Şîîrê Sey Qajî

Seyîd Qajî (Qazî) ke bi nameyê Sey Qajî (1871 - 1936) nas beno, yew dewa Ciwarikî ya Dêrsimê mîyanênî (Kirmancîye) de ciwîya.

Nameyê seyîdî beno ke mensubîyetê eşîra kurêşan (gursî) ra ke Dêrsim de hetê bawerîye ra rolêde berz gêna, yeno. Sey Qajî yew temsîlkarê şîîra lîrîke yê welatperweranê kirmancan yê Dêrsimî bî. Mergê Sey Qajî ra pey şîîrê ey arê bîyê û weşanîyayê. Şîîranê ey de ke pêro bi kirmanckî nusîyayê, zafane behsê cengan, lejê eşîran û Dêrsimî beno. Şîîrê ey hetê edebîyatê dramî û taybetîyê folklorî ra seba hunerê şîîrkî yê kurdkî karekterîstîk ê.

Di şîîrê namdarî yê Sey Qajî nê yê:

Dêrsim

Dêrsimî ver ra sona kare
Mordem ke sono ra Dêrsimî ser
Cêr ro yeno wence şîn û şiware
Cênû xo do dewresû ser o, vanê:
"Zor o, zor o derdê cîgera hare"
Nê zalimûnê dina xortê Dêrsimî qir kerdê
Cêr û cor kerdê têvirare
Dêrsimî ser o miz û duman o
Wisar na wo ame, derdê ma rê pepûk û sosin gilê koyû ra niso, biwano
Kamî zot dabî piro, va ke:
"Mirodê pêrune çimî de bimano."
Nê zalimûnê dina ferman do, vato:
"Dêrsim de az nêmano!"

Canê Canê ^(*)

Nayîmê ma Mercan o, doyîmê ma Tercan o
Yare dawet kerî, kam mi rê se vano?
Vanû ke gozagûnê şêneyî rakerî
Hetê jû mejîdan o
Hetê jû kî, wiy çêvêsayê, çêregan o

Erê canê, canê
Melema mi canê
Porê to kî nerm o
Jê îpegê Wanî
Namê to giran o
Nêşikinû biwanî
Canê... Canê... Canê

Çi wele be xo ro kerî... ezo feqîr, kata şêrî?
Dirvetê mi xorî yê... wax nêbenê weşî
Bojîyê to ra cênû, ti erzen wertê cenetî
Ti gulêda sosin a
Heqî rusna wertê velg û vaşî

____________

 ^(*) Notê çarnayoxî: Na şîîre tena qisimêkê yew varyantê kilama “Canê Canê” ya. Çi ke esto na şîîre varyantanê cîya-cîyayan de nusîyêna û wanîyêna. Seba zêdeyêr enformasyonî nîyade: Çem, Munzur, Hewara Dêrsimî, Weşanên Deng, Îstanbul, adare 2003, r. 281 – 289

Çimeyî: Melumat û metnî yê Huseyn, Feqî, Dîroka Wejeya Kurdî, Îstanbul, 1992, r. 332-340; Varyantanê corênan û îzehkerdişê metnan birêz Munzur Çemî, yew nuştoxo muhîm ê kirmanckî û endamê Kurd-PENî, pêşkêş kerdê; Tornêcengi, Hawar; Sayirê Dêrsimê Bava Seyqajî, Berhem Winterausgabe, 1991, r. 10; Ogur, Haydar, Dersim / Kaç Behzatça Yangındır, Berfin Yayinlari, Îstanbul, 2003 

Almankî ra çarnayox: M. Dogan

Çime: Kurdica.com, ensîklopedîya kurde, http://www.kurdica.com/News-sid-Sey-Qaj%C3%AE-88.html  (zîyareto peyên: 27.08.2009)

Ferhengek

kare: rayîro barî, rayîrê hêgayî (bi tirkî: patika); rayîro qelebalix, rayîro ke şar ci ra zaf yeno-şono û kar keno

wence: hende (bi tirkî: onca)

[bi]niso: binişo, wenişo

nayîm: nohêm (bi tirkî: beri, bu taraf, bu yaka)

Mercan: yew nehîyeya Tercanî

doyîm: ohêm, wever (bi tirkî: öte, o taraf karşı yaka)

Tercan: yew qezaya Erzinganî

gozage: gojage, bişkoje, qumça, sedefe (bi tirkî: düğme)

şêne: sêne (bi tirkî: göğüs)

gozagûnê şêneyî: gocaganê sêneyî (bi tirkî: göğüsdeki düğmeleri)

mejîde: mecîdîye, pereyê Osmanîyan

çêreg: ¼ mecîdî ya, yanî çarine ra yewê mecîdî ya

jê: sey, zey, zê (bi tirkî: gibi) 

bojî: bazî, herme, zend (bi tirkî: önkol, pazı)