Roşan Lezgîn / Nuştox

“Gerrizîyayene” ziwanê ma de yew çekuya xas a. Kokê aye “gerre (şîkayet)” ra yeno. Manaya xo “gerrekerdoxîye; aciz bîyene; narehet bîyene” ya. La ez hema vizêr Barave de fekê Hecî Remezanê Hecî Şukrîyê Hesîgî ra musaya. Mi “gerre” zanayne la hetanî nika mi qet “gerrizîyayene” nêeşnawitibî. Mi nêzanayne ke na çeku ra bi no qayde yewna çeku virazîyêna. Na çeku ziwanê ma de bi her awayî şêna bîyero xebitnayîş. Mesela, “Mi megerriznêne” yanî “Mi aciz mekerêne”. “Ez înan ra gerriznaye ya” yanî “Ez înan ra şîkayetçî ya”.

Çendeyêk verê cû, hema ke ez Başûr ra anêgeyrabîya, Elîyo lajê xalê mi wenişto herê xo, şîyo ke koyê weverî ra yew barê kolîyan bar bikero û bîyaro keye, la kendalê fekê çemî de serê paşta herî ra ginayo war o, kaş ra lêr bîyo. Kewtiş de destê xo yo rast şanayo binê xo, la her di lulîyê destî vato qirp û peyê qevde de şikîyayê. Serê estikan poste ra vejîyayê teber. Bi çi kul û halî xo resnayo keye, vato “Hekîmê ma yê kurmancîye doktoran başêr este girêdanê.” Û şîyo Pasûr, verê yew hekîmê kurmancîye de destê xo girêdayo.

Nat û wet ra merdimê ke şîyê dîyarîya ey, înan mi rê qal kerd ke Elî mi ra gerrizîyayo. De merdimî ya, wexto ke merdim tengane de bo, zerrî bena tenike, bena zîze. Vato, “Qey ma bimrin hema do bîyo ma ser?!...” Heqê ey esto. Merdim şînasîyanê xo ra, heskerdîyanê xo ra lomey keno.

Ez werişta şîya.

Wexto ke ez resaya bi dewe, rojî tîtalikê koyê Xaloziwanî ra tîrêjê xoyê peyênî day çimanê mi ro, çim şikit û bi vindî. Elîy zî wexto ke mîyanê cile de mi ra va “Ti xeyr ameyî”, rîyê ey keyfan ra huyayne la vengê ey ra aseyne ke zaf dejayo. Va, “Eke emr çewres ra vîyart, mîratê esteyî êdî nêceribîyêno, birîne weş nêbena. Ez ha pancas ra vîyarta…”

Ez şewêk Barave de menda, serê sibayî rew agêraya.

Ez dana xîyalê xo, ana ra vîrê xo ke reya peyêne ez key şîbîya Licê? Belê ame vîrê mi. Ez di serrî verê cû şîbîya. Wisar bi, serê aşma gulane de. Ez şînê xalê xo de şîbîya. Xalê mi şibi rehmet. O wext temamê welatî vilikan ra xemilnaye bi. Serê mezelan de wexto ke melayî Quran wendêne, ma zî bêveng goştarîye kerdêne. Melulîya mergî reyde boya vaş û vilikanê wisarî ra, vengê mîlçikan ra, vingevingê hingan ra, vengê teyr û tûrî ra, xulexulê awa Çemê Barave ra ez mest bîbîya.

Xalê mi tirkî nêzanayne. Qirnê xalê mi ra, hema vajêne ke kesî tirkî nêzanayne. Çend çekuyê ke eskerî de musaybî, dima ra kerdebî xo vîrî ra. Xalê mi gama ke şi rehmet 85 serre bi. O nesl ra zêde kes nêmend. Nat û wet ra eke çend kesî mendê zî, êdî pê înan adir nêbeno we. Nika yew linga xo çala gorrî de yê.

Bêguman tu çîyêk sey xo, cayê xo de nêmaneno. Her çî vurîyêno la na reye mi rê her hetan ra Licê zaf vurînaya asaye. 

Emserr zimistan ereyên bi, vewra gewre hema nêvaraybî. Na aşme de, no serê zimistanî de tebîetê Licê, koyê Licê, welatê Licê yo rengîn hende pelişnaye, hende bêreng, hende melul bi ke qet mevajêne. Pirênê payîzî mergî ano ra vîrê merdimî. Her ca, her hetê welatî rengê welî de bi. Tena dûrî ra tîtalikê Kosûrî sipî kerdêne. La çîyo xerîb, çîyo ecêb no bi ke, însanê welatê Licê zî mi çimî de zaf vurîyaybî; ziwanê înan êdî tirkî ser şîyêne. Ciwanan û tutan tirkî qisey kerdêne. Înanê sereyan zî, wexto ke qisey kerdêne êdî kirdkîya înan, kurmanckîya înan pake nêbî. Mîyanê qiseykerdişê înan de çekuyê tirkî pirrî bîy. Des çekuyan ra şeşê înan tirkî bîy. Ez xo rê heyret menda, ez şaş bîya. Mesela yew dewijo ke Licê de wenişt mînîbuse, binêk hêrsî reyra şofêrî ra va, “Yaw Seymen efendî*, ez sabahtan cêbê to aramîş kena, ulaşmîş nêbeno!” Şofêrî zî va, “Yaw Mîroglî** şarjê telefonê mi bîtmîş bîyo. Yolcî darmadaxiniq bî. Ez zorla ameya…” Yewna dewijo ke belkî emrê ey pancas ra cor bi, va “Boş qoltux çinî yo, wa Surahî xanim*** otirmîş bikero?”

Hetanî di-hîrê serrî verê cû zî winî nêbi. Çi bîyo, çi qewimîyayo;  se bîyo, senî bîyo, mîyanê nê di-hîrê serran de bîyo.

Dewlete serra 1990 de dest pêkerd dewî veşnayî, heme kerdî veng. Seke merdim gezi bigîro û zere biruwo, bi o qayde welat rit, kerd xir û xalî. Mîyanê di-hîrê serran de Dîyarbekir bi sey yew dewa girde. Kuçe û kolanê Dîyarbekirî de verê cû ra tirkî ameyne qiseykerdiş. Û şarê ma ra zî, kamo ke resa bi Dîyarbekir tirkî qisey kerd. Kam mi resa, tirkî musa. La serra 2003 ra nat, dewlete ewnîya ke şaristanî zêde ra bîyê pirrî, werişte rayîrê dewan viraşt, telefon û elektrîk berdî dewan. Naye ra qismêkê dewijan apey ageyray. Tabî, dewijo ke ageyra bi dewe, dewijo verên nîyo êdî, edetê şaristanî zî xo reyra berdî dewa xo. 

Her keye de televîzyon esto. Temamê cinîyan, heme kênay, ciwanî û tutî fekê xo akenê û televîzyon de mat manenê. Ne tena şaristanan de, dewan de zî winî yo. Nê fîlmê serîyalî (dizi film) yê tirkan, heme kanalan de kay kenî. Nê fîlman welat fetih kerdo.

Belê, ez naye vana: Dewlete nêşêna bi artêşa xo, bi kiştiş û veşnayîşî welatî fetih bikero, la televîzyonanê tirkan zaf bi asanîye welat fetih kerd. Fekê kamî abeno, qalê nê fîlman kenê. Mesela yew fîlm esto, vanê “Çocuklar Duymasin”. Her qismê nê fîlmî roje de hîrê rey kaykeno: Serê sibayî, hela şanî û rakewtişan de. Kaykerdoxê sereke yê fîlmî Haluk û Melteme pa di domananê xo û Selami û cinîya ey Gönüle. Selami û cinîya xo her roje ha keyeyê Halukî û Melteme de. Nara seba ke no Cemalo lajê xalê mi û cinîya xo zî her roje ha keyeyê zamayê ma Silhedînî de, coka merdimanê ma name nayo înan a. Silhedînî ra vanê Haluk (Taşfırın erkeği), waya mi zî bîya Melteme. Cemal bîyo Selami (Laight erkek), cinîya ey zî bîya Gönüle. Êdî kes nameyê înan nêvano. Vanê “Haluk û Melteme, Selami û Gönül.”

Qey tena no fîlm esto? Ney! Bêrêne seyrê fîlman: “Deli Yürek”, “Asmalı Konak”, “Zerda”, “Bir Îstanbul Masalı”, “Sırlar Dünyası”, “Sıla”, “Kurtlar Vadisi”, “Kaybolan Yıllar”, “Cennet Mahallesi”, “Sihirli Annem”, “En Son Babalar Duyar”, “Selena”, “Emret Komutanım”, “Ezo Gelin”, “Ya Şundadır Ya Bunda”, “Gün Aydın”, …

Keso ke nê fîlman ra bêxeber bo, keso ke nêzano mîyanê qehremananê nê fîlman de çi beno, senî beno; zerrîya kamî kame de ya, cinîya kamî mêrdeyê kame reyra geyrena, keso ke nê çîyan nêzano seke cahil bo. Her kesî xo rê yew qehremanê fîlmêk kerdo model. Û hetanî ke cira yeno modelê xo teqlîd keno; her kes wazeno sey modelê xo qisey bikero, sey modelê xo porê xo biqesno, sey modelê xo hereket bikero. Nê dapîrê ma zî bîyê Sürahî Nine, Adile Naşit, Semra Hanım...

Bi nê qaydeyî welat de kurdkî ha mîyan ra wedarîyena!...

Wexto ke ma resay bi Licê, mînîbus mîyanê Licê de saetêk ra vêşêr vindert. Hetanî ke dewijan nat û wet ra xo rê îhtîyacîya xo dîye; pot û pirtî, kel û pel herinay, o mîyan de ez zî şîya Beledîyeya Licê. Mi waşt ez reysê beledîye bivîna. Dergevanê ey va, “Mêmanê ey estê. Hetanî ke mêmanê ey zere de bê, ez nêşêna bida berî ro û cira vaja ke yewna pabeyê to yo.” Hîrê serrî verê cû, teklîfê ey ser o mi tay kitabî ey rê şawitîbî. Bi çend rey ke ez pereyê ê kitaban wazena la nêdano. Ez nîm saete uca vinderta la ne berê reysî abi û ne zî mêmanê ey weriştî. Qeys bîyo reys! Ez zana ke havile nêkeno zî la bêçare, mi ey rê yew not nuşt û ez tepîya agêraya.

Beledîyeya Licê o wext waştêne ke yew keyeyê kulturî akero. Cayê nê keyeyî verê cû qewexane bi. Cayê qewexaneyî milkê beledîye yo. Baş kerdo ke o qewexane kerdo keyeyê kulturî. Mi ke ewnîya ez nêşêna reysî bivîna, ez werişta şîya cayê keyeyê kulturî, mi va, qet nêbo ez bivîna ke hela keyeyê kulturî çi halî de yo. Qasê dades deqîqeyî ez ê keyeyî ra geyraya. Keye de yew oda kerda eywana konferansî, yew oda cayê tenîs kaykerdişî ya, yew oda ya mudirî bî û yew oda zî kitabxane bî. Tay kitabê tirkî tede estbî la kitabê kurdkî çin bîy! Tay kitabê kurdkî yê ke Weqfa Kurdî ya Kulturî li Stockholmê sey yew proje amade kerdibî û welat de vila kerdî, nê kitaban ra qasê 1000 heb kewtibî destê mi û mi bi xo vila kerdibî. Nê kitaban ra qasê 100 heb mi bi destê xo şawitîbî Licê ke wa bidê domanan, vila bikerê. Êyê kurmanckî vila kerdê la dorê 30 tene yê kirdkî vila nêkerdê. Mi dî, yew goşeyê kitabxaneyî de eştbîy pêser. Tabî, kitabê ke ez peranê înan wazena, cîya yê. Ê zî kitabxane de çin bîy. Yew kênaya ciwane mudire yan zî berpirsîyara ucayî bî. Mi binêk aye reyde mulaqat kerd la mi fehm kerd ke tu eleqeyê aye kurdkî û huner û edebîyat û kitaban û kulturî reyra çin o! Wina aseyne, seke tena seba ke cayê yew kadro virazîyo û yew merdima reysî tede bixebitîyo, no keyeyê kulturî abibi. Odaya tenîsî de çend ciwananê lajînan xo rê tenîs kaykerdêne, di kênay û di camêrdê ciwanî zî verê berê keyeyê kulturî de, vereroj de roniştibîy û tirkî qisey kerdêne, coka mi qet pers nêkerd ke wezîfeyê înan çî yo, çi nîyo?      

Wexto ke ma serecêrê Sernisî ra kerd war, raywanan şofêrî ra va, “Mela***** de yas (şîn) esto. Ma yew fatiha biwanin, hema şorin.” Şofêrî verê mînîbusî tada bi Mela ser. Goreyê vatişanê înan ra Mela ra merdimêk traktorê xo qelibnabi û kewtibi bin. Badê ke dades rojî nêweşxane de tedawî bîyo, nêfelitîyayo şîyo rehmet. Cayê şînê ey binê camîya Mela de bi. Her kesî cayê şînî bi tirkî name kerdêne, vatêne “Yas Yêrî”.

Melayijan dewe de yew camîya girde viraşta. Mînareya aye zî esta. Kerrayanê Xelatî ra viraşta. Seke mi verê cû zî vatibi, dewijan edetê şaristanî zî xo reyra berdê dewe. Êdî merdeyê kamcîn keyeyî estbo, ferq nêkeno, şînê xo camî de ronanê. Wexto ke ma fatiha wende êdî melayî zî ezanê êreyî wendêne. Raywanan nimajê êreyî camîya Mela de kerd, dima ra ma hetê Barave ser kewtî rayîr.

Belê, keyfê mi nê halî rê nêame. Û ez zana ke her kes rengê xo de, her kes vengê xo de rind o. Ez nê halî rê gerrizîyena ke şarê ma terkê ziwanê xo keno. Labelê, eke ez bizana, na dinya de tena yew merdim nêmendo ke bi nê ziwanî qisey bikero, ez do xo rê xo, ez do qeleme û kaxidî reyde qisey bika. Şarê mi çend ziwanê xo ra dûr bikewo, ez do hende nêzdî biba, şarê mi çend ziwanê xo bido têmîyan ro, ez do hende ziwanê xo pak bika. A nanîyo, qasê ke ez gerrizîyaya, hende zî zerrweş a ke ehend bes. Çunke ez ewro ziwanê xo ra yewna çeku musaya: Gerrizîyayene!

Meseleyê ziwanî de îstîqametê şîyayîşê şarê mi û îstîqametê şîyayîşê mi tam tersê yewbînî yê. Înan peyê xo şanayo ziwanê baw û kalanê xo, mi verê xo şanayo, ez bîya aşiqê nê ziwanî. Qasê xumûmê verê rojî bêhêvîtîye, bêomidîye mi het çin a. Û ez hol zana ke reye esta yew merdim bi tena sereyê xo îstîqametê miletêk tayîn keno; reya esta ke yew merdim beno merkez û çerxê miletî dorê ey de geyreno. Tarîx de numûneyê winasî zaf estê. Ziwanê ma de zî yew merkez virazîyayo. Çerxê nê merkezî ha game bi game, pêle bi pêle heratir geyreno.

Dîyarbekir,  09. 12. 2006

_______________

(*)Seymen: Nameyê yew qehremanê (Özcan Deniz) fîlmê “Asmali Konak”î yo.

(**)Mîroglî: Nameyê yew qehremanê (Kenan Îmirzalıoğlu) fîlmê “Deli Yurek”î yo.

(***)Surahî xanim: Nameyê yew qehramana (Yasemin Înce) fîlmê “Înce Înce Yasemince” ya.

(****)Mela: Nameyê yew dewa Licê yo. Na dewe 7 km rojhilatê Licê de ya.