Hesreta Firingîyanê Encewze

Hamnanê serra 1974î ez û kalê xo Hecî Wisif (84 serrîya xo de roja 25.07.1983 de şi rehmet) ma pîya şîyêne verê dewaran; ma ga û mangayê ma û keyê apanê mi çerênayne. Dewarê hîrê keyeyan bîy. Lajê datê mi zî ma reyde ameyne. Dewa ma de pes cîya çerayne, dewaro gayin cîya çerayne. Bola pesî kerdêne dore, roje yew keye şîyêne ver. Dewa ma de di-hîrê bolê pesî estbîy. O wext dewa ma 33 keyeyî bî. Dewa ma hîrê babîyan ra ya. La nê hîrê babî zî eslê înan yew babî ra yo. Gama ke newe ameyê dewe awan kerda zî bîyê xal û warzayê yewbînan. Ez çend nuşteyanê bînan de bi teferuat qalê tarîxê babîyanê ma kena. Tarîxê înan şina resena 1200 serre verê nikayî. Ez hurdî-hurdî qal kena ke kamca ra amey, kotî nayo ro, senî vila bîyê, nika ha kamca, înan ra vanê se…

O hamnan rojevê dewijan de hereketê Qibrîsî estbi. Vatêne, “Musluman û gawirî herb kenê, Qereoxlan dano Meqaryosî ro!” Şarî Bulent Ecevitî ra vatêne “Qereoxlan”. Meqaryos zî, o wext serekê rûmanê Qibrîsî bi. Vatêne, “Qereoxlanî efû veta!” Şarê Licê fek kar û îşê xo ra veradabi, xeleyê xo, cuwenê xo war o verdabîy, Licê de verê şubeyê eskerî de têdima rêz bibîy, nameyê xo nuştêne. To vatêne qey dora arêyî ya, ciwalê arişî rêz kerdê. Vatêne, ma wezenê şêrin esker, ma şer ra nêtersenê, ma şinê benê şehîd; ma şinê cennet, cennet! Yew heyecan, yew xelxele dekewtbi mîyanê miletî ke qet mevajêne. Cennetê firdewsî, cenneto ke her camêrdî rê hewt horî kewenê, amebi verê berî. Tena nameyê xo şubeyê eskerî de seba seferbegligî (sereberlik) binuse bes o! Kam şênayne înan zeft bikero. Homayî kerd ke nêzanayne Qibrîs ha kamca. Beno ke dest bieştêne darê tifingê xo û peyatî verê xo bidayne bi Qibrîs, tirkan rê welat feth bikerdêne!...

Şarê Licê Qereoxlanî ra zaf hes kerdêne. Roja şeşê êlula 1975î Licê de erdlerzêko zaf pîl virazîya. Bi hezaran însanî merdîy. Çendeyêk badê erdlerzî, serekê Partîya Edaletî (AP) Silêman Demirel û Qereoxlan pîya amey bi Licê. Amey ke serweşîye bidê şarê Licê. O wext hukmat kewtbi destê Demirelî la Qereoxlanî zî zanayne ke şarê Licê ey ra hes keno, coka o zî amebi. Şarê Licê zî vatêne Demirelî hukmat destê Qereoxlanî ra veto, coka ey ra kîne kerdêne. Tam mewsimê firingîyan bi. Firingîyê Licê her yewe kîloyêk esta. Gama ke Ecevitî qisey kerd şarî da çepikan ro, keyf kerd. Yanî nîşan da ke ma paştgîrê to yê. La gama ke Demirelî qisey kerd, firingî verday bi Demirelî. Yanî, nîşan da ke ma zî dişmenê reqîbê Qereoxlanî yê, hesabê xo ser o ney hesabê Qereoxlanî ser o firingî verday bi Demirelî. Labelê Demirelî heyfê verdayîşê firingîyan zaf xirab girewt! Caran nêverda dewlete hetê licêyijan bikero. Ardimo ke dewletanê bînan ra ame zî, zafê ey dest na ser, nêverda çîyeke bireso bi Licê. Kîna xo ramite, ramite hetanî ke bi serekkomar. Porzerdika ke manena vêvikanê naylonan yê dikanan, yanî Tansuya leyreka ey zî bîye serekwezîr, a game ey weş firsend dî. Di rey Licê veşna, kerde qijik, kerde xan û xirabe. Yew dewe sax nêverda. Licê de kerra kerra ser o nêverda. Welat kerd vikûveng. Qirê şarê Licê ard. Nêmeyê înan kiştîy, nême birîndar kerdîy. Hetanî se serre zî hiş nêno bi sereyê licêyijan.   

Ez zimistanê 1984î de Erzingan de esker bîya. Gama ke ecemîtîye qedîya, ma ra persay va kam wazeno şiro Qibrîs. Herhal ez kewtbîya binê tesîrê licêyîjanê ma, vernîye de mi destê xo kerd berz. Sewqê mi vejîya bi Qibrîs. Ez şîya ke çi bivînî! Rûman tersan ver şaristanê xo, dewê xo, banê xo, rezê xo, hêgayê xo, baxçeyê xo; baxçeyê leymunêran, porteqalêran, zeytunêran, încîrêran… heme çîyê xo, firaqê xo, kincê xo, dolabê qeşa, mobîlya, her çî waro verday, tena bi cilanê canê xo remay şîyê. A dewa ke mi tede eskerî kerde, ez vana qey nameyê aye bi rûmkî Turîlle bî la tirkan eynî sey welatê ma nameyê dewanê Qibrisî vurnabi. Mesela nameyê a dewe bedilnabi, kerdbi Erdemli. “Erdemli” yanî “biesalet”. Çi esalet! Dêreyêko zaf kehen û manastirêk uca bîy. Odayê manastirî kerdbîy qawîşê eskeran. Dêreyo kehen kerdbi cebilxane. Vanê Qibrîs de dêreyo tewr kehen, tewr verên o yo. Uca yew bîrêk zî estbi, vatêne awa ê bîrî bimbarek a. Verê cû, şarê Qibrîsî ameyne uca awa ê bîrî ra sey tebarekî qurtêk fir kerdêne, şimitêne. Heme dewan de dêrey estbîy. Tena Lefkoşa de mi yew camîya kehene dîye. Tirkan badê dagîrkerdişî kerra nênabîy kerra ser. Yew ban kerdbi bînaya bulike, yew ban kerdbi bînaya tabure, yew ban kerdbi “sîleh qedeme”, banî kerdbîy “motor qedeme” yanî tamîrxane. Trabzon ra, Edirne ra, Adena ra, zaf cayan ra tirkî ardbîy ê dewan de ca dabi înan. Pesê rûman, motorê cite teslîmê înan kerdbîy. Her çî hadre. Hema şo û xo rê ser o ronişe û biwere. Biwere ke ti nêwenî! Ma xo rê mirdîya xo fêkîyê daran werdêne. Ewilî yengîdinyayêrî dersayne, dima încîrî vejîyayne, engure dersayne; engura sîyaye, engura balîcanîye, engura sipîye. Dorê dewe pirî rezî bîy. Ma eskeran qerewaneyî girewtêne şîyêne rez ra engure çînayne. Dima zeytunî dersayne. Ma zeytunî arêdayne, efseran berdêne keyeyê xo, dekerdêne solawe. Payîzî, porteqalî, leymunî vejîyayne. Heme milkê rûman bi. Ma xo rê dekewtêne mîyan, xenîmet bi xenîmet!...    

* * *

Kalê mi tim kelawêka sipî sere ra bî, şaşikêka zerde dorê aye ra girêdayne, herdîşa ey gewre la sipîyîye ser bî. Kefêyêka ecemî mîyaneyê xo ra piştêne. Êdî extîyar bi, nêşayne karo giran bikero. Verpalê girêk de yan serê gazêk, qotêk yan tûmêk de versîya dare de roniştêne û cor ra temaşeyê çerayîşê dewarî kerdêne. Mi ra vatêne, “Xo bide hetê xeleyî yan velgecenî, wa dewarê ma nêkewo mîyanê zîyananê şarî!” Eke tena bimendêne, mi ewnîyayne ke ha fekê xo de mir-mirîyeno, Homayê xo rê duayan keno û bermeno. Mi fekê ey ra çîyê fehm nêkerdêne. Zaf zerrîya mi pê veşayne. Mi waştêne ke ez ey ra çîyan bimusî la mi nêzanayne ez senî bipersî. Vanê, “Pîzeyê tutî pirrî xeber ê, nêzano vajo!” Mi nêzanayne ez çi bipersî, senî bipersî. Werekna o wext aqilê min ê nikayî bîyêne.

Tewr zaf qalê vêşanîye kerdêne, qalê serra ke xela tede weriştbî, kerdêne. Vatê, oris ame hetanî Kevira Qul, peyê Pasûrî. Şarê hetê Serhedî heme rema, hetê ma ra amey, şîy deşte. Vatê, armenîyê ke tirkan ê surgun kerdîy, kewtbîy vernîyê eskerê orisî û zulm ro kurdan kerdêne. Vatê, reyke ez şîya dereyê erdê Başî ke ez çi bivînî! (Dereyê erdê Başî ha binê Dingilhewa de. Erdê kalikê min o.) Vatê, mi ewnîya, çend cinîyan, ha fekê dereyî de lên nayo kuçeke ser, lên pirrî kesa yê, awe bill-bill kena girêyena, ha xo rê kesan pewcenê.

Kalikê mi vatê, serra şewatî, a serra ke Şêx Seîdî qîyam kerdbi, ma ra ver, camêrdî dewe de nêmendbîy. Heme arêday berdîy sefer. Şîyayîşî şîy la nêamey. Çend cinî û çend tutî mendbîy. Gama ke eskerê tirkan amey Dingilhewa veşna, ma heme remay şîy bi yabanan. Her kesî xo rê ewnîya çareyê sereyê xo ra. Mi xo binê lodê eşêfe de nimit. Hetanî ke esker ancîya şi hetê Kirdaneyî ser. Kalikê mi vatêne “Eskero sîya bi. Bejik bi bejik! Lengerîyê sîyayê asnênî sereyê înan ra bîy. Bêrehm bîy! Înan zaf şar kişt, Dêrxuste ra, Pêçar ra gelek mêrdey kiştîy. Destê înan pêra girêdayne û dereyanê xorînan de kiştêne. Înan miletê ma qir kerd…

* * *

Melayê Banêdêran estbi. Ey ra vatêne Mela Mehemedê Ulyanî. Ez vana qey cinîya ey merdbî, o tena Banêdêran de mendêne. Herdîşa ey sipî, rîyêko nûranî ser o bi. Tim ameyne keyê kalikê mi. Senî ke çimê mi ginayne ey ro, tehmê şekerî dekewtêne fekê mi. Çunke ey ma musnabîy şeker. Destê xo dekerdêne verê mîya xo ra, şeker vetêne dayêne ma. Ge-ge yew şekero qulqulîn kerdêne çar-panc parî, ro ma tutan pare kerdêne. Ey û kalikê mi zaf suhbet kerdêne, qalê zemanê verî kerdêne.

Yeno vîrê mi, Mela Xelîl zî tim ameyne keyê kalê mi. Mela Xelîlî caran meqes nêdabi por û herdîşa xo ro. Porê xo mundêne, kerdêne giley. Di gileyê porî tim mîyanê piştîya ey ra bî. Estorê xo zîn kerdêne, heqîbeyêko gulikin eştêne ser, weniştêne ro estorê xo, lingê xo dekerdêne zengûyan û ameyne keyê kalê mi. Ez Mela Xelîlî ra zaf tersayne. Neke merdêmo xirab bi. Ney! Welîyan ra bi. La to hew ke dî, nişkave ra recifîyayne û bi qîrayîş vatêne “Dayîm Heq Rebî!” No Mela Xelîl bi eslê xo şarê Rewandizî bi. Kalikê ey Resûl Paşa birayê Mîr Mehemedê mîrê Soranî bîyo. Birayê xo ra heridîyayo, dayo piro ameyo bi Licê. Keyê înan ra Seydayê Licî (Seydayê Mehemed Hadî) menşûr o, babîyê Cemîlê Seydayî yo. Kalikê mi vatê, Cemîlê Seydayî, Şêx Evdirehîm û gelek embazê xo, da-vîst balebanê kurdan Binê Xete ra danê piro yenê. Pêhesîyay ke Kemî kurdê ma yê Dêrsimî qir kerdê. Yanî, şinê hewarê kurdanê ma yê Dêrsimî de. La deşta Bismilî de mîyanê înan û eskerê tirkan de şer vejyeno, şehîd kewenê. Vatê, dor ro înan girewto. Adir nayo xele ra… Gama ke qal kerdêne, hêsrê ey ameyne war.

Vanê, zemano ke kemalîstî wendişê azanî bi erebkî qedexe kenê û vanê ganî bi tirkî biwanîyo û vajê “Tanri Uludur! Tanri Uludur!...” Licê de no Mela Xelîl bi qehremanîye vera kemalîstan vejêno. Qereqole ey tepîşena dekena nezaretxane la zereyê nezaretxaneyî de zî sereyê xo mîyanê caxanê penceraya nezaretxaneyî ra vejeno teber û wextê nimajî azan dano vano: “Ellahu Ekber! Ellahu Ekber!...” Mudiumûm (savci) vano, “No merdim gêj o!” û gênê ey kenê teber. Binê Licêya corine de, hetê rojhelatî ser, mîyanê baxçeyan de yew hucreya ey estbî. Vatêne “Hucrey Mela Xelîlî”. Dewijî gama ke bişîyêne Licê, eke erey bimendêne, Hucreya Mela Xelîlî de rakewtêne. Hucre de gelek feqî zî estbîy. Mela Xelîlî bi xo derse dayne. Feqî heme şarê dewan bîy. Ez û babîyê xo zî ma şewêk a hucre de rakewtîy. Yeno vîrê mi, babîyê mi bi xo ma rê doşek û lihêf ardîy ravistîy. Ez xo rê mirdîya xo pê huyaya. Mi rê zaf komîk amebi. Çunke keye de hertim dadîya mi cayî ravistêne. Seke ravistena cayan karê camêrdan nêbo, karê cinîyan bo. Coka ez huyaya. Şarê dewan xizmetê Hucreya Mela Xelîlî kerdêne, werd û ardû kirişnayne. Keyê Seydayê Licî paştgîrê dewijan bîyê.

* * *

Kalikê mi zaf bêveng bi. Vengê ey zaf nermek bi. Mi caran nêdî ke hêrs bîyo. Ge-ge, eke çîyêke ro hesabê ey nêameyne, bi vengêko nizmek, fekê xo de vatê “Dirûzî gidî dirûzî!” Gama ke ma ra hes bikerdêne zî, ancîna vatê “Dirûzîîî!” Yeno vîrê mi, çekuyê sey “xoz”, “xinzîr”, “wehş” “donxiz”, “gawir”, “kafir”, “yahudî”, “xirîstîyan” “êzîdî”, “orim”, “oris”, “armenî”, “arnawid”, “îngilîz”, “yunan” û “dirûzî” heme nengî bîy. O çax mi nêzanayne nê nameyan ra qismêk yê dînan û yê miletan ê. Ez nika ana vîrê xo, ez xo rê şermayena. Ma senî nameyê miletan, dînê miletan sey nenge gurenayne? Zaf eyb bi! Serra 1974 ra pey, çekuya “meqaryos”î zî dekewte mîyanê lîsteya nenganê ma. La na çeku, hîna vêşêr fekê camêrdanê pîlan de bîyêne nenge û seba merdimanê pîlanê giregiran, vajîme, seba sermîyanê dewan yan yê keyeyan gurenîyayne. Yanî, nengan de zî yew statu estbi! Vatêne, “Şima nêzanê, o çi meqaryos o!” Ge-ge, eynî sey çekuya “meqaryosî” çekuya “keşîş”î zî sey nenge çînîyayne. Labelê seba merdimanê pîlan, bitaybetî seba înanê ke herdîşa înan esta. Nê serranê peyênan de, reyke ez şîya dewe, mi ewnîya çekuya “Xumeynî” zî bi no tewir bîya nenge.

* * *

Zafê reyan Hecî Huseynê Banêdêran zî ameyne verê kalikê mi. Hertim gaza (kelbetane) dindanan cêba ey de bîye, dindanê kamî bidejayne, antêne. Kamî dindan bigirewtêne, şîyêne Banêdêran, gomeyê Hecî Huseynî. Gama ke Hecî Huseyn şi rehmet, emrê ey se û vîst serrî ra zî vîyartbi. Vîst û hewt sere bîyo, şîyo esker, tam duwês serrî eskerî kerda. Hem hetê wucûdî ra hem hetê hişî ra zaf pêt bi. Her çî zanayne. Reyke yeno vîrê mi, vatê, armenîyan qomîteyî naybî ro, şargeyê înan Mizage bi. Mizage peyê Licê de yew dew a, zaf rindek a, awî ya. Vatê, armenîyan mêrdeyê kurdan remnayne berdêne Mizage de bi îşkence kiştêne. Vatê, reyke înan ez zî qefelnaya, berda Mizage. Mi ewnîya ke ez çi bivînî! Armenîyan çend mêrdeyê kurdan linge ra sereyî ser de gilê gozêran ra aliqnayê û îşkence kenê. Vatê, o wext ez hema newe xort bîya. Gama ke înan lingê mi girêdayne, nişkave ra ez destê înan ra felitîyaya û ez remaya…

Ez vana qey nê hedîseyî zaf rew, verê furxûnê armenîyan bîyê. Beno ke serranê 1890an de bîyê. O wext Licê de, dewanê sey Mizage, Mela, Hendîv, Bamitne de armenî zafî bîyê. Bamitne de armenî û kurdî pîya bîyê. Vanê, Bamitne de o wext kurdan ra dizdêko yeman estbîyo. Rêbirêko zor bîyo. Rocêk, cinîyêka armenîye herê xo bar kena, rûn, tantur û kel-mel bena Licê de roşena. Wet ra çî-mî erînena, agêrena şina bi Bamitne. Cinîke hefsarê herî de girewto û xo dima kaşkena şina. No kurdo dizd kincanê xo vejeno, xo keno çîp viran. Hefsarê herî sere ra vejeno dekeno sereyê xo û cinîke dima şino. Badê ke qederêk şino, kewnê yew dalde, cayêko tenha de dizd nişkave ra linge dano erd, nêşino. Cinîke hefsar kaşkena, vana qey her o. Cinîke xo dima fetelêna ke biewnîyo, hela no mîratê herî çî rê nêno. Ewnîyena ke çi bivîno! Herê aye bîyo yew mêrdeyêko çîp viran. Cinîke ca de kewna erd, xo ra şina, xemêyena. O dizd herê cinîke bi barî ra gêno beno.

Şarê ma qalê armenîyan keno vano, armenî zaf karkerî bîy, senetkarî bîy la ehmeq bîy. Vanê, kurd û armenî gama ke zaf şuxulîyenê, benê rincan, hetanî ke kurd sewlanê xo nêvejo û hetanî ke armenî zî kelawa xo nêvejo, boya înan nêvejêna, îstîrehet nêkenê, nêarisîyenê. Kam gama ke kurdî sewlê xo vetîy û armenî zî kelawa xo sereyê xo ra rona, hema newe arisîyenê.

*  * *

Mi qalê dizdan kerd yew mesela ameye vîrê mi. Verê cû rêbirî, dizdî, qaçaxî, mehkumî zaf benê. Yeno vîrê mi zî gayî diznayne, berdêne dewanê hetê deşte de rotêne. Firaqê sifrênî diznayne. Dizdê hetê Hezroyî zaf bîy, neyarê heran bîy. Coka înan ra vanê “Kerdiz”. Herê hetê ma cisnê heranê Sêwregi ra bîy. Ma vatêne “Herê Şamî”. Rengê înan wina hêşînboz bi, sey qantiran gird bîy. Herê esîlî bîy. Hem biaqil bîy hem wegirewtişê barî de jêyatî bîy. Ma heranê bînan ra vatêne, “herê qereçî”. Panc perey nêkerdêne. O wext cambazê heran estbîy. Mesela, yeno vîrê mi Dêrcimte ra Remezenê Xalê Uzêrî şîyêne Sêwregi ra herî ardêne welat de rotêne. Dadîya Remezanî ‘Ema Eme heq ‘ema babîyê min a.

Xeleyê deşte da-vîst rojî ma ra ver dersenê. Verê cû, şarê hetê ma şîyêne bi yewmîya da-vîst rojî deşte de paleyî kerdêne, hema agêrayne ameyne dayne geniman ro. Hetanî des-pancês serrî verê cû zî, mi dî bi hezaran paleyî şîyêne Berîya Mêrdînî, deşta Dîyarbekirî, nîskî tirpan kerdêne. Nika makîneyî vejîyay, kar qedîya. Vatêne, verê cû dewijanê ma keye de sereyê xo şutêne, de wina hesab bikerê, şîyne û ameyne, vatêne, ma wutê awe nêkerda xo ro. Deşte de awe çin a. Eke bibo zî kam firsend vîneno xo bişuwo yan kincanê xo bişuwo. Peyê milê înan çar engiştî qertîş girêdayne. Areq ra kincê înan bîyêne sey çekemî, eynî çermeyo huşk.

Ma agêrin mesela ser. Vanê, datê babîyê mi Apo Hecî Derwêş û Sofî Ezîzê Tutya pîya şinê deşte de paleyî kenê. Peranê xo gênê, şinê bi Dîyarbekir, her yew xo rê yew zerd erîneno û êreyêk kewnê rayîr. La tersanê dizdan ra nêzanê ke zerdanê xo bikerê kureyê xo. Çunke dizdanê rêbiran rayîran ser ra raywanan şelênayne. Werzenê zerdê xo qurtnenê, wenê. Hetanî nêzdîyê Qetîne yenê. A şewe yaban ra, meleşeyan ver yew cuwen de xo dekenê binê taramîya simerî. Biney hewn ra şinê. Destê sibay werzenê kewnê rayîr, yenê resenê bi keye. Senî resenê bi keye, zor danê rûnî, rûn wenê. Rûn wenê û pîze gineno piro. Ha bawo, dê bawo, axir bi çi kul û halî zerdî kenê teber, şuwenê darenê we. Ez xo rê heyret manena ke înan senî zerdo qirase qurtnayo, senî veto. Wexto ke ez heb-mebe wena, tim ê yenê vîrê mi. Ge-ge canê mi recifêno, ez vana, eke pîzeyê înan de bimendêne! Ê wextan ne doktorêk, ne hekîmêk. Beno ke seba yew zerdî pîzeyê înan biqlişnayne. Subhanelah! Homa merdimî bisetirno...

* * *

Dorê dewa ma de çend cayî estê, ez vana qey nameyê armenîyan ser o yê. Mesela vanê, “Dereyê Keşîşî”, “Erdê Samêlî”, “Erdê Kenhî”, “Dereyê Sikî”, “Pozê Meçî”. Nêzdîyê dewa ma de, verê çemê Benê de hêgayê awî estê. Zaf bibereket ê. Yeno vîrê mi, dewijanê ma binê erdê Encîlî de sukr girêdayne. Erdê Encîlî, yê kalikê min o. Vaye vetbî, berdbî hetanî erdê Hesenan. Verê cû zafê nê hêgayan destê beganê Licê de bîyê, dewijanê ma bi îcare ramitêne. Vatêne, began zaf zulm kerdêne. Mesela, dewijan hêga ramitêne, çînayne, cuwen kuwayne, vaydayêne, xele û simer cêra abirnayne. Eke xele û simer cêra abirîyay êdî ganî destê xo nêdê çîyeke. Nobete bigîrê hetanî ke beg yan lajê ey bêro, goreyê zerrîya xo ra pare bikero. Dewij para begî ro herê xo bar bikero. Bibero verê berê begî de rono. Ser o zî mirdîya xo derb biwero û agêro.

Begê Licê zaf bîyê. Manaya began na ya ke zemanê Osmanîyan de memurê dewlete bîyê. Dewijî hema zî vanê, “Gilgil nêbeno tutman, licêyic nêbeno însan!” Yanî liceyijî ra holîye, însanîye mepawe! “Licêyic” ra qestê înan begê Licê bîy helbet. Zafê dewijanê ma vatê, gama ke ma yew bize yan barê kolîyan, satilê mastî yan çend weqî rûn berdêne Licê de rotêne, liceyijan bi xo fîyet panayne. Yanî, o ke erîneno, o fiyetê malî panano! Fîyet panayne û vatêne “Tû bidî zî em ê li te xî, tû nedî zî em ê li te xî!” Yanî, dewij bido zî kuwayîş weno nêdo zî weno. Vanê, zafê reyan, vatêne “Lêxin lî-lawo! Gundî ye gundî!” Dewij kuwayne, hincikê ey vetêne. Dima pîlê înan ameyne, gopale ha dest de, vatê, “Lî-lawo, we kuşt, kuşt, gune ye guneee!” Û derba peyêne zî ey bi xo pê gopala xo vatêne “hih” dayne piro. Qaşo camêrd şino dewijî destê xortan ra vejeno ha!

Hetê pirodayîşî ra dêrxustijî zî yeman bîyê. Vatêne, eke keysa xo ro yewêkê tenayî biardêne, ewilî terp û rep dayne piro, mirdîya xo kuwayne, hincikê ey vetêne. Dima vatêne, “Ejim tû kî yî?” Mesela, vajîme ke camêrd vano “Ez Henyat ra ya!” Na rey persenê vanê, “Tû lê kî yî?” Vajîme ke camêrdî va, ez lajê filan kesî ya. Ancîna çend lematanê weşan çelpnenê binê goşan ra û vanê “Wî Xwedê te bistîne, tû çi re nabijî em bilxatyê hev î! Te cîyê tewş da ewqas derb xwar!...” Werdişê derbî şi kîseyê camêrdî ra. Êdî dewa bikero zî sucdar beno. Sucê ey zî no yo ke ganî verê cû bivatêne ez filan ca ra lajê filan kesî ya!

* * *

Peynîya serranê 1960yan de, demeyê weçînayîşanê pêroyî de, ez nêzana kamcîn partî vato. Vanê vato, eke ma bîyerin îqtîdar, kamo ke hêga rameno, ma ey ser o tapu kenê. Demeyê weçînayîşî de sey yew sloganî vanê, “Toprak ekenindir!” Naye ser o begê Licê werzenê, lezûbez kenê, verê weçînayîşî hêgayan roşenê danê dewijan. Begî hêgayan roşenê, dewij zî qayîl o bierîno. Labelê dewijî de pere çin o. Pereyê dewijî qîmê erînayîşê hêgayan nêkeno. Milê vêve ra zerd-merdan vejenê, deyn û dû kenê, qîm nêkeno. Vanê, begî amey kîlerê ma ra firaq-miraqê sifrênî, kergê ma, dîkê ma, rûnê ma, xila qewirmeyî, çi ke kewt dest, çi ke pere keno, herinda peran ra arêday berdîy.

Erdê Pozê Meçî zî babîyê mi Siîd Begî ra herînayo. Badê ke ma bar kerd amey Dîyarbekir, ê serran, werişt bîlasebeb-bîlaheq rot da kirdasîyêkê Deredergî. Siîd Beg Licê de tehsîldarê dewlete bîyo, babîyê Hîkmet Çetînî yo. Hetanî ke merdo zî tehsîldarîye kerda. Înan ra vanê “Mala Mehmo”. Mi bi xo tayê pîlanê dorûverê Licê ra persa, vanê, eslê înan bellî nîyo, beno ke tirkmanî bê. Badê ke armenî surgun kerdîy, beganê Licê dest nayo erazîyan ser, dest nayo milkê înan ser. Nê Siîd Begî zî dest nayo milkê armenîyanê Mela ser, xo ser o tapu kerdo. Licê ra keyê xo bar kerdo şîyo Mela. Hîkmet Çetîn Mela de ameyo dinya. Badê ke beganê Licê wina bi zor erazîyê xo rotîy day bi dewijan, Licê ra bar kerd şîy Dîyarbekir de xanî viraştîy, feqbîreyî saz kerdîy, otêlî viraştîy. Vernîya înan şîye Îstanbul de vejîya. Tutê xo day wendiş, bîy avûqatî, bîy doktorî, bîy muhendîsî. Mesela Hîkmet Çetîn bi serekê meclisê tirkan. Dima, şi Efxanîstan de bi temsîlkaro biqidem yê NATOyî.

* * *

Vanê, tîya ra qasê da-çewres serrî verê cû merdimêko melayij şino bi Hîcaz. Hecê xo keno, agêrayîş de yeno Heleb. Çarşîya Helebî ra gêreno ke tayê kel-melo hurdî biherîno. Vatê, camêrdî vato, mi dî yew ha mi dima vazdano, venga mi dano. Ez vinderta, ame resa mi. Mi ewnîya ke camêrdêko maqul, efendî, temîz aseno. Vatê, mi ra bi kurmanckî persa, va, ti şarê Dîyarbekirî nîyê? Vatê, mi va, belê. Va, kamcayê Dîyarbekirî ra? Mi va, Licê ra. Va, kam dewa Licê ra? Mi va, Mela ra. Mevaje gama ke zereyê dikanê xo de ronişte beno, ez ke uca ra vîyarena, şelwalanê mi ra ez şinasnaya. Girêdayîşê mi ra zanayo ke ez şarê Dîyarbekirî ya. Vatê, camêrdî destê mi de huşk tepîşt û veranêda. Ez girewta berda zereyê dikanêkê zerdan. Mi rê çay da ardiş. Hurmet, ezet, îkram… Ma nat û wet ra suhbet kerd. Vatê, va, Mela de, binê çimeyê Encewze de (çimeyê Encewze ver de arêyey gêrêne, çime qina koyî ra vejêno) yew baxçeyêko wina-wina esto, orteyê hêgayî de yew kerraya sey zinarî, kerrayêka girde esta, ti uca zanî? Vatê mi va, ez hol zana, o baxçe nika ha destê ma de. Milkê Siîd Begî bi, ma ey ra erînayo. Vatê, camêrdî xorînîya kezeba xo ra axînêk ante, hêsrî werêgêray çimanê ey. Zaf mehzun bi. Va, ti zanî, o baxçeyê ma yo. A game ez tut bîya. Gama ke newe firingîyê ma vejîyayne, mi yew firingîya xişna dersaya girewtêne û ez şîyêne serê a kerra de roniştêne, mi gaz dayne piro, hêdî-hêdî werdêne. Çiqas zewqêko weş bi. Çiqas keyfêko weş bi. Qey yeno vatiş! Rengê firingîyanê ma pembe û mor bi, her heba înan kîloyêk ra giranêr bîye. Merdim bi yew firingîye bîyêne mird. Tehmê înan miz bi. Gama ke merdimî bi destan şîl kerdêne, zereyê firingîye eynî sey goştê verekan bi. Nika bi mîlyon dolarî serwetê mi esto. Ez sehaya cîhanî de bazirganîya zerdan kena. La seba ke ez yew rey, tena yew rey, mîyanê ê baxçeyê ma de, wextê firingîyan, gama ke hema newe dersenê, ez reyna yew firingîya girde cira bikerî û şirî serê a kera de ronişî, gaz pirodî û hêdî-hêdî biwerî, ez heme serwetê xo rayîrê naye de dana…

Çiqas na meselaya nê armenî bîyero vîrê mi, lewê mi lerzenê, estikê zincîya mi jan keno, çimê mi benê pirrî.

Dîyarbekir, 10.04.2010