Atolyeya Nuştiş, Çarnayîş û Weşanayîşî ya Ziwananê Bêdewletan - V

Roja dîyine ma bîy hîrê komê cîya-cîyayî. Sernameyê babeta koma yewine, “Seserra 21. de Stratejîya Weşangerîye”, yê koma dîyine “Bi Wasitayê Huner û Çapemenîye Averberdişê Ziwanî” û yê koma hîrêyine zî “Perwerdekerdişê Nuştox û Çarnayoxan û Piştgirîdayîşê Înan” bi. Ma her kome çarçewaya sernameyê babeta xo de fikr û tecrubeyê xo, pêşnîyazê xo yewbînan rê pêşkêş kerdîy û nê fikr û babetan ser o munaqeşe kerd. Ez beşdarê koma hîrêyine bîya. Na kome hem qelebalixe bîy, hem zî panc ziwanî tede ameyêne qisey kerdene: îngilîzkî, tirkî, kurdkî, farnsizkî û erebkî.

Embazan Alexandra ra persa va, “Ewropa de çi dezgeyê ke fon danê estê û merdim senî şêno nê fonan ra îstîfade bikero?” Goreyê malumatê ke Alexandra day, dezgeyê ke fon bidê zaf ê, la nê dezgeyî hîna zaf ziwananê dewletan desteg kenê. Helbet kurdî zî şênê seba kurdkî tayê dezgeyan ra piştgirî bigêrê la ancax çarçewaya xebatanê kulturî de mumkin o.

Qaso ke mi fehm kerd, seba ke ma kurdî bişênê fonan ra îstîfade bikerê, ganî tercumanê ma yê profesyonelî û zanayeyê nê karî estbê. Seba naye zî Alexandira pêşnîyaz kerd ke ma kurdî dewletanê Awrupa de, qet nêbo her welat de yew unîversîte de “kursîyê kurdkî” bidîn akerdene. Bi no qayde do tercumanê ma yê ke hem sîstemê Ewropa hol şinasnenê û hem zî ziwanan hol zanê bivirazîyê. Tabî merdim nêşêno her keso ke biney ziwan zano ra vajo bêre bibe tercuman. Bitayebetî xortê ke meylê înan nê karî ser o esto, ganî merdim vernîya înan akero.

Helîm Yusivî pêşnîyaz kerd ke sey projeyêk yew welatê Ewropa de pêşangehêkê kitabanê ziwananê bêdewletan bêro organîze kerdene û her welat ra tewr tay panc kitabî bêrê tercume kerdene.

Madem mi qalê Alexandra Bühler kerd, ez wazena biney aye bidî şinasnayene. Alxesandra, bi eslê xo çek a, dîrektora dezgeyê LAFî (Literature Across Fronties) ya. No dezge hetê Programê Kulturî yê Yewîya Ewropa (Culture Programme of the EU) yeno desteg kerdene. No dezge bi wasitayê edebîyat û tercumeyî dîyalogê mîyanê kulturan de teşwîq keno, seba têkilîyanê neweyan îmkanan peyda keno, edebîyatanê miletan ano têhet û wazeno hêzê sîyasî û cematkî yê hunerî aver bibero, hetê fikrî û tecrubeyan ra mîyanê miletan de dayîş û girewtişan organîze bikero. Aleksandra ziwanê çekî, îngilîzkî, yunankî zana û hetanî ewro nê ziwanan de 35 kitabî tercume kerdê, edîtorîya şeş antolojîyanê şîîran kerda. Cinîyêka zana û aktîf a, esas aye na aktîvîte îdare kerd.

Atolya dîyine de ma sey wasitayêk qalê huner û çapemenîye kerd ke senî şênê xizmetê averberdişê ziwanî bikerî. Sere de ma heme hemfikîr bîy ke averberdişê ziwanî de rolê huner û çapemenîye bingehîn o. Resmîbîyayîşê ziwanî û perwerde zaf muhîm ê. La ciwînayîşê ziwanî de rolê huner û çapemenîye zî hende muhîm o. Ziwano ke çapemenîye (basın-yayın) de serdest nêbo, bi yew ziwanî huner nêvirazîyo, tena bi perwerde nêxelisîno. Mesela şaîrê Îrlandayijî Gabrielî vatbi, çapemenîya Îrlanda se ra 98 îngilîzkî ya, perwerde bi îrlandkî yo la senî ke mekteb qedêno dersa îrlandkî sey dersa geometrî yena xo vîr ra kerdene.

Dima, Karolîna pêşnîyaz kerd ke miletê zeîfî yê sey kurdan ganî înternet ra hîna vêşî îstîfade bikerê. Çunke înternet hem ercan o, hem zî, dewlete nêşêna hende asan kontrol bikero.

Badê ma heme grûbî salone de kom bîy. Amaya, Françeska, Ronahî û bi zordayîşî Denizî û embazanê bînan ez, ma vejîyay platformî ser ke qalê netîceyê xebata grûban ya atolye bikerîn. Amaya, Françeska û Ronahî qalê xebata koma yewine kerd, mi zî qalê xebata koma hîrêyine kerd. La badê, xebata koma dîyin zî hewna min û Suatî ma pêşkêş kerd. Suat xortêko wendekar o, kurmanc o. Keremê zerrîya xo ra beşdarê xebata ma bibi û xebata atolye de ma rê tercumanîye kerd. Uca mi biney dergûdila qalê xebata Zazakî.Netî kerd.

Mi va, “Bîy serr û nîm ke ez yew keyepelê înternetî îdare kena. Destpêk de bi ardimê reklamê tayê keyepelanê dostan û xebera abîyayîşê keyepelî ke tora înternetî ser o vila bîye, roje de dorê 100 IPê cîya-cîyayî dekewtêne keyepelê Zazakî.Netî. La nika roje de dorê 600 IPê cîya-cîyayî keyepelî zîyaret kenê. Nuşte yan mesajê ke keyepelî rê yenê, ez redakte kena. Metodê redaktekerdişê mi zî wina yo: Ez mudaxeleyê kamcîn herfe, çeku yan cumle bikerî, ez bold û sûr kena. Û hewna seba nuştoxî apey şawena. (Mi uca qal nêkerdbi la ganî ez tîya îtîraf bikerî ke ez nê metodî mamostayê ma yo erjaye Malmîsanijî ra musaya û ez bi nê metodî nuştişê kirdkî de aver şîya. Bi nê munasebetî ez reyêna Mamosta Malmîsanijî rê zaf sipas kena.) Ez nuştox yan nuştoxe ra wazena ke, wa metnê xo yê orîjînalî û metno ke mi redakte kerdo herf bi herfe, çeku bi çeku, cumle bi cumle bido têver, muqayese bikero. No karêko zehmetin o, sebr wazeno, wext wazeno, boya hîra wazeno. La seba ke ez ziwanê xo ra, yanî, ez kirdkî ra zaf hes kena, ez nê karî ra zewq gêna. Nuştox gama ke bi no qayde metnê xo yê orîjînalî û metno ke mi redakte kerdo dano têver, hîna leze kêmanîyanê xo vîneno û eke nuştiş de waştox bo, vera-vera aver şino. Merdim nêşêno rojname yan kovare de nê metodî biceribno la înternet îmkanêko winasî dano merdimî. Tayê nuştoxî estê ke kîbrê xo ra heridîyênê la zafê nuştoxan dima fehm kenê ke esas no metod înan aver beno, coka zaf qedrê na keda mi zanê û nuştiş de dewam kenê. Ez nuşte bi nuşte vînena ke nê kesî ha senî aver şinê.

Mi va, helbet keyepelê kurdan zaf ê, la ez bawer nêkena ke tu kes nê metodî ceribneno. Mi va, mi bi xo dîyo ke zaf projeyê giranî, aktîvîteyê debdebe û muhteşemî bi butçeyêka zaf girde, bi mesrefêko giran virazîyayê, ma vajin sey festîvalan, la tu faydeyê înan ziwan û edebîyatê ma rê nêbîyo. Ez bawer kena ke na xebata mi zafê projeyan ra hîna vêşêr ziwan û kulturî rê xizmet kena. Ez heskerdoxêkê nê ziwanî ya, ez xizmetkarê nê ziwanî ya, esas bi na xebata xo ez xo zêdnena, yanî kesê sey mi benê zafî.

Alexsandra zî seba ke bineyna malumat bido, amebî platformî ser. Badê ke mi behsê na xebate kerd, aye zî zaf bi teqdîr qalê na xebata mi kerd û sey xebatêka muhteşeme name kerd. Dima va, “Projeya ke Helîm Yusivî pêşnîyaz kerda zî zaf muhîm a. Agêrayîş de ma do na proje ser o vinderîn. Eke mumkin bo, beno ke ma yew pêşangeh (sergî) ke heme kitabanê ziwananê bêdewletan ano têhet, organîze bikerîn. Labelê seba tercumeyî ganî verê verkan kitabê kurdkî tercumeyê her hîrê ziwananê girdan yê Ewropa, yanî, tercumeyê îngilîzkî, fransizkî û almankî bibê. Nê ziwanî seba têkilîya mîyanê ziwananê miletanê qijan de wezîfeyê pirdî vînenê. Merdim şêno nê ziwananê girdan ra seba heme ziwananê miletanê Ewropa tercume bikero. Rayîro ke hetanî nika tewr zêde ameyo ceribnayene, rayîra asan no yo.

Feqet verê verkan û bi hawayêko acîl ganî kurdî bi xo bilebitîyê ke unîversîteyanê Ewropa de “kursîyê kurdan” bidê akerdene. Eke unîversîteyan de kursî abibê, hem akademîsyenê kurdan vêşî benê, hem tercumanî vêşî benê hem zî nê karê dîyalogê mîyanê edebîyat û miletan de hîna asan organîze benê. Kurdê ke Ewropa de yê, wa unîversîteyan ra biwazê, wa ardim bikerê ke kursîyê kurdan, beşê kurdolojî abibê.

Badê ke kombîyayîşê ma qedîya, ma rast şîy Beyoglu, Kulûba Kubayîjan. Uca yew kokteyl ame dayene. Kokteyl de min, Gabriel, Brahîm, Françeska û Ramonî ma her yewî yew şîîre wende. Şîîra mi, mi bi kirdkî wende Berfîne zî tercumeyê şîîre bi tirkî wend. Helîm Yusifî yew hîkaya xo bi kurmanckî wende, Amy zî tercumeyê hîkaye bi îngilîzkî wend. Madem nameyê Amy tîya vîyarîya, ez biney qalê aye bikerî. Amy Amerîka ra ya, bîy da-des serrî ke Îstanbul de unîversîte de şuxulîyena. Zaf weş tirkî zana, gama ke tirkî qisey kena, merdim vano qey hur tirk a. Na aktîvîte de a zî organîzatoran ra yewe bî. Organîzatoran ra yewe zî Dîleke bî. Dîleke Mose (Tercan) ra ya, zaf weş kirmanckî qisey kena. Esas kirmanckîya Erzinganî yê qismêkê Dêrsimî ra hîna fesîh fehm bena. Dima Prof. Vuokko Hirvonen xanime qalê samîyêk ke cinîya ey merda û deyîra ke eşta cinîya xo ser kerd, deyîre CD ra bi ma da goşdarî kerdene. Aye dima Amaya bi vengê xo yê rindekî deyîrê welatê baskan ma rê vatîy. Amaya va, “Nê deyîrî zaf rewên ê, tewr tay hîrê sey serrî emrê înan esto. Nê deyîrî çeşîdêkê muzîkê filamenko yê. Û xora babîyê filamenkoyî yew kurd o, nameyê ey zî Sariab (Zeryab) o. Heqîqeten gama ke Amaya deyîrê welatê baskan vatêne, mi va qey yew cinîya kurde ha kilaman vana. Vengê Amaya zaf weş bi.

Dima ma şîy restoran, hetanî duwêsê şewe ma hem werdê xo werd hem suhbet kerd hem zî goşdarîya muzîkî kerd. Destpêk de çend kêna û birayê xo ke şarê Mose bî, ma rê muzîkê kirmanckî pêşkêş kerd. La înan dima, Zana Farqînî, Deniz Gunduz, Ronahî Onen, Îhsan Espar, Hudaî Morsumbul, Ramon Farrés û cinîya xo, bitayebtî zî Amaya wina spontane deyîrê zaf weşî vatîy. Deyîranê înan zaf keyf da ma.

Îstanbul de mi gelek embazê delalî dîy. Mehehed Alî Konar, Hudaî Morsumbul, Cemîl Oguz, Dawud Rêbiwar, Çetîn, Fehîm Işik, Suat, Alî Fikrî Işık û hîna gelek embazê ke nameyê înan nika nêno mi vîr, hemîne eleqeyêko zaf germ nîşanê ma da. Ez şîya kitabxaneyê Medya, mi kek Selahedîn Bulut zîyaret kerd. Demeyêk ez û Mehemed Alî ma cadeyê Îstîqlalî ra acor ameyêne, dîrektorê sînemaya kurdan, Behmen Qubadî verê ma ra vîyart. Hewa serdin bi, destê xo dekerdbîy cêbanê xo leza-lez acêr şîyêne.

Ez û kek Îhsan û Helîm û Deniz û Fehîm Iişkî, di şewî ma hetanî yew-dîyê şewe Sultanehmed de resturant de zaf suhbetê weşî kerdîy. Ma nêzanayêne ke senî wext vîyareno.   

Berfîne û embazê xo wazenê yew kaya kirdkî (zazakî) kay bikerê, mi soz da înan ke ez her tewir ardim de piştgirê înan a. Mehemed Alî Konar wazeno çend fîlmanê kirdkî virazo, ez ardimê ey rê zî amade ya. Çi destê mi ra bêro ez texsîr nêkena.

Ez Sultanehmed ra, Beyoglu ra gêraya. Her ca ez rastê kurdan ameya, dikanî înan estê, mekanê înan estê. Qaso ke Dîyarbekir de kurdkî qisey bena, ez vana qey hende zî Îstanbul de qisey bena.

Peynî de seba eleqeyê înan ez heme embazan rê, organîzatoran rê, çi kesê ke keda înan dekewta na aktîvîte û zehmet dîyo, ez hemîne rê yew bi yew sipas kena.