhurîyetî di in metno kêmî ameyo çarnayîş. In rid ra ma waşt ki newe re nê metnî ser o xebate bikir. Qismê ki derheqê Çewlîg, Gînc û Bîngolî de yî, ma destnuşteyanê kuhunan ra girewtîy, ser o xebata îlmî kerd û çarna kirdkî (zazakî) ser. Destnuşteyê ki ma qey xebata xwi binge girewtîy, înan ra yew ha Kitabxaneyê Suleymanîye (Süleymaniye Kütüphanesi) di, koleksîyonê Hecî Beşîr Axayî di bi numre 448 qeydkerde yo. Ina nusxa serra 1742 di ameya nuştiş. Nusxaya bîne zî eynî kitabxane di koleksîyonê Pertew Paşayî di bi numre 458 qeydkerde ya. Ina nusxa a bîne ra neweyêr a la ser o tarîx çinî yû.

Ewlîya Çelebî serra 1650 di ameyo Çewlîg. In tarîx di mîreyê Suweydîyan hima Çewlîg di hukimdar bîyê.

Badê na xebate, Huma nesîb bikero, ma xebata xwi derheqê Suweydîyan di metnê Şerefnameyê Şerefxanê Bidlîsî ra çarnenê kirdkî. Ehemîyetê Seyahatnameyê Ewlîya Çelebî qey esl û tarîxê kirdan (zazayan) zaf zêde yo. Çimkî qismê Çewlîgî di behsê zazayan keno û vano zazayî kurd ê. In rid ra, ma waşt in metnan bi metodêkê îlmî bigêr dest û neşr biker.

Mi ina xebata xwi cuwa ver pê ziwanê tirkî kerdbî hadire. Labelê zerrîya mi qayîl nêbî ez pê tirkî neşr bikerî. Mi va, madem in metn kurdîtîya zazayan ra behs keno, gerek pê ziwanê zazayan neşr bibo.

Çewlîg, 23.12.2010

Wisif Zozanî

* * *

(…) Badî cêy, ma Pali de Îbrahîm Bêg ra qey raharî zewade û hevalî gurêtî û hetê rojawanî ra şîy. Mîyûnê dewûnê gi (ke) cayê yin asê, hîşar û darî tede estbî, ma înûn ra (…) saetî di vîyartî û ûmêy Çepaqçûr.

Wesfê Roşnîya Çimeyê Bidlîsî û Bacarê Şênayî, Diza Pîle ya Çepaqçûrî di

Sedemê ronayîşê nê nûmeyî, vateyê Mixdîsî gueri, sereyê Îskenderê Zulqarneynî de di hebî kulê zey esterûn (qoçan) vejîyabî. Erebkî di esteri ra vûnî “qern”. In rid ra Îskenderî ra vûnî waharê di esterû. Ridê dejê in wir di kulûnê xwi ra yew saete zî nêeşkên rehet rakûr. Semêd dermûnê dejê in kulûnê xwi zaf hekîmûn de qal kerd. Hewna zî nêeşka în kulûn xwi ra bixelisîyo. Peynî di va ez şêrî hetê welatûnê tarîyûn. Awkê gûn (awkê heyatî) ra şîfa vînî. Peynî di şîfa nêdî. Labelê wexto gi Besra di Şattul-Ereb ra awki werdi, dejê esterûn yi biney nişt. Verûvêrê Şattul-Erebî şi û şew û ruej awkê in ruî ra werdi. Dejê kulûn yi nişt û esterê sereyê yi zî dest pêkerd bîy qijî. Hasilê kelûm, awkê Şattul-Erebî ra werdi, ûmi Dîyabekir, serçimeyê awkê Şattul-Erebî. Uja ra ûmi ruê Batmanî la ruê Batmanî ra faydi nêdî. Ina hewi ruê Kefenderî gi beno ruê Batmanî mîyûn, ey ra awki werdi û tira tûm guret. Verûvêrê în ruî awki werdi û ûmi resa bacarê Bidlîsî. Îtya di ina awki bena di şaxî; awka gi dereyê Onçi ra yena aye ra werdi. Labelê faydi nêdî. Nata gi Îskender çimeyê gi hê hetê çepê diza Bidlîsî di awkê înan ra werdi, ca di binê dizi di şi hûn (hewn) ra. Hûn ra bi aya û kot cehdi, şi resa yenîyê a awki. Hot ruêjî a awki ra werdi, gûn ûmi ci. Esterûn yi ra yew kot, yew mend. Va: “În awkî gi ez Besra ra nat ha yin wena, gûn dûnî mi û mi înan ra faydi dî, şima qey nêvûnî ina awka zelali ha bena yin mîyûn?” Dima henzar kîse ra zîyed zerdî day xiznedarê xwi Bidlîsî û ey ra va: “Ca di ina herindi di qey mi o tewir yew dizi virazîn gi ez pê in quwetê xwi duarmali ci bigîrî zî hewna ez nêeşkî aye bigîr binê dêst xwi. Xiznedarê yi Bidlîsî dest bi viraştişî diza Bidlîsî kerd. Îskender zî pê teşwîqî hekîmûnê xwi kot rahar, yew rueji di Bidlîs ra ûmi resa deştêy Mûşî. Uja ra zî zaf cayûn ra vîyart û awkê Muradî ra werdi. Semedo gi miradê xwi bîyaro ca, pîêşi kuêy Çepaqçûrî di xeymê xwi da erd. Îtya di koti zewq û sefa. Awkê Muradî ra werdi. Esterê yi o bîn zî kot. Wexto gi faydê awkê Murad dî, va: “Ina çi Çepaqçûr a!” Zûnê Mixdîsî di manayê Çepaqçûrî “awkê cennêt” a. Inkey hima ra zi zûnê arminkî di awki ra vûnî “çûr”. Raşta zî ruê Muradî awkê gûn a. Îskenderî xiznedarê xwi Bidlîsî ra va: “Ehendê ra wexto gi şima yawerê min ê, şima nêeşkênê dejê kulûn sereyê mi rê yew dermûn vînî. Dermûnê nêweşîyê mi rueyûn cennêtî Humayî ra ûmi. Lez ina herindi di qêy mi yew diza holi û pawitîye û bedenêko qahîm virazîn. Nûmeyê aye zî “Çepaqçûr” panîn.” Inaye ser, merdimûnê yi hîrê sey û des û pûnc ruejî di dizi viraşti û qedîna. Nûmeyê aye zî “Çepaqçûr” na pa. In nûmeyê Çepaqçûrî dest bi viraştişê dizi ra kerdiş hetûnî qêdînayîşê aye pê fermûnî Îskenderî bîyo tarîx. Ina dizêy Çepaqçûrî ha kîştê ruê Muradî di. Ver bi ezmûnî ya ûncîyaya ra. Serê yew hîşarî ya yew şiklê holî di virazîyaya. Cayê aye cayêko pawite yo. Pê kerrûn nîyaya rû. Mûnena viraşteyê destûnî Ferhadî. Bedên aye xeylêk xişn virazîyayo. Ina dizi serê yew kerri û hîşar a virazîyaya. Dorê duarmalêy aye pîyor-pîya (…) gûmî yê. (…) hebî berê aye estî. Hêtî (…) di pîyor-pîya (…) hebî bûnî bîyê rêz û kêberî estî. Serê în bonûn pîyorûn pê herrî virazîyayê. Cûmî, enbarê xeleyî, cebilxûni û serincêrî (sarniç) qey awki ina dizi di estî. Şarê in bacarî têşûnîyê xwi pê awkê Muradî bênî. Qey ina dizi raharî gi şînî awkê gûn (Murad) estî. Ina dizi kota se heb hukumdarûn dest. Yewî dest ra vejîyaya kota ê bînî dest. Peynî di kota destê kalikê mîreyê Bidlîsî Abdal Xanî. Kalikê yi famîlyayê Ebasîyûn ra yo. Nûmeyê yî zî Sultan Ewhadullah o. Yew mudeyo derg yi dest di mendi. Badî cêy, arminîyûnê Mûşî pê fendi ina dizi visti xwi dest. Hot serrî binê destê yin di mendi. Cûwa pêy, mîreyûnê kurdûn ra kalikê mîreyê inkêyinî Sohran Xanî ina dizi yin ra gureti visti binê destê xwi. Babî ra şî koti lajî dest. Heta serra 921 (Miladî: 1515). Ina serri di şerê Çaldiranî ya pey mîreyê ina dizi sere kerd Sultan Yawuz Selîmî ver. Meftê dizi nayî Mihemed Paşayê Biyiqlî dest a. Padîşahê Osmanîyûn vera ina muteîyê mîreyê bacarî, welatê yi bi hawayê qanûnî yurtlux û ocaqlixîye ser o kerd milkê yi. Bîye Çepaqçûrî zobîna senceqî estî, in qeydi îdari benî. Welatê Çepaqçûrî hendê yew mîrêmîranîye hîra yo. Serre di çoras (çewres) barî sîmpellik peri peyda beno yeno mîreyî dest. Mîri pê di henzar eskerê esparî hukim keno. Mîreyîya yi, eke o şi, guerê qanûnê sultan Sîlemunê Osmanî dîyeno yewna tenî. Xas mîreyî 370.000, zeamêtê yi 5, tîmarê yî zî 35 sîmpellik ê. Guerê qanûnî cebelû, alaybegî û çerîbaşî ha binê maîyetê mîreyî di. Binê sencaxê mîreyî di 300 heb eskerî estê. Çepaqçûr yew qeza ya. 150 sîmpellik yew qezaya asumanî ya. Muftî, neqîb, ketxudayê cayî, serdar, dizdar û neferê ey çinîk î. Dizi ha binê destê mîreyî di. Pîyor-pîya (…) hebî tuapî (topê) ey estî. Dizi ra cîyer, kîştêy ruê Muradî di (…) hebî bûnî şênayê estî. Serbûnî în bonûn pîyorin pê herrî virazîyayê. Awkê yi, hewayê yi heskêr û heskerdeyê yi pîyor, yew cayo zaf hol o. Îtya welatê kurdûn o. Cayî gi merdimî ti ra yenê zereyê dizi (…) heb ê. Eşîrûnê kurdûn ra xaltî, çekwanî, êzîdî, zaza, zebarî, lolo, îzolî, şiqaxî û rekîkî ra pîyor-pîya 200.000 merdimî û pa yin a 100.000 sereyî pes, heşt saetan di Pali ra yenê rasênî in bacarî. Îtya di serê pirdê pîlî yê Çepaqçurî ra vîyerênî, ruê Muradî ra kuêni wever û şinê vejîyên warê Bîngolî. Serê în pirdî di merdimê mîreyê Çepaqçûrî estî. Îtya di nêverdênî yew mîrçiki bîye heq bipero. Ti ra bac gênî. Eşîrî gi ma îtya di nûmeyê yin dayê, wexto gi wari ra ûmey war û tepîya gêrê a, hewna zî merdimê mîreyî yin ra perrûyê xwi gênî, xeylê hasilat peyda kênî. Ma Çepaqçûr ra vejîyê hetê Gîncî ya şîy.

Wesfê Hukmatê Xwiserî yê Diza Gîncî  

Çira in nûmi nîyo bacar a: (…)

Ê gi bacar viraşto, Abasîyûn ra (…)

Diza Gîncî zaf dewletûn dest di menda. Peynî di şerê Çaldiranî di şarê aye pa mîreyî ya seri kerd sultanê Osmanîyan Yawuz Selîm ver ra. Mîreyî bacarî hotay heb mefteyê dizi dayê sultanê Osmanîyan. Sultanê Osmanîyan vera ina muteîyê yin şarê bacarî bac ra muaf kerd. Baro girûn yin ser ra dart we û yi xelisnay. Îdareyê bacarî hewna na mîreyî dest a. Welatê Dîyarbekirî di pûnc hebî hukmatê xwiserî estî. Gînc zî înan ra yew o. Ê bînî Cizîre, Egil, Pali û Hezo yî. Wexto gi padîşahê Osmanîyan het ra in hukmatûn rê fermanî ûmêy, tede nûme û lueqmatikî yin sey “Cenab Meab” nusyênî. Hukmatê Cizîre pîlê pîyorûn o. Badê yi, hukmatê Gîncî yeno. Zemûnê vêrî di mîreyê în bacarî pa 3000 eskerî ya vejîyên û şîn herb. Mîreyo hazirîn Elî Bêg Suweydî waharê 1000 eskêrî yo. In bacar pa deştê Mûşî (…) şênayî yew hukmatî yo. Pîyorê mehsulatê bacarî aîdê mîreyî yo. Welatê yi di tîmar û zeamet çîn î. Osmanîyan hetê xwi ra yew qazî şawit. In qazî 300 sîmpellik meaş gêno û şerîetê Hezretî Mihemêdî ser o hukmo adil dûno. Vera in wezîfeyî pûnc kîsey peri yeno qazî dest. Şeyxul-îslam û neqîbê yi hê Bidlîs di. Şarî în bacarî pîyor kurd û şafiî yî. Mîyûnê şarî bacarî di kurdê êzîdî û armînî zî estî. Sîpahî, cayî ketxuda, serdar, dizdar û neferî ina dizi çîn î. Dizi ha binê destê mîreyî di. Yenîçerîyê gi hetê Îstanbulî ra bîyêr, çîn î. Alîmî kurdûn tede zaf î. Rîdê holîyê awk û hewayê în bacarî ra şarî yi xwi ser o yo. Welatê în bacarî ho asayîşî ser o. Giregirê bacarî zî mîreyî Gîncî yê. Welatê yi yew cayo hera yo. Gînc di yew mîeşna 10 sîmpellik a, yew ga 1 rub o, yew nûnê ardûnê xasûn gi 2 weqeyî yê, hebê yi 1 sîmpellik, yew xaşeyê simêrê xeleyî (…), cewî astuêrûn 10 sîmpellik benî. Wer û zexîreyo bîn wa qiyas înûn bîy.

Şiklê Diza Gîncî

Diza Gîncî kîştê ruê Muradî di, serê yew hîşarê berzî di yew şiklo şeşgueşi di kerreyê şedadîyûn ra virazîyaya û sereyê xwi dayo hetê ezmûnî ya, ûncîyaya ra. Ina dizi yew nimûneyê îbrêtî ya. Hetê (…) di yew berê aye esto. Seraser verinîya dizi (…) gûmî yê. Pîyorê bedenê dizi hetê hunerê mîmarî ra hol virazîyayo. Zereyê dizi di (…) hebî bûnî şênayî estî. Serbûnî pîyorê yini zî pê herrî virazîyayê. Cûmî, embarê zexîreyî û serincêrî qey awki ina dizi di estî. Labelê hemûm, xûn, suk û bazarê ina dizi çîn î. Berzîyê diyêsê dizi duwês zîra yê. Her hetê ina dizi hetê ezmûnî ya ûncîyê ra û pîyor hetî zî kerri û hîşar î. Hetê vakurî ser, ver bi deştê Mûşî raharêko raşt esto. Hetê qibleyî ser, diza Meyafarqînî îtya ra di menzîlî dûr a. Raharê ina dizi cayê berz î. In semed ra raharşîyayîş zehmet û zor o. Welatê ina diza Gîncî, zêy welatê Wanî yew welato zaf hera yo.

Derheqê Cayanê gi Ma Deştê Mûşî ra Hetûnî Sêwasê Rûmî Şî di

Ewîl ma dêrê Çanlî ra pa merdimûnê mîreyê Ataqî ya hetê vakurî ser kotî rahar. Ma kueyûnê rutûn ser ra vîyêrtîy, hot saetî ra pey ma yew cayo veng di yew delawi di na rû. Ma astuêrê xwi kerdî mîyûnê mergûn û vaşûn. A şewi ma uja di mendî. Heta nîmeyê şewi ma suhbet kerd. Destê serê siwayî ma uja ra vejîyay, hewna ma hetê vakurî ser des saetî rahar şî.

Wesfê Viraşteyê Verînê Homayî, Qil û Hîşarê Berzî gi Mûnenê Meftî, Nimûneyê Îbrêtî, Manzaraya Pîyorê Kueyûn û Warûn: Wareyê Bîngolî

In wareyê Bîngolî îqlîmo pûncin di yo. Yew cayo zaf berz o. Seraserê în kueyî raharê hîrê ruejûn o. Serê în kueyî di hotay heb deştê merguznayeyî estî. Hetê rojawanî ser sereyê în wareyî şino reseno kueyunê Gexî. Hetê cuarî ser zî welatê Ecemî di ho ruê Zengîni gi binê diza Rewanî ra yeno, ho yi ver ra. Hetê bîn a, hudûdê Osmanîyan ser şino reseno kueyê Axrî. Warê Bîngolî ho serê yew kueyê dêrgî ya. Bênatê Gêxî û Rewanî şîyês qonaxî yê. Vakurê în warî deştê Erziromî ya. Mîyûnê în warî ra ruey Qiranî vîyareno. Hetê qibleyê deştê Mûşî ya, mîyûn Mûşî ra rueyê Muradî yeno. Yenîyê awkê Muradî ho yew kuê Bîngolî di. Firat û Murad şinî resênî welatê bimbarikî. In wareyê Bîngolî bênateyê di rueyûn û deştûn di mûnen. Cuar ra cîyer, di qonaxî yê. Zobîna cayan di qonaxê yi estî zî zaf nîyê. Labelê in wari derga-derg o. Vakurê yi di welatê Erziromî, rojawanê yi di welatê Sêwasî, qibleyî ser welatê Dîyarbekirî, rojhelatê yi di welatê Wanî û welatê Ecemî estî. Yew cayo şênayî yo. Mîyûnê în kueyûn di wareyê Bîngolî estê. In rid ra in wari hot aşmî pê însunûn benê şênî. Nata gi serd-sipûrê zimistûnî ûmi, pîyorê insûnan ti ra remenê yenê war, şinê deştûn.

Şarê Bîngolî  

Ewîl kurdê zazayî, lolo, îzolî, êzîdî, xaltî, çekwanî, şîkakî, kîkî, pisyanî û mudikî. Zêy înûn bi hezarûn eşîr û qebîleyê kurdûn pa se henzar dewarê xwi vejîyên in wari, tede gûn vînên û heqê wareyî dûnê wezîrê Erziromî. Çimçira îtya Erzirom ra nîzdî ya û ha hudûdê Erziromî di.

Mehsulê Bîngolî gi Îbret Dûnî Merdimî

Pîyorê zûnayûnê îlmê cografya ser o pêkerdo gi îqlîmê pûncin di vîst û new hebî kuê estî. Mîyûnê pîyorûn ra tewr mehsuldarê yin zî in kueyê Bîngolî yo. Henzar cins vaş tede yeno. Vaşê kîmya zî yin ra yew o. Zaf rey insanûn dîyo gi werdişê în vaşûn ra dindûnê mîeşnûn zêy zerd û sîmî beriqîyênê. Tutyayê zerdî, surî û muerî estê, xazmîgê merdimî di buêy verdênî. Tebîbê çimûn in vaşî dûnê arê kenê kil û sawenê nêweşûnê çiman ra. Pê emrê Homayê çimê yin benê weş û dûrî hol vînenê. Bîye în vaşûn meşka hotay û heşt weşî, sunbul, perçemin û (…) estî. Çoras-pûncas rengî muşebbekî, vîst weşeyê bînî. Zembaqê sipî, zerd û surî, binewşî, rîhûn, erguwan, dîba, nîluferî, fêkîyê çîlegûnê gi zey tuyûnê Erebgîrî weşî, gul, kînger, rawend, yebruhussanem, sumbulê rûmî, usfur, nergîsî, welhasil vaşî gi hekîmûn rê benî, pîyorê yin ra îtya di estî. Cinsî yin çiqas zîyedî mera Homa bizûno.

Behsê Faydeyê Bîngolî

Vûnî henzar golî. Çiqas henzar golî estî. Ewîl golê Xizirî, golê Îlyasî, golê Zulyezenî, golê Meryeme, golê (…)

Golê Bel’amî: Mezelê Bel’amê lajê Baurî vakurê ina goli di Eyerlîbaxo gi Erzirom ra nizdî yo, ha uja di. Ridê bêbawerşîyayîşê yi ra, mezelê yi zey belatî bûy dûno.

Golê Teyri: Yew seydar teyrêk kişeno û seribirneno. Wexto gi seydar teyri ina goli di şuwêno, teyri bena gûnî, xwi dûna goli ro bena vîn. Dima, goli pê emrê Homayî bena henzar golî. Kes nêzano înan ra kûm goli awka gûnî ya. In rid ra ti ra vûnî “Golê Teyri”.

Golê Hirme: Cinîyê gi pê nêweşê qijî kuwênî, ina gol a. Qijo gi ho pîzeyê yini di beno xurt. A cinî zî bena xurt û (…) beno gird. Wexto gi a cinî qijê xwi ûna, zehmet nêûncena.

Golê Cûmyêrdî: Yew merdim tede xwi bişuwo û vejîyo tever, qûmîşê yi wirzen û cima keno.

Gola Muyini: Qijo gi hima balix nêbîyû û bêgune yo, hîrê girangî dekûr û tede xwi bişuwo erdîş û zimyêlê yi yênî.

Golê Mîskînî: Kûm ina goli ra awki biwero nêweşîyê xûnavî ra beno weş.

Golê (…): Nêweşê sereyî na goli ra biwerî, vîrejyenî benî weş. Yan zî mirenî. Ceribnayî ya.

Golê Muxannesî: Kûm ti ra biwero beno tersûnek.

Golê Cebarî: Kûm însûn yan heywûn ti ra biwero, beno bêrehm.

Gola Engmînini: Şeker ra şîrinêr a. Helê siwayî kîştê goli di zey (…) helawê qudretî tede peyda bena.

Gola Gonini: Her serre nêzanîyê xo ra yew merdim kueni de û tede xeniqîyeno.

Golê Şimtişî: Kûm hîrê hewî ti ra biwero, seke pancês hewî şerbetê emelî werdo, ehendêk tesîr gêno. Muhtacê şerbêtê hekîmî zî nêbeno û beno weş-war.

Golê Salbaşî: Kûm çend hewî ti ra biwero sereyê yi beno salbaş.

Golê Yenîyê Gûnî: Raşta zî kûm hot hewî ti ra awki biwero, pîyorê nêweşîyûnê xwi ra xelisîyeno beno weş.

Golê Beyke: Ina goli ra yew cins masi vejîyeno. Kûm biwero cima ra benê bêzar. Zaf quwet û hêz dûna merdimî.

Golê Xatuni: Cinîyê gi qijî ci rê nêbênî awkê ina goli ra biwerê, pê emrê Homayî nêweşê qijî mûnenî.

Golê Şîndîban: Kûm ina goli ra biwero exlaqê yi beno xirab. Beno merdimêko xidar û rikdar.

Golê Qasimî: Yew gola qij a. Tede mucewher, zerd û sîm esto. Kûm nîyêtî merdimbîyayîşî ra dekûr, tede xeniqîyeno. Çobanîyan ra yew hukumdaro tamakar vernîyê ina goli guret û va, ez awka ina goli yewna het a bidî. Hendi dî, zereyê goli ra xeylêk kutikê awî û cins-cins kerm û kêzî vejîyay. Bi seyûn a mişagî kiştî û bûnî şayî we, kerdî xirabe.

Golê Gergeçî: Her serre henzar heb hilêlî yenê tede asnawi kenê û şinî. Yew merdim ina goli di xwi bişuwo û ti ra biwero erdîşê yi bena sipî.

Golê Zirniqî: Zafane kurdî êzîdî, xaltî û çekwanî dekuwenî ini goli. Pîyorê mûyê bedenê yin ti ra rişyênê, bedenê yin mûneno Buraqi. Muyûnê xwi ra xelisyênî la êzîdtîyê xwi ra nêxelisyênî.

Golê Sueli: Kûm werdo gi bîyor powtiş û awkê ina goli ra goreyê xwi mîyanê ê werdî di bo, o werd zaf beno weş û a awki zî herindê sueli gêna. In rid ra ti ra vunî “Golê Sueli”.

Bîye în golûn zobîna golî estî tûmê xwi dûnî awkê gûni ser. Merdim xwi tede bişuwo sawun îcab nêkeno. Hîkmetê Elayî ra ehendê ra golê qijî û pîlî estî, maseyê gi ha yewa yini di, a bînî di çînî yê. Mîyûnê în masûn di zey qargi, masesur, maseyê Harunî, saqa, maserot, surdim, çenkes, acarin, masepulin, masepehn û bîye înûn henzar cins maseyî hê în golûn di. Yewê în golin di zi bûya maseyî çînî ya. Pîyorê în maseyûn hêz û quwet dûnî merdimî. Awk û hewayê pîyorûn zaf hol î. Pê zûnî ya nênî vatiş. In wari di bûnî û eserî gi hukimdarûnê verînûn viraştê, ê estî. Her yew mûneno (…)

Cayê Ciwîyayîşî û Wareyo Vijnaye

Wesfê în Bîngolî, Tarîxê Kîtakî di yew şiklo ecêb di nusîyayo. Labelê ez des ruejî tede menda û ehendêk ci rê bîya şahid. Welhasil welatê Anadolî di pîyor-pîya hîrê sey û şeştî heb wareyê pîlî estî. Mîyûnê pîyorûn ra ê gi nûmeyê yin resayê cayûnê dûrûn, in Bîngol û. Şarê Erziromî bîyû şahidê pîyorê halûnê in warî. Wesselam. (*)

____________

(*) No nuşte hûmara 113. ya kovara Nîbiharî de weşanîyayo.