Hîkayenuştoxîya Alî Aydin Çîçekî

Alî Aydin Çîçek nuştoxêde jêhatî û xeyretkar o. Di serrî yê ke lehçeya kirmanckî de hîkayan nuseno. Her serre yew xelate girewta. Bi hîkaya xo “Xêx”î Musabeqaya Hîkaye û Şîîran yê Huseyîn Çelebî yê des û hewtine” de qismê lehçeya kirmanckî de xelata dîyine girewte. Hîkaya ey a bi nameyê “Mar”î zî Musebeqaya Hîkayan a Abdulah Duranî ya hîrêyine de qismê lehçeya kirmanckî de xelata mansîyonî girewte.

Kitabê ey bi nameyî “Teberik”î de yewendes hîkayeyî beşa tedeyî de enê vînitene. Nê hîkayeyî winî rêz benê:

1-Teberik

2-Gijgêleke

3-Xêx

4-Xortê Dewe

5-Mîyazê Xizirî

6-Xatir

7-Toraqo Solin

8-Mar

9-Şîlane û Gulsosine

10-Berîvane

11-Gule

“Teberik” hîkaya yewine ya. Nameyê kitabî zî na hîkaye ra amo dayene. Na hîkaye de di karakteri estê; Kalo û Xort pîya xoşebere kenê. Seba dejê kalikî xoşebere virazîno. Dejo ke ha wo sed serrî yo welat de kar keno. Hîkaye bi hîrê qismî bîya pare kerdene. Ma metn ra vecenîme ke hîkayeyêde kilm a labelê xorîn a. Nuştoxî waşto ke aye bikero hîkaya xo ya serekîye.

Ma zanîme ke “Teberik” seba elewîyanê kurdan çîyêde zaf muhîm o. Nuska ke muslumanê bînî cuya xo de şuxulnenê teberik zî cuya elewîyan de cayêde winî girewto. Kalî domanê xo mabeynê şerî de vindî kerdê. Domanan ra tena teberik mendo. Kal winî gala teberikî keno:

“No teberik domananê mi ra, mi rê mend. Tena no înan ra mi rê mend. No teberik bavokê min o. Hetanî ke bimirî no leyê mi de yo. Hetanî ke…” (r. 10)                

Alî Aydin Çîçek teswîranê mekanî de zaf serkewte yo. Ziwanê xo rehet herekîno. Na Hîkaya yewine de winî dest pêkeno:

“Asmên hîra yo, koyî berz ê, şewe tarî ya…

Aşme şewle dana şewe û puy waneno. Dûrî ra dûrî vengê tifingan êno, vengê cengî… Va pelanê daran ra ancîno û şono. Asmên ra astareyî bereqînê. Binê yew valêre de yew merdimo kokim û yew lajekî…” (r. 9)        

Muhîmîya Alî Aydin Çîçekî a ya ke wazeno cîya-cîya teknîkan hîkayanê xo de bigureyeno. Yew hîkaya xo bi formê nameyî amo nuştene. Ma na dewlemendîya teknîkan hîkayanê Roşan Lezgîn û Murad Canşadî de vînenîme. Alî Aydin Çîçek zî haydarê kakilê nuştoxîye bîyo. Muhîmîya çîyanê ke nuseno çin o labelê ê çî senî ke yenê ra rîpelî ser qîymetin benê.    Alî haydarê nê fikrî yo.

Teswîr kerdena zereyê mekanî de zî cîyayîya edebîyatê Alî Aydin Çîçekî eno ra seyr kerdene. Ma vînenîme ke mekan Kurdîstan de yew oda ya. Xemilnayîşê oda winî rastikên hetê Alî ra eno ra nuste. Ma bawerîya xo rehet anîme ke ma zereyê yew odaya kurdan de yîme. Nimûneyê bidime ke bêro verê çiman:

“Diwaranê salone de yew het de pencerêde qij bî û qayîtê meydanê dewe kerdêne. Diwaro ke duştê ey de, ey ra zî yew çermeyê luye û pirenê marî ameybî dardekerdene. Diwaro ke derg o, ey ra zî yew xalîyode tenik û derg ameybî dardekerdene.” (r. 34)       

Nê nimûneyî de zî isbat beno ke çîyo ke oda de amo darde kerdene resmode rastikên ano verê çimê ma. “Çermeyê luye û pirenê marî” tena na grûba çekuyan mezgê ma de zaf çî zelal keno. Bi nê çekuyan wendox keweno odaya Kurdîstanî, keweno mîyanê ziwanê xo.

Ziwanê Alî Aydin Çîçekî de zelalîye dîqetê ma oncena.

Mabênê bîyayîşanê Alî Aydin Çîçekî de domantîye zî cayêde mehkem der a. Nê derheqî de ez şikîna vacerî ke heme nuştoxê lehçeya ma ke hîkayan nusenê domantîya xo ser o bi xorînî vindenê. Sey dewe domantîya nuştoxan zî zaf malzemeyêde gird a. Hîkaya bi nameyê “Gijgêleke” de gedeyo çar-pancserre veşantîya xo bi înadêde gird ano ra ziwanî ser.

Doman winî qisey keno ke wendox zî mîyanê metnî de xo vîndî keno. Nuştox metnê xo ser o bi ehemîyet gurîyayo. Ma nuştoxî nêvinenîme, metnê nuştoxî bi îradeyê xo rîpelan ser o herekîno. Her wendox îhtîmalo pîl ke şikîno bikewo zereyê nê metnî:

“Cinîke meşka doyî caverdaye û kewte dima lajekî. Destê cinîke de yew rêstika pirçî… Lajek dest eşt doxina tumananê xo û bi solanê lastikênanê dirayîyan rema. Tayê şî-nêşî lastikî linge ra peray û lajek mîyanê wela adir de, serê silond de gina war a û gilerî bî. Maye se ke reste ci, bi rêstike di-hîrê tenî kerdî ser. Taye xeber da û reyna gêre ya ame sere karê xo. Lajeko qij serê silondî de xeylî wext qîra û berma.” (r. 14)

Destê to dej mevînê Alî Aydin Çîçek.

__________

Çime: Çîçek, Alî Aydin, Teberik, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2010

Not: No nuşte hetê Hudaî Morsumbulî ra roja 27.11.2010, Radyo Yaşam de programê “Wendîş û Nuştiş”î de ameyo pêşkêş kerdene.