zazaki.net
04 Oktobre 2024 Îne
Girdîya Karakteran : 12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto
09 Teşrîne 2010 Sêşeme 17:58

Mektuba Mamosta Malmîsanijî Derheqê Çekuyan de

M. Malmîsanij

Ziwanê (tercume) kayê “Ti Gara Nîyî” ser o ke hetê kaykerdoxanê tîyatroyî yê beledîya Dîyarbekirî ra amebi kay kerdene, Roşan Lezgînî yew nuşteyê krîtîkî keyepelê Zazakî.Netî de weşana. Tayê wendoxanê baldaran zî naye ser o fikrê xo nuşt, şîroveyî kerdîy. Nînan ra ê tewr biteferuatî, yê Kemreş Çewlîgî û M. Doganî yê. Şîroveyê birêz Kemreş Çewlîgî qismê nuşteyan de zî weşanîya. Mamosta Malmîsanijî zî na babete ser o mektubêk şawite.

Seba ke zaf faydeyê nê munaqeşeyanê wina bisewîye û erjayan averşîyayîşê ziwanî, wendox û nuştoxanê kirdkî rê esto, ma mektuba mamosta Malmîsanijî zî tîya weşanenê.

* * *

Merheba,

Şima nê nuşteyan de zafane çîyê rastî nuştî la goreyê zanayîşê mi, derheqê çekuyan de çend xeletîyê şima zî estê, ez binusa beno ke faydeyê xo bibo.

1)Verê heme çî ez wazena naye vaja: Zaf rey wendoxê kirmanckî (kirdkî) wexto ke nuşteyêk wanenî, tede tayê çekuyan vînenî ke înan rê xam î. Nê çekuyî mintiqaya înan de nînê vatiş, aye ra, ê bi xo nêzanî. Nê çekuyan ra tayê mintiqayanê bînan de estê, kirmancî (kirdî) şuxulnenî; coka ê zî kirmanckî (kirdkî) yê. Nêzanayîşê wendoxî nêbeno sebebê çinbîyayîşê a çekuye. Wendoxê nê çekuyan, herinda ke vajîy ez nê çekuyan nêzana”, vanî nê çekuyî kirmanckî (kirdkî) de çin î”. Ez biba, verê ke merdim wina vajo, qet nêbo heme ferhenganê kirmanckî ra biewnîyo baş beno. (Bêguman heme çekuyê kirmanckî ferhengan de zî çin î.)

Çekuyanê xam”an ra tayê zî rasta qet yew mintiqaya kirmancan de zî çin î, yan nuştoxî bi xo viraştîy, pêardîy yan zî lehçe û ziwananê bînan ra girewtîy. Gama ke merdim kirmanckî nuseno, ge-ge mecbur maneno lehçeyanê bînan ê kurdkî ra yan zî zîwananê bînan ra çekuyan gêno. Girewtişê nê çekuyan de ganî metod çi bo, naye ser o ma şênî munaqeşe bikîy.

Nika ez bêra babeta çekuyan ser. Çend çekuyê ke şima behs kerdo:

1)Kemreş Çewlîgî wina nuşto:

“Zaten çekuya ke pê herfa j’ destpêkena zazakî de çinî ya têna çekuya «jahr»î yena mi vîr û aya zî kurmanckî ra ameya bê ina yew çeku zî nîyena mi vîr.”

Kirmanckî de çekuyê ke bi herfa J dest pêkenîy estê. Tay î, la estê. Eke merdim ferhenganê kirmanckî ra biewnîyo naye vîneno. “Çinî ya” yewna çî yo, “nîyena mi vîr” yewna çî yo.

2)Goreyê lehçeya kirmanckî, çekuya “tepîşîyayox”î xelet a. Kemreş Çewlîgî na babete de rast nuşto. Viraştişê çekuyan keyfî nêbeno, ganî merdim zaf-zaf dîqet biko.

Franskî de, nê tewir çekuyanê ke bi suffîksê “–ox”î qedîyênî ra (sey çekuya “rotox”î) “participe présent” yan zî “nom dagent”, fariskî de "êsmê fail" yan zî “sifetê fa’ilî”, tirkî de “etken ortaç” vajîyêno. Karê (fîîlê) “tepîşîyayîş”î karo pasîf (bi tirkî “edilgen fiil”) o. Kirmanckî de karê pasîfî ra nê tewir partîsîpî nêvirazîyênî. Seba ke karê (fîîlê) “tepîşîyayîş”î karo pasîf o, ey ra zî nêvirazîyêno.

Karanê pasîfan yê sey “tepîşîyayîş”î ra yewna tewir partîsîp virazîyêno ke ey ra franskî de “participe passé” yan zî “adjektif verbal”, fariskî de "êsmê mefûl" yan zî “sifetê mef’ûlî"; tirkî de “edilgen ortaç” vajîyêno. Nimûne (seba nêrî): tepîşîyaye, nusîyaye, kişîyaye.

3)Roşan Lezgînî wina nuşto:

Labelê çekuya finu’ herinda sey (gibi)’ şaş ameyêne şuxulnayene. Vatêne Keso finuy Gara’…”

Ez bi xo kirmanckî de rastê çekuya “fenda”/“fênda”/“fenî” ameya (manaya “gibi”ya tirkî de). Beno ke tayê mintiqayan de formê “finu” zî estbo.

4)Reyna Roşan Lezgînî nuşto:

“Edatê di’ ke kirdkî de bîyo vîndî la kirdaskî de esto, seraser amebi şuxulanayene:”

Rast a na çekuya “di” zaf cayan de vîndî bîya la tayê cayan de hîna (hema) menda. Na çekuye Ferhengê Vateyî de zî esta (r. 139). Uca, Ehmedê Xasî ra nimûneyî estê.

Tayê cayan de herinda “di ... de”yî de, kirmancî (kirdî) nê forman zî vanî: “de ... da”, “de ... de”, “de ... dir”, “ede ... de”. Nê pêro zî Ferhengê Vateyî de estê (r. 126, 152).

Ez şima rê zaf selamî kena.

Malmîsanij

Na xebere 11285 rey wanîyaya
ŞÎROVEYÎ
kyaxares.astiyages@hotmail.com
umut
xura=( zaten ) dımılian pé fam nékené , ma séwregıjyé heréma bini ma hendı=( yeterince) fam nékené grameré cı ji xura zey pé=(birbiri gbi ) niyo..yani tengasiyé zıwan" ma zaf o :( ..ma senin çareseri bıviné ? ez nézana ...qıseykerdış ji, fam kerdış ji wendış ji pé ra duri yo ..malesf ...bımané weşiyé dı...
06 Kanûne 2013 Îne 21:51
ezizek
adem aklan
Eke ti şîroveyê xo de rasterast yan zî sergirewte heqaret ro kesêk yan bawerî û mîlîyetê merdiman bikerî yan zî şîroveyê xo heme bi HERFANÊ GIRDAN û teberê qaydeyanê rastnuştişî de binusî, nêweşanîyeno!
15 Gulane 2011 Yewşeme 19:24
Piranıc
Şiwane
Merheba şıma rê!
Ez zav zanayeyê Zazakî niyo. Labelê ez qayil o xorinî (derinlemesine) ra Zazakî bızan bo. Ay semed ra ez ge ge ferkê tay çekuya serra hêşiyeno (düşünüyorum). La ez nêşêno yew rayir veyno. Mesela; ferkê çekuya \"veşate\" û çekuya \"veşaye\" çiyo. Acaba, (\"Tırkî ser ra), yew \"yanmış olan\", yew zi \"yanıyor olan\" o. (İngilizkî ser; Burnt, Burning)Çiri terzê \"veşate\" herg çekuya sifatî de nê bena. Numune; şiwite, şiwiyaye; rote, roşaye beno; labelê abiyaye beno, abiyate nêbeno. Farkê in çekuyanê sifato çiyo. Ez zav merak keno.
02 Çele 2011 Yewşeme 19:20