zazaki.net
06 Kanûne 2024 Îne
Girdîya Karakteran : 12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto
05 Êlule 2009 Şeme 19:42

Şîîrê Sey Qajî

[Şîîrî]
Sey Qajî

Seyîd Qajî (Qazî) ke bi nameyê Sey Qajî (1871 - 1936) nas beno, yew dewa Ciwarikî ya Dêrsimê mîyanênî (Kirmancîye) de ciwîya.

Nameyê seyîdî beno ke mensubîyetê eşîra kurêşan (gursî) ra ke Dêrsim de hetê bawerîye ra rolêde berz gêna, yeno. Sey Qajî yew temsîlkarê şîîra lîrîke yê welatperweranê kirmancan yê Dêrsimî bî. Mergê Sey Qajî ra pey şîîrê ey arê bîyê û weşanîyayê. Şîîranê ey de ke pêro bi kirmanckî nusîyayê, zafane behsê cengan, lejê eşîran û Dêrsimî beno. Şîîrê ey hetê edebîyatê dramî û taybetîyê folklorî ra seba hunerê şîîrkî yê kurdkî karekterîstîk ê.

Di şîîrê namdarî yê Sey Qajî nê yê:


Dêrsim

Dêrsimî ver ra sona kare
Mordem ke sono ra Dêrsimî ser
Cêr ro yeno wence şîn û şiware
Cênû xo do dewresû ser o, vanê:
"Zor o, zor o derdê cîgera hare"
Nê zalimûnê dina xortê Dêrsimî qir kerdê
Cêr û cor kerdê têvirare
Dêrsimî ser o miz û duman o
Wisar na wo ame, derdê ma rê pepûk û sosin gilê koyû ra niso, biwano
Kamî zot dabî piro, va ke:
"Mirodê pêrune çimî de bimano."
Nê zalimûnê dina ferman do, vato:
"Dêrsim de az nêmano!"


Canê Canê (*)

Nayîmê ma Mercan o, doyîmê ma Tercan o
Yare dawet kerî, kam mi rê se vano?
Vanû ke gozagûnê şêneyî rakerî
Hetê jû mejîdan o
Hetê jû kî, wiy çêvêsayê, çêregan o

Erê canê, canê
Melema mi canê
Porê to kî nerm o
îpegê Wanî
Namê to giran o
Nêşikinû biwanî
Canê... Canê... Canê

Çi wele be xo ro kerî... ezo feqîr, kata şêrî?
Dirvetê mi xorî yê... wax nêbenê weşî
Bojîyê to ra cênû, ti erzen wertê cenetî
Ti gulêda sosin a
Heqî rusna wertê velg û vaşî

____________

 (*) Notê çarnayoxî: Na şîîre tena qisimêkê yew varyantê kilama “Canê Canê” ya. Çi ke esto na şîîre varyantanê cîya-cîyayan de nusîyêna û wanîyêna. Seba zêdeyêr enformasyonî nîyade: Çem, Munzur, Hewara Dêrsimî, Weşanên Deng, Îstanbul, adare 2003, r. 281 – 289

Çimeyî: Melumat û metnî yê Huseyn, Feqî, Dîroka Wejeya Kurdî, Îstanbul, 1992, r. 332-340; Varyantanê corênan û îzehkerdişê metnan birêz Munzur Çemî, yew nuştoxo muhîm ê kirmanckî û endamê Kurd-PENî, pêşkêş kerdê; Tornêcengi, Hawar; Sayirê Dêrsimê Bava Seyqajî, Berhem Winterausgabe, 1991, r. 10; Ogur, Haydar, Dersim / Kaç Behzatça Yangındır, Berfin Yayinlari, Îstanbul, 2003 

Almankî ra çarnayox: M. Dogan

Çime: Kurdica.com, ensîklopedîya kurde, http://www.kurdica.com/News-sid-Sey-Qaj%C3%AE-88.html  (zîyareto peyên: 27.08.2009)

 

Ferhengek

kare: rayîro barî, rayîrê hêgayî (bi tirkî: patika); rayîro qelebalix, rayîro ke şar ci ra zaf yeno-şono û kar keno

wence: hende (bi tirkî: onca)

[bi]niso: binişo, wenişo

nayîm: nohêm (bi tirkî: beri, bu taraf, bu yaka)

Mercan: yew nehîyeya Tercanî

doyîm: ohêm, wever (bi tirkî: öte, o taraf karşı yaka)

Tercan: yew qezaya Erzinganî

gozage: gojage, bişkoje, qumça, sedefe (bi tirkî: düğme)

şêne: sêne (bi tirkî: göğüs)

gozagûnê şêneyî: gocaganê sêneyî (bi tirkî: göğüsdeki düğmeleri)

mejîde: mecîdîye, pereyê Osmanîyan

çêreg: ¼ mecîdî ya, yanî çarine ra yewê mecîdî ya

jê: sey, zey, zê (bi tirkî: gibi) 

bojî: bazî, herme, zend (bi tirkî: önkol, pazı)

Na xebere 4144 rey wanîyaya
ŞÎROVEYÎ
Xeletîyan ser o
M. Dogan
Mi bi xo şîîre goreyê çimeyan girewte, aye ra mi nêvurnaye. Ez zana ke yew kilama Nîzametîn Ariçî esta ke bi nameyê "Dêrsim ver a sona kare" yena zanayene. A kilame de tayê çîyî sewbîna wanîyênê.

Labelê rast a ke bibo "CÊR RO yeno şîn û şiware", çike ziwanê ma de "cêr ro" yeno manaya hetê cêr ra acor, yanî bi tirkî "aşağıdan" û "cêr ra" bi tirkî "aşağıda" ya. Aye ra kî dot "kam zot dabî piro" rast a, "zof" (zaf) ney. Zot, zafê fekanê kirmanckî de se "zewt" vajîyeno, xebata standardîze kerdena kirmanckî de sey formê standardî qebul bîyo, yanî bi tirkî "ilenç, beddua". "Zewt piro dayene", xora, îdyomêde kirmanckî ya.

Eke nika "wence" yan kî "vengê" ya, ez bi xo tam nêzana, seke mi va, mi şîîre goreyê çimeyan da weşanayene. Eynî çî seba çekuyanê "dewres" û "derguşe", manaya her dîyan ca der a. Merdimo ke çimeyan muqayese bikero, beno ke formo rast bîyaro meydan. Mi tena çarnaye, nêgêraye.
06 Êlule 2009 Yewşeme 23:10
Xeletî
idris solmaz
Notê Edîtorî:

Birêz Îdrîs Solmaz,
Seba eleqeyê to zaf sipas.
Ez bi xo fekê Dêrsimî hol nêzana. Mi nê metnî de qismê nuşteyî biney redakte kerdibi la qismê şîîre, mi qet nêbedilna. Senî ame verê destê mi, mi eynen winî weşana. Feqet winî aseno ke qismê şîîre de tayê çekuyî şaş nusîyayê.
Mesela, rêza "Cêr ro yeno WENCE şîn û şîware" beno ke sey to bo.
Yanî beno ke bi hawayê “Cêr ra yeno VENGÊ/VENCÊ şîn û şuware” bo. Hewna, rêza “Cênû xo do dewresû ser o, vano” de, beno ke sey “Cênû xo do DERGUSÛ ser o, …” bo.
Labelê rêza “Kamî ZOT dabî piro, va ke:” de ti şaş î, sey to nîyo.

Nînan ra teber, şaşî çin a. Alfabeya ke ti pê nusenî, alfabeya kurdkî (kirmanckî, kurmanckî, sorankî…) nîya!
Alfabeya ke kurdî pê nusenî de herfê “ğ” “ı”, “İ”, “ö” “ü” çin ê.
Ancîna, vengê sey "kh", "ph" zî çin ê.
Hetê rastnuştene ra zî îmlaya to şaş a. Sey nimûneyî, îmlaya kurdkî de nameyê teybetî bi herfa girde dest pêbenî. Mavajin "dêrsım" şaş o, "Dêrsim" raşt o.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX


dêrsımi vera sona kare

mordem ke sono ra dêrsımi ser

cêr RA yeno VENGÊ şin u şÜAre

cênu xo do DERGUŞU sero

vanê: zoro zoro derdê cigera hare

ni zalımunê dina xortê dêrsımi qır kerdê

cêr u cor kerdê têvırare

dêrsımi sero mız u dümano

USAR nao ame, derdê ma rê phepugê sosıni gılê kou ro niso, bıwano

kami ZOF davê pıro

vato: mırodê pêrune çımi de bımano

ni zalımunê dina ferman do, vato: dêrsım de az nêmano
06 Êlule 2009 Yewşeme 20:34