"Ma se bikin, miletê ma eno yo!"

Vizêrî mesûlê hereketêkê siyasî telefon kerd va “Ma wazenê to dir qisey bikin.” Mi va “Ofîse de xwura karê mi esto, eke ez ameya, şima zî zîyaret kena.”

Diyarbekir de dades hereketê siyasî yê kurdan estê, buroyê zafine semtê Ofîse de yo. Zafê reyan telefon kenê vanê “Ma konferansêk amade kenê, ti zî yew panel bide.” Yan zî vanê “Ma yew konferans danê, beşdar be.” Reya esta vanê “Kovara ma rê yew nuşte binusne.” Labelê hîna zaf yew metno rijî ke bi tirkî nuşto şirawenê, vanê “Ma rê bike zazakî.” Verê cû mi kerdêne la enê peynîyan de ez nêkena. Mêrikî paştîya ma ra xwu kurd nîşan danê!...

Çend reyî teklîfê rûninî zî ameyî. Mesela, çend serrî verê cû mesûlanê hereketêkê siyasî va “Ma selahîyetê pêro xebatanê xwu yê zazakî danê to. Eke ti qebûl bikerê, ma her kitabê to ra hezar heb pêşin erênenê, meaşê to dîyeno…” Mi qetî va “Nê!” Mi qebûl nêkerd. Dima semedê televîzyonî teklîf kerd, ancî mi va “Nê!” Verê cû kanalê televîzyonê dewlete zî teklîf kerdbi, mi o zî red kerd.

Zaf kesê ke derûdorê hereketanê siyasî de çerixîyenê, ma vajin kesê terefdarî, qewlê Edward Saîdî ra “qerdîyanê metnê muqedesî” mi ra hêrs biyêne vatêne “Bêre partî, miyanê şarî. Kes tenya nêreseno cayêk!…” Mi vatêne “Şima hê şarê partî het la ez heta bi heta miletî mîyan de…” Fam nêkerdêne ke ez ha vana se, mi zî êdî vengê xwu nêkerdêne. Lev Tolstoy vato “Ti cahilî dir bikewê munaqeşe, her vateyo ke ti vajê sey kolî yo ke bierzîyo adirî miyan!” Ancî Îmamê Ezemî zî vato “Heme munaqeşeyê ke mi cahilan dir kerdê de ez mexlûb biya.” Coka tayê çîyan de sikût selamet o.

Tarîx de zaf kesan bi xebata xwu ya şexsî karê zaf bingeyînî kerdê. Mesela, tîya ra qasê neway serrî verê cû, yew hereketê kurdan bi nameyê “Xoybûn” estbi. Hezaran kesî bi mesref û çek û cebilxane û kinc û werd û estoranê xwu tede bî. Înan ra çi mend? Eke çîyêk mendo zî ez nêzana. Labelê Celadet Bedirxanî (1893-1951) bi tena sereyê xwu bingeyê ziwanê nuştekî, bingeyê edebîyatê ma yê modernî na ro. Kamûran Bedirxan, Cîgerxwîn, Nûredîn Zaza, Qedrî Can, Osman Sebrî û hema zaf edîbê bînî mektebê Hawarî ra vejîyayî sehaya edebîyatî. Mîraso ke Celadetî bi tena sereyê xwu ma rê verdayo hezaran qat Xoybûnî ra zêdeyîr o. Tesîrê xebata Celadetî heta dinya bibo zî do dewam bikero. Çi heyf ke destê feqîrî tim tenge de biyo. Seba ke mesrefê kovare vejo û bieşko îdareyê xwu bikero, wazeno titun biramo. Hamnanî, aşma temûzî de Şam de bîr keneno. La seba ke herrîya ê erdan leze ferikîyena, gama ke Celadet binê bîrî de yo, herrî cor de herifîyena. Celadet 58 serrîya xwu de binê bîrî de fetisîyeno. Eke weş biyêne belkî neway serrî yan se serrî emir bikerdêne. Belkî xebata xwu hema des hendî bizêdnayêne. Merdim nêeşkeno teqdîrê îlahî ra qisey bikero la eke paştgîrê ey bibîyêne belkî Celadet binê bîrî de, wina bêkeysîye de nêfetisîyayêne.

Ez şiya Ofîse, mi karê xwu qedêna, dima ez şiya buroyê înan. Ma nat û wet ra, rewşa siyasî û sosyalî ya kurdan ser o suhbet kerd. Axir dore ameya îşî ser. Va “Ma nîyet kerdo semedê xebata ziwanî yew komîsyon awan bikin. Ma vanê ti zî tede be.”

Ez bineyke bêveng menda. Dima mi va “Eger şima goşdarî kenê, ez wazena tayê çî vajî.” Va “Xwura ma zî wazenê goşdarîya to bikerê.” Mi va “Dê baş o.” Û mi dewam kerd, va “Seke Îsmaîl Beşîkçî zî tim tekrar keno, esl û esasê meselaya ma kurdan ‘estbiyayiş û çinbiyayişê kurdîtî’ yo. Yanî ma sey ‘kurd’ manenê yan ma helîyenê şinê. Her hîrê miletê serdestî ke kurdî kerdê binê nîreyê xwu, neke kurdan esasê xwu de wazenê ‘kurdîtî’ pûç bikerê. Wazenê kurdbiyayişî miyan ra wedarê, çinê bikerê.”

Mi înan ra persa va “Kurdîtî çi ya, ma senî benê kurd?” La ancî mi cewabê persê xwu da, mi va “Sere de, ma bi ziwanê xwu benê kurd, ma bi edebîyatê xwu, bi kulturê xwu, bi tarîxê xwu, bi hîsîyat û nasnameyê xwu yê mîlî benê kurd. Eke ziwan ma dest ra şi, edebîyat û kultur û hîsîyat û nasnameyê mîlî ziwanî dima bi xwu helîyenê şinê. Coka miletê serdestî neke tenya bi hêzê dewlete esas sey polîtîkayêka bingeyîne bi heme dînamîkanê xwu yê resmî û sivîlan her war de lebitîyenê ke ziwanê ma mîyan ra wedarê. Yanî mucadeleyê ziwanî mucadeleyê bingeyîn yê kurdîtî yo…”

Weşê înan şi. Camêrdî qala mi birna, va “Hah! Coka ma zî wazenê semedê xebata ziwanî yew komîsyon awan bikin…” Ez peşmirîyaya. Mi va “Qisûr mewnî. Hereketê ma yê siyasî zî hetê polîtîkaya miletê serdestî kenê. Tam polîtîkaya înan gore hereket kenê. Karê miletê serdestî kenê asan, polîtîkaya înan rê rayir akenê…”

Camêrdî ena rey bi vengêko îtîrazkar va “Senî yanî?” Mi va “Teorî de şima kurd ê, seke mucadeleyê heqanê kurdan kenê asenê. La pratîk de neke tenya îşê serdestan kenê asan, esas şima polîtîkaya serdestan a ‘çinêkerdişê kurdîtî’ tetbîq zî kenê. Ferqê şima eno yo: miletê serdestî teber ra, şima zî zere ra, eynî polîtîka ma ser o tetbîq kenê. Çimkî ziwanê resmî yê hereketanê ma yê siyasî tirkî yo. Heto bîn ra, semedê ziwanî tu fealîyetêko cidî û muşexes ke yew havila xwu ya sabîte bibo zî meydan de çinê yo. Eke ewro edebîyatê ma bineyke ameyo meydan, sayeyê dînamîkanê sivîlan de yo, sayeyê tayê şexsanê dildaran de yo…”

Ancî qala mi birna, bi ziwanê munaqeşeyî va “Ti qey wina vanê? Eyla ma hê vanê, ma semedê xebata ziwanî yew komîsyon ronin, ma vanê ti zî bêre enê komîsyonî de ca bigêre…” Mi va “Haa ha! Bi eno qayde şima derba peyîne, derba mergî danê ziwan û edebîyatê ma ro. Şima hênîyo peyîn zî peysnenê!...”

Çimê xwu kerdî beq ewnîyayî mi ra. Mi va “Ziwanê ma mergî ver de yo. Her kes bisur’et terkê ziwanê ma keno. Mesela, tayê merdimê ke nameyê ziwanî ser o kadro girewte û unîversîteyan de bîyî malim bîle, êyê ke bîyî malimê dersa weçînita bîle, senî ke kadro girewte, meselaya înan û ziwanî zî qedîya. Eleqedarîya înan û ziwanî hetanî girewtişê kadro bi! Xebata ziwanî tim viyeyê çend kesan de ya. La şima hê vanê ‘bêre komîsyon de ca bigêre’. Eno yeno a mana ke şima vanê xebata ziwanî meke.”

Va “Nê nê nê! To xelet fam kerd. Ma o qayde nêvanê. Ma vanê bêre komîsyonê ma yê ziwanî de ca bigêre.” Mi va “Êy temam! Mi xelet fam nêkerd. Nika ez komîsyonê şima de ca bigêrî, o wext karê min ê ziwan û edebîyatî qedîyeno. Ez senî eşkena her di karan piya bikerî?” Va “Nê nê! Nuştoxîya xwu dewam bike.” Mi va “Ez senî bieşkî her di karan piya bikerî?” Tonê vengê mi bi xwu bi berz, mi va “Haydê ma ferz bikin ke ez ameya mi komîsyonê şima de ca girewt. Eno komîsyon do se bikero, çi faydeyê ci ziwanê ma rê bibo?” Va “Ti mîyanê ma de bê, belkî ma zî xeyrê to rê kurdî qisey bikin…” Mi va “Wey mala minê! Yanî, eke ez niyerî komîsyonê şima de ca nêgêrî, şima bi xwu kurdî qisey nêkenê? Eke ez bêrî -o zî belkî- şima hema ziwanê xwu qisey kenê?”

Tansîyonê mi wurişt, mi va “Teklîfê şima yeno a mana ke ez xebata ziwanî nêkerî. Ha şima va bêre komîsyonê ma de ca bigêre, ha şima va xebata ziwanî meke, eynî çi yo. Ha Elî ha qere Elî, ferq nêkeno!”

Boya mi bî tenge, rîtmê nefesê mi bedilîya. Mi va “Keyê şima mîrat nêbo! Şima rojêk vato ‘Roşan, yew îhtîyacê to esto, to rê çîyêk lazim o?’ Şima nêvanê ma çend kitaban to ra bierênin yan ma mesrefê metbea yê kitabêk de hetê to bikin. La seke ez malê qamû bî, her kes cayêk ra her roje mi ra çîyêk wazeno.”

Mi nêwaşt ez xelet fam bibî coka mi va “Keyê înan awan bo, mi ardimê ferdanê masuman qebûl kerdo. La hezar bar şukir Homayî rê, hereketanê ma yê siyasî, dezgeyanê sey beledîyeyan qasê mîsqalê zerre zî mi rê ardim nêkerdo. Eger bikerê, eynî seke vanê ‘Beluke da bizêke dest eşt qemçike!’ Êdî gereka merdim bibo eskerê înan…”

Dima cumleyî bi xwu fekê mi ra herikîyayî, seke ez bê hemdê xwu qisey bikerî. Mi va “Rojnameger û televîzyongerî vanê ma to dir roportaj bikin, ez berê xwu înan rê akena, yew-di rojî mi meşgul kenê. Ez ewnîyena roportajo ke kerdo mîza xwu verdaya ci hema weşanayo. O bîn unîversîte de semedê kadro master keno, hema ke vano mi rê yew tez amade bike, ez bidî zere. Yewna bi tirkî nengan çîneno vano ti çira vanê ‘kirdî’. Heyra, mi kesî ra nêvato bêrê bibê kird yan kurd. Xwu çi vînenê bivînê, mi rê çi! Şima di kelîmeyî kurdî qisey kenê, hîrêyin de vanê ‘Dur, bunu Türkçe anlatayım…’ Ena çi meşk a, eno senî çeqilmast o!”

Êdî ez nêeşkaya nefes bigêrî, mi va “Ez qurban bena. Heta ewro tu zerarê mi nêresayo kesî. Ne mi kes dayo girewtiş ne dayo kiştiş ne dayo îşkencekerdiş. Ne mi emir û ferman dayo kesî, ne mi kes kerdo ‘uygulama’ ne înfaz kerdo. Ne rîyê mi ra yew dewe ameya veşnayiş, ne mi kes ca û warê ci ra kerdo ra. Ez xwu rê bi îmkananê xwu, qasê zanayiş û qewetê xwu ra ziwan û edebîyatî ser o şixulîyena. Xebata ziwanî de zî ez hende dîqet kena ke yew zerarê mi nêreso ziwanî; sey tayê merdiman mi stalînkî unîforma nêdaya çekuyan ro, mi emirwarî nêvato îla-lîla şima gereka bi eno hawa binusnê. Eke yew feydeyê şima ziwanê ma rê nêbeno zî qet nêbo eleqeyê merdimanê ke ziwanî ser o xebitîyenê mekerê!”

Mi payanî ra zî va “Wazenê serek û sermîyan bên, wazenê parlamenter bên, wazenê reysê beledîye yan encumen bên, wazenê ersa û apartman û dikan û erebeyê şima bibê, wilay şima bi name û nîşanê xwu tarîx de benê vindî şinê, tu rêçe şima ra nêmanena. Labelê eserê heqîqî ke bi rêça hubrê qeleme ameyê meydan heta bi heta manenê. Haydê bi xatirê şima!” Û ez vejîyaya teber.

Ez ke wenişta asansor mi ferq kerd. Serê sendelîya naylone de mi areq dabi, pey ra pantolonê mi bibî hîy. Semedo ke fekê roşanî bi, cadeyê Ofîse zaf qerebalix bî. Mi xwu rê fedî kerd ke yew pey ra biewnîyo mi ra, vajo qey mi mîzî kerda xwu ro. Ez mîyanê şerm û fedî de ameya vindergeyê mînîbusan, mi dî yewî destê xwu da serê milê mi ro. Ez fetilîyaya, yew kadroyê siyasî yê serranê 1970an bi. Êdî epey biyo pîr, porê ci biyo sey peşmî. Va “Roşan, to mîzî kerda xwu ro?” Ez peşmirîyaya. Mi nêzana ez vajî se. Mi va “Keko, mi serê sendelî de areq dayo.” Va “Mi texmîn kerd. Ez xwu rê henekî kena.” Dima va “Ti karêko baş kenê, ez to teqîb kena ha!” Mi va “Zaf kesî mi teqîb kenê (!) la ez nêvînena.” Va “Ez dûrî ra kena, dûrî ra…” Mi va “Keko, bineyke nizdî ra teqîb bikerê, ez zî şima bivînî hewûûû!” Camêrd huya. Waşt çîyêna vajo la mînîbuse ameye, mi xatir waşt û ez wenişta.

Mînîbuse de, tewr peynî de qoltuxê hetê ke tîjî dayêne piro veng bi. Ez uca ronişta. Mi dî yew cînîya emrê ci dorê pancas serrî la xwusero wenişte mînîbuse. Xorto ke mi ra ver qoltuxo tek de roniştbi, seba ke cayê xwu bido cîneke wurişt. Cîneke zî seke xortî qoltuxê aye îşgal kerdo, terp ronişte. Cîneke tu çîyêk nêva.

Ma bineyke nata ameyî, keso ke kîşta mi de roniştbi ame war, xorto ke cayê xwu dabi cîneke ame kîşta mi de ronişt. Badê ke cîneke Tesîsleran de ameye war, mi xortî ra “Xorto, mi ti teqdîr kerdî.” Lajek mi de mat mend. Fam nêkerd ez ha vana se. Mi va “To cayê xwu da cîneke, mi zerrîya xwu de ti teqdîr kerdî. Mi va ez to ra zî vajî…” Zaf keyfê lajekî ame, bineyke bi sûr, çimê ci bîyî roşin. Wina mehcûb va “Keko sax bê.” Mi va “Mi senî ke xwu zerrî de ti teqdîr kerdî, bi eynî hawa, mi a cîneke zî şermezar kerde.” Lajekî bi awiranê perskaran ewnîya mi ra. Mi va “To ca da ci, werrekna aye zî bivatêne Homa razî bo, yan bivatêne ez teşekur kena, yan Homa miradê to bikero. Çîyêk nêva.” Xortî va “Keko ma se bikin? Miletê mi eno yo!”