Roşan Lezgîn / Nuştox

Mezraya Siltan Şêxmûsî Kertê de, roja 04.05.2009 de 44 çar merdimî bi hawayêko wehşîyane kişîyay, 3 kesî zî birîndar bîy. Nê 44 merdiman ra 6 domanî, 16 zî cinî bîy. Nê cinîyan ra 3 teneyî hemîle bîy.

Goreyê vatişan ra, dewe de nîşane estbîyo. Camêrdî yew oda de cinî yewna oda de benê. 6 camêrdê ke çekê otomatîkî destê înan de yê û rîyê xo bi maske pişto, şan de, saete 21.00 de êrîş kenê. Ewilî bi çekanê kalaşnîkofan hemîne nanê fekê gulan ra. Dima, ê ke gane mendê, yew bi yew gule nanê sereyê înan ra. La hewna zî 3 kesî kiştişî ra gane feletîyayê. Kiştoxî û kiştey merdimê yewbînan ê, eynî babî ra yê. Melayê dewe zî mîyan de kişîyayo. Mela şarê Anqara yo, tirk o, la yê bînî heme kurd ê; kurmanc ê.

Bi na bîyene, bi nê weqîetî, verê verkan, seba ke ma merdim ê, ez zaf pê dejaya; nameyê merdimîye ser o, ez xo ra şermayaya. Heto bîn ra, seba ke ma kurd ê, nameyê miletê xo ser o, nameyê kurdîtîye ser o, ez kewta xo ver, mi xo ra fedî kerd. Sey yew însanî, sey merdimêko mensûbê nê miletî, mi xo na kerdena ra heta dereceyêk mesûl dî.

Verê verkan, ez vana, wa Homa Teala rehma xo ro merdeyan biko, birîndaran rê şîfa, mendeyan rê sebr bido û xiraban, gunehkaran zî baş biko. Dima, ez vana, derheqê heme meselayanê xo de, çi mesela bena wa bibo, ganî ma ser o qisey bikin, ma fikrê xo vajin. Ma çi hîs kenê, ma çi fikirênê, ma aye vajin. La bi o şerto ke ma xo reyde durist bin, ma xo bi xo, vatişê hîs û fikrê xo de rast bin. Qiseyqerdiş, vatiş, nuştiş karê merdimîye yo. Her ke ma xo îfade bikin, ma meselayanê xo munaqeşe bikin, ma eyb û qusûranê xo, yê partî û rêxistinanê xo, yê miletê xo vajin, ma do hêdî-hêdî merdimîya xo aver berin. Sey şexsî, sey kesî, ma do hîsanê xo, hetanê xo yê xiraban terbîye bikin.

Eke ma behsê kulturê kiştişî bikin, esasê xo de hîs, fikr û meylê kiştişî tebîet û xulqê merdiman de esto. Zafê merdiman, her game nêbo zî, emrê xo de çend rey zêhn û xîyalê xo de tesawurê kiştişê merdimêk yan merdiman kerdo. Eke birra zî nêkişto, eke tesawurê xo pratîk de, rastîye de canêardo, semedanê cîya-cîyayan ra yo. Merdim şêno nê semedan di grûban de name bikero: Semedê manewî û semedê dinyewî.

Semedanê manewîyan ra, o ewilin, wijdan o. Tebîet û xulqê merdimîye de hîsê zerrîveşayîşîye, hîsê pîze pê veşnayîşî, hîsê edaletî estê. Nê hîsî zor ro wijdanî kenê, kenê ke wijdan muhasebe biko. Eke wijdanê merdimî merdimî neheq biko, a game merdim kerdenanê xo ra poşman beno. La zafê reyan, hema ke tesewurê merdimî, fikrê merdimî nêbîyo kerdene, nê hîsî wijdanê merdimî hîşyar kenê, wijdan zî zere de merdimî mehkeme keno, merdimî neheq keno. Merdim zî leze poşman beno û fek tesewurê xo yê xirabî ra veradano. Herçiqas wijdan xasîyetêkê merdimîye yo û her merdimî de esto la xurtî û xorînîya wijdanî kapasîteya zanayîş û fehmê merdimîye ra, eql û piraresayîşê merdimî ra beste yo. Yanî, ganî eqlê to bizano neheqî çi ya, hetanî kam derece neheqî ya ke hîs û wijdanê to to îqaz bikerê.

Semedo bîn, bawerîya dînî ya. Heme dînan de kerdenê başî û yê xirabî name dîyay. Kerdenê başî, xeyr û heseneyî, na dinya de zî a dinya de zî başî anê vernîyê merdimî. Kerdenê xirabî û guneyî, na dinya de zî a dinya de zî xirabî anê vernîyê merdimî. Goreyê bawerîya dînî, heme kerdenê xirabî ke vera beşerîyetî de, vera merdiman de benê, a dinya de, roja hesabdîyayîşî de, mehkemaya pîle de hesabê înan yeno persayîş û Homa ceza dano wayîrê kerdenanê xirabîye, bi înan ezab dano antiş. Bawer kerdiş, pêzanayîş, nê çîyan ra xeberdar bîyayîş, keno ke merdim fek xirabîye ra verado.

Hîsê fedîkar û şermende mendişî, eyb kerdişî zî merdimî kerdenanê xiraban ra apey danê. Labelê nê hîsî goreyê edetanê cematkî yê miletan ra şekl gênê. Qismêkê edetanê cematkî yê miletan yewbînan ra cîya yê. Her milet goreyê edetanê xo ra peymê fedî, şerm û eybî virazeno.

Sedemanê dinyewî ra, o tewr muhîm ke merdim tesewurê xo yê xirabîye ra fek verado, mavajî ke, tesewurê kiştişê merdimêk yan merdiman rastîye de canêaro, ceza ya; tepişîyayîş, mehkemebîyayîş û heps o. Heps û zindan de merdim azad nîyo, serbest nîyo, girêdaye yo, zafê îmkanan ra mehrûm o, esîr o, binê zilmî de yo. Mehkum, yanî keso ke yew suc ra ceza werda, bi serran nê şertan de ciwîyeno. Pêzanayîş, nê çîyan ra xeberdar bîyayîş, keno ke merdim fek tesewuranê xirabîye ra verado, tesewuranê xo rastîye de canêaro.

Sedemanê dinyewî ra, yew sedem zî heyfgirewtiş o. Eke merdim bizano ke heyf merdimî ra gêrîyeno, kerdene merdimî rê nêmanena, merdim fek caardişê tesewurê xirabîye ra veradano.

Sedemêko muhîm zî, mîyanê merdiman de şikîyayîş yan zî kêmîbîyayîşê qedr, qîmet û rûmetê merdimî yo. Ge-gene tayê merdimê zorbazî sayeyê kerdenanê xiraban de qedr, qîmet û rûmet bivînê zî, no çî muweqet o.

Zafê reyan tersê Homayî, tersê heps û zindanî, tersê fedîkar mendişî, merdiman xirabîye ra apey nêdano. Coka nê heme çîyan ra aver, çîyo ke esas merdimî xirabîye ra paweno, merdimî sewqê başîye keno, medenîbîyayîş o; fehmê demokrasî yo, şinasnayîş û hurmet nîşandayîşê huqûqê merdiman û beşerîyetî yo, rîayetkerdişê edaletî yo.

Sedemê kiştiş yan zî qirkerdişo ke Kertê de bîyo, tam bellî nîyo. La sedemê asayeyî çi benê wa bibê, esasê xo de, bingeyê xo de, cehalet o; medenî bîyayîş ra bêpahrî ya, fehmê demokrasî ra, şinasnayîş û hurmetkerdişê huqûqê merdiman ra dûrî bîyayîş o.

Merdim mehsûlê kulturê derûdorê xo yo; mehsûlê tarîxê xo yo. Edetê miletan, kulturê miletan çi bî, zaf ra tay, karakterê merdiman zî wina şekl gêno, refleks û kerdenê merdiman wina tezahur kenê. Mîyanê ma kurdan de, kulturê ma de verêna zî kiştiş estbi. Hema vajêne ke her dewa Kurdistanî de, mîyanê eşîran de sedemanê cîya-cîyayan ra camêrdan yewbînî kişto. Helbet cinî zî kişîyay. La kiştişê cinîyan, hema vajêne ke tena sedemê namusî ra bîyo. Esasê xo de hetanî nê davîst serranê peyênan zî kiştişê domanan, kiştişê cinîyanê bardaran, bav û kalanê ma de, edetanê ma de çin bi.

Qirkerdişanê komelî yê ke hetê dewlete ra bîyê, mavajî, qirkerdişê Qoçgirî de (1920-1921), qirkerdişê Dîyarbekirî de (1925), qirkerdişê Gelîyê Zîlan de (1926-1930), qirkerdişê Dêrsimî de (1937-1938) domanî, cinî, kal û pîrî, cinîyê hemîleyî bi hawayêko kovîyane kişîyay. Hewna, înan ra ver, qirkerdişê arminîyan de, qirkerdişê asûrîyan de, qirkerdişê kurdanê êzîdîyan de dewlete domanî, cinî, kal û pîrî, cinîyê hemîleyî bi hawayêko kovîyane kiştê. La sey milletî mîyanê ma kurdan de caran cinî, cinîyê hemîleyî, domanê yewserreyî, kal û pîrî bi no qayde nêkişîyay. Ma kurdan xo bi xo, bi nê hawayî yewbînan nêkişto.

Cehaletî ra, kovîtî û hovîtîye ra teber no zî muhîm o ke esas nê merdiman qetlîamê Kertê de, bi no hawa kiştiş de îlhamê xo kamî ra girewt? Senî konsantreyê nê gureyî bîy? Sere de, hîrê çîyê bingeyênî yenê vîrê mi: 1.Qetlîamê komelî ke hetê dewletan ra, hetê dewleta dagîrkere ra bîyê. 2.Qetlîamê komelî ke hetê PKK ra bîyê. 3.Qetlîamê ke fîlmanê serîyalan yê kanalanê televîzyonanê tirkan de her roje benê.

Serra 1984 ra bigîrêne hetanî 1995, ê dades serran de, Kurdistanê Bakûrî de, zafê dewan de kiştişê bi nê qaydeyî virazîyay. Mavajin ke yew mezra ra camêrdêk şîyo gerreyê şervananê PKK kerdo. PKK nê gerreyî ra zirar dîyo. Şervananê PKK şewêk dor ro mezra girewtêne, yan yew ban yan heme banê mezra dayne verê roketan, çi însanê ke gane estê, doman, cinî, cinîyê hemîleyî, kal û pîrî heme kiştêne. Mumkin o ke qismêkê nê tewir qetlîaman nameyê PKK ser o hetê dewlete ra zî virazîyay. Serekê PKK Abdullah Öcalanî bi xo qebul kerd ke zafê nê qetlîamê winasî hetê PKK ra virazîyay. Yanî, mîyanê ma kurdan de kiştişê domanan, kiştişê cinîyan, cinîyanê hemîleyan, kal û pîran, sey yew edetî, hetê PKK ra dest pêbîyê. Xora, nê merdimanê ke Kertê de no qetlîam viraşto, paşta xo bi nê edetî girêdaya. Vato, “ma wina bikin ke milê PKK de bimano”. Eke karê winasî pratîkê PKK de çin biyêne, nê merdiman nêvatêne, “ma wina bikin ke milê PKK de bimano”.

Verê cû, mîyanê ma kurdan de, kiştişê camêrdan de, bêbextîye çin bîy. Mavajin, eke yew merdim ro dişmenê xo neterneno ke heyf bigêro. Şopê dişmenê xo çarnayne, taqîb kerdêne û axir cayêk de keyse ro ci ardêne. Veng ro dişmenê xo kerdêne, xo pê dayne şinasnayîş, sucê ey vatêne. Bena ke firsend dayne dişmenî ke eşheda xo bîyaro û nayne pira. Badê ke vist, êdî heqaret ro cenaza nêkerdêne. Labelê nê serranê peyênan de, bi hezaran merdimî, pey ra bibêbextî kişîyay. Elemananê rêxistina Hîzbullahî yew camêrdo kurdperwer taqîb kerdêne, bi nimitkî, pey ra, bi bêbextî nayne şatika milî ra û remayne.

Ez zana ke bi redkerdişê mi, bi vatişê mi peynîyê kiştişan nêno la ez zaf pê dejena ke welatê ma de sayeyê tayê rêxistinan de kulturê kiştişî zî vuryayo ke merdim sey millet cîhan de mîyanê milletan de xo rê fedîkar maneno.

Dîyarbekir, 06.05.2009